Het krankzinnigengesticht is op 25 juli 1848 opgericht door het provinciebestuur van Friesland. Zij besloten om krankzinnigen op te vangen in de gebouwen van de voormalige Universiteit van Franeker. De universiteit was enkele jaren hiervoor, in 1843, opgeheven nadat het een laatste functie had als Rijksatheneum. Daarvoor was de Universiteit van Franeker er gevestigd. Op 31 maar 1851 kwamen de eerste 27 bewoners naar het gesticht in Franeker. Zij kwamen uit het Sint Elisabeth Gesticht in Deventer, omdat Friese krankzinnigen toentertijd voornamelijk daar naartoe moesten om opgenomen te worden. De eerste geneesheer-directeur was Lammerts van Bueren. Van Bueren was later ook betrokken bij het plan en de aankoop van de buitenplaats Groot Lankum. In de jaren na 1841, het jaar waarin de eerste Krankzinnigenwet van kracht ging, zijn veel gestichten voor krankzinnigen in het leven geroepen. Ook het besluit om krankzinnigen op te nemen in Franeker zou te maken kunnen hebben met het feit dat de wet op een bepaalde manier werd geïnterpreteerd, zoals het geval was bij de oprichting van de drie Provinciale Ziekenhuizen in Noord-Holland. Dit is echter niet bekend.

Uitbreiding met buitengesticht
Groot Lankum was de benaming voor de buitenplaats van het krankzinnigengesticht te Franeker. De naam van het gesticht werd door deze nieuwe aankoop omgezet in Psychiatrische Inrichting. Op dit buitenterrein konden de patiënten makkelijk op het land werken en daarom kocht het Geneeskundig Gesticht in 1901 de buitenplaats Groot Lankum. Het duurde nog een lange tijd voordat het hoofdgebouw werd gebouwd. Pas in 1928 werden de werkzaamheden gestart en op 17 oktober 1928 werd de eerste steen gelegd door de commissaris van de koningin, mr P.A.V. baron van Harinxma thoe Slooten. De inrichting kon twee jaar later, op 21 oktober 1930, de deuren officieel openen, ditmaal weer door dezelfde commissaris van de koningin. Het Psychiatrisch Ziekenhuis Groot Lankum had in eerste instantie plek voor zo’n 230 patiënten. In de loop der jaren werden dit er meer. Op 5 juni 1974 neemt de Psychiatrische Inrichting het dorp van allerlei nieuwe gebouwen, Lankwert genaamd, in gebruik. In die tijd was er een grote verandering in de manier waarop de psychiatrische patiënten woonden en behandelingen kregen. Niet iedere patiënt werd direct gedwongen opgenomen in de inrichting, maar sommigen kregen een poliklinische behandeling, dus zonder (gedwongen) opname. Die veranderingen in psychiatrie in de jaren ’60 t/m ’90 waren de basis van de huidige psychiatrie.