Inhoud 

- algemeen

- lijst Nederlandse slachtoffers

 

algemeen

 

Concentratiekamp Mittelbau-Dora (ook wel Dora-Mittelbau of Dora-Nordhausen) werd in de zomer van 1943 gebouwd. Gevangenen werkten hier onder onmenselijke omstandigheden aan de aanleg van tunnels voor de ondergrondse fabricage van V-2-raketten. Het kamp werd op 1 april 1945 ontruimd. Bij de bevrijding door Amerikaanse troepen werden nog slechts enkele gevangenen aangetroffen. Van de +/- 60.000 gevangenen kwamen er +/- 20.000 om. Tegenwoordig is een museum en gedenkplaats op deze locatie te vinden.

De Appelplaats is in het midden van het gevangenenkamp van Concentratiekamp Mittelbau-Dora. Elke dag voor en na het werk van de gevangenen moesten de gevangenen hier soms uren staan ongeacht het weer of de temperatuur. De gevangenen werden dan geteld.

Op de Appelplaats werden ook straffen uitgedeeld aan de gevangenen.

De SS-bunker bevond zich naast de kampgevangenis van concentratiekamp Mittelbau-Dora. De bunker werd onder andere als gevangenis gebruikt. 

 

De bouw van 'Dora-Mittelbau'
Er waren zoveel grote aantallen aan dwangarbeiders nodig voor Mittelwerk, dat er rond Nordhausen verschillende kampen werden ingericht. Dit waren zogenaamde sub-kampen van Buchenwald. In geheel Duitsland waren tussen 1939 en 1945 dertien miljoen gevangenen opgesloten in kampen om te werk gesteld te worden. Hieronder waren krijgsgevangenen, politieke gevangenen, half-Joden of die Joods bloed droegen, en Gestapo gevangenen, en later ook buitenlandse te werk gestelde burger arbeiders. Met name Russische krijgsgevangenen en arbeiders hadden het heel zwaar in Duitse gevangenschap. En dan hebben we het nog niet eens over de Joden en zigeuners etc. die meestal rechtstreeks naar de vernietigingskampen gingen. In mei 1944 werden er zo’n duizend Hongaarse Joden aangevoerd naar Kamp Dora, later gevolgd door meer groepen. Deze groepen werden het meest getroffen door de barbaarsheid van de SS. Begin 1945 telde het gebied rond Nordhausen maar liefst 150 kampen. Hiervan waren er zo’n 100 voor buitenlandse arbeiders, 30 krijgsgevangenkampen, 20 concentratie sub-kampen en enkele ‘speciale’ kampen van de Gestapo waar veel buitenlandse verzetstrijders waren ondergebracht. Alles bij elkaar zaten er zo’n 65.000 mannen en vrouwen in deze kampen, of te wel één derde van de bevolking uit deze regio. In het zuidoosten van de Nordhausen was een berucht kamp ingericht in de Boelcke kazerne, waar 6000 mensen waren ondergebracht om te werken voor Junkers in de Kohnstein. De Gestapo zette in de herfst van 1944 hier ook een eigen kamp bij waarna het terroriseren en folteren van ‘dwarsliggende’ buitenlandse gevangenen begon.

 

Tijdens het werken en wonen van de dwangarbeiders in de sub-kampen en de tunnels, werden de slavenarbeiders ook ingezet om hun eigen kampement te bouwen. Ten zuidwesten van de Kohnstein werd het kamp 'Dora' gebouwd, eerst nog als sub-kamp van Buchenwald, maar later als het hoofdkamp Dora-Mittelbouw. Het kamp werd aangelegd in een kom, en was hiermee afgeschermd voor de buitenwereld. Vanuit Niedersachwerfen en het oversteken van de spoorbaan en het riviertje Zorge, draaide men door een bocht naar rechts het concentratiewerkkamp binnen. Links liep het rangeerterrein met het perron waar de gevangenen binnenkwamen. Vanaf het rangeerterrein liepen er rails naar de ingangen van Tunnel A en B. Na het passeren van deze tunnels, had men aan de rechterzijde de 25 gebouwen (de zogenaamde ‘Blocken’) waar de SS haar kamp had voor circa 900 bewakers en administratiepersoneel. Naast de kwartieren voor de officieren en manschappen, administratie, waren er magazijnen, het kamphoofdkwartier, een ziekenboeg, een badhuis, een keuken en zelfs een bordeel.

Het kamp voor de gevangenen werd betreden door een dubbele poort tussen twee houten barakken, in de rechtse (Block 29) was de Gestapo gehuisvest. Aan de linkerzijde stond de SS-kampadminstratie (Block 1). Het gehele kamp was omgeven door een dubbel hekwerk welke onder stroom stond met op overzichtelijke punten een wachttoren (zeker 18 stuks rond het gehele kamp). Het kamp zou uiteindelijk bestaan uit 56 woonbarakken voor de gevangenen, 12 werkbarakken (zoals keuken, timmerwerkplaats, metaalbewerking, magazijnen en dergelijke), en 2 badhuizen. In de zomer van 1944 werden nog een bioscoop, een kantine en een kampbordeel gebouwd (de laatste werd hoofdzakelijk bezocht door de Kapo’s en voormannen). De meest sinistere gebouwen van het kamp waren de gevangenis, een stenen gebouw dat als ‘De Bunker’ bekend stond en het crematorium.

 

Na het passeren van Block 1 en Block 29 betrad men de Lagerstrasse die naar de Appellplatz leidde. Mensonterende taferelen speelden zich op deze appèlplaats af. Urenlang stonden hier de verzwakte gevangenen soms tweemaal per dag in weer en wind in hun armzalige kleding te wachten op de dingen die gingen komen,… soms een alleen maar pestende dwang om te blijven staan, soms getuige van strafmaatregel tegen andere gevangenen.

 

De gevangenis lag besloten achter een hoge muur die het aan het zicht van de kampbewoners onttrok. In het gebouw waren zo’n dertig cellen gebouwd van elk 2.5 vierkante meter groot waarin soms wel 16 gevangenen werden gepropt. Hier was foltering de dagelijkse gang van zake. Iets ten oosten van de gevangenis was een hoek gebouwd waar gevangenen werden geëxecuteerd.

 

Centraal lag het keukenblok
Vanaf de gevangenis het meest zuidelijke pad nemende richting het westen, dan komt men langs een enorm restant van een betonnen plaat en fundering. Hier was de keuken gevestigd. In dit gebouw werden de armzalige 'maaltijden' bereid die aan de gevangenen werden verstrekt. Plaatselijke winkeliers en leveranciers uit Nordhausen en omgeving brachten hun groenteresten en half bedorven voedsel hier naar toe. Van dit afval dat voor beesten al niet meer te eten zou zijn geweest, werden dan waterige soepen gebrouwen.

 

Centraal liep de lagerstrasse door het kamp.

Aan de noordzijde van het kamp waren hier tien ziekenbarakken gevestigd op een afgebakend deel in het kamp. In de noordoost-hoek van het ‘Krankenrevier’ was het crematorium te vinden. Dit afschuwelijke gebouw is nagenoeg geheel intact gebleven na de oorlog. Voordat het crematorium in ‘Dora’ werd gebouwd, werden de omgekomen dwangarbeiders naar Buchenwald gebracht voor verbranding in de ovens aldaar. En het aantal gestorven gevangenen was schrikbarend hoog door het zware werk, ziekte, uithongering en mishandeling. Tegen april 1944 waren er ongeveer 3000 omgekomen van de 17.500 gevangenen die naar ‘Dora’ waren gezonden. Eind maart 1944 werden de twee ovens van ‘Dora’ in gebruik genomen en stopte het vervoer naar Buchenwald.

 

Dora had meer dan vijftig subkampen. Hieronder zijn de belangrijkste opgesomd.

 

• Blankenburg ligt zo’n 45 kilometer ten noorden van de Doratunnels. Het werkkamp, genaamd Klosterwerke, lag in het naburige Oesig. Op 23 augustus 1944 arriveerde de eerste 500 gevangenen, waarvan 369 Belgen van het konvooi van 10 augustus 1944. Een van hen was Louis Boeckmans.
• Boelckekazerne was gelegen in Nordhausen. Sinds 1942 diende de kazerne als verblijfplaats voor Oost-Europese en Franse krijgsgevangenen en toen de werkzaamheden in Dora begonnen, kwa- men er maar liefst 6000 dwangarbeiders van allerlei nationaliteiten bij. Die laatste groep bestond grotendeels uit uitgeputte mannen, die niet langer in de kampen rond Dora konden werken. In april 1945 werd de kazerne zwaar getroffen tijdens het geallieerde bombardement op Nordhausen. Er kwamen naar schatting 1500 gevangenen om.
• Ellrich is ongetwijfeld het meest bekende subkamp van Dora. In maart 1945 waren er naar schatting 8000 gevangenen in Ellrich en Woffleben samen.
• Het kleine dorpje Harzungen herbergde een van de meest gevreesde kampen rond de Doratunnels. Het met prikkeldraad omringde barakkenkamp was in juni 1944 klaar. De gevangenen moesten dagelijks marcheren naar de bouwwerven aan de Himmelberg en Woffleben. De meeste gevangenen waren Frans en Belgisch.
• Langenstein
• Osterode
• Rottleberode
• Een van de laatste grote subkampen was Woffleben, dat eigenlijk een subkamp was van Ellrich. Het kamp werd in gebruik genomen in januari 1945, zodat de gevangenen niet telkens vanuit Ellrich en Harzungen moesten komen.