Inhoud

- op dit moment zijn er binnen Nederland 293 ziekenhuizen bekend.

- geschiedenis van de zorg: van middeleeuwse kloosters tot moderne ziekenhuizen

- voormalige ziekenhuizen

Heel vroeger was het gasthuis ook werkelijk een gasthuis of herberg. In dit gasthuis werden later ook zieke mensen verzorgd. Het verlenen van zorg en onderdak was veelal religieus geïnspireerd. Deze oorsprong is ook nog terug te vinden in het aanspreken van verplegend personeel met “zuster” of “broeder” en in de naam van sommige ziekenhuizen: Wilhelmina Gasthuis, Sint Franciscus Gasthuis en St. Jans Gasthuis.

Een oud voorbeeld daarvan lezen we in Lukas 10:34-35, waar een Samaritaan een gewonde man in een herberg brengt en de waard opdracht geeft de patiënt te verzorgen.

Ziekenhuizen voor besmettelijke ziekten ontstonden ook wel op initiatief van stadsbestuurders. Die pest- en leprozenhuizen lagen vanwege het besmettingsgevaar buiten de stad. Aan het eind van de 19e, begin 20e eeuw begon men goede gezondheidszorg te beschouwen als iets waar iedereen recht op had. Zo ontstonden veel nieuwe ziekenhuizen uit particulier initiatief. Later werden sommige ziekenhuizen onderdeel van een universiteit waar geneeskunde onderwezen werd. Dit zijn de zogeheten academische ziekenhuizen.

Veel lokale ziekenhuizen zijn in de twintigste eeuw met de bevolkingsgroei ontstaan vanuit de behoefte van iedere streek om een eigen ziekenhuis te hebben. Dit zijn vaak stichtingen, die nog steeds voor een klein deel gefinancierd worden uit giften.

Op dit moment zijn er binnen Nederland 293 ziekenhuizen bekend.

Hieronder een overzicht van Algemene ziekenhuizen in Nederland per provincie.

Ommelander Ziekenhuisgroep Delfzicht Ziekenhuis

Ommelander Ziekenhuisgroep Lucas Ziekenhuis

Martini Ziekenhuis van Swieten

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal

Friesland

Antonius Ziekenhuis Sneek

De Tjongerschans

Nij Smellinghe

Pasana Zorggroep Ziekenhuis de Sionsberg

Zorggroep Noorderbreedte MCL

Drenthe

Wilhelmina Ziekenhuis Assen

Zorgcombinatie Noorderboog Diaconessenhuis Meppel

Ziekenhuis Bethesda Hoogeveen

Leveste Scheperziekenhuis

Overijssel

Isala Klinieken Weezenlanden

Isala Klinieken Sophia

Medisch Spectrum Twente Ariënsplein

Medisch Spectrum Twente Haaksbergerstraat

Medisch Spectrum Twente Oldenzaal

Saxenburgh Groep Ziekenhuis Röpcke Zweers

Stichting Deventer Ziekenhuisgroep Rielerenk

Ziekenhuisgroep Twente Midden-Twente

Ziekenhuisgroep Twente Ziekenhuis Almelo

Gelderland

Stichting Rijnstate Rijnstate

Stichting Rijnstate Zevenaar

Stichting Rijnstate Ziekenhuis Velp

Canisius-Wilhelmina

Gelre Ziekenhuizen Zutphen

Gelre Ziekenhuizen Apeldoorn

Slingeland Ziekenhuis

Ziekenhuis St. Jansdal

Streekziekenhuis Koningin Beatrix

Ziekenhuis de Gelderse Vallei

Ziekenhuis Rivierenland

Flevoland

Flevoziekenhuis

IJsselmeer Ziekenhuizen Zuiderzeeziekenhuis

IJsselmeer Ziekenhuizen Dokter J.H. Jansenziekenhuis

Utrecht

Diakonessenhuis Utrecht

Diakonessenhuis Zeist

Meander Medisch Centrum Amersfoort Lichtenberg

Meander Medisch Centrum Amersfoort Elisabeth

St. Antonius Ziekenhuis Oudenrijn

St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein

St. Antonius Ziekenhuis Overvecht

Zuwe Zuwe Hofpoort Ziekenhuis

Noord-Holland

BovenIJ Ziekenhuis

Gemini Ziekenhuis

Kennemer Gasthuis Zuid

Kennemer Gasthuis Noord

Medisch Centrum Alkmaar

Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Oosterpark

Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Prinsengracht

Rode Kruis Ziekenhuis Beverwijk

Slotervaartziekenhuis

Spaarne Ziekenhuis Hoofddorp

Spaarne Ziekenhuis Heemstede

St. Lucas Andreas Ziekenhuis

Tergooiziekenhuizen Hilversum

Tergooiziekenhuizen Gooi-Noord

Waterlandziekenhuis

Westfries Gasthuis

Zaans Medisch Centrum

Ziekenhuis Amstelland

Medisch Centrum Amstelveen

Zuid-Holland

Albert Schweitzer Ziekenhuis Dordwijk

Albert Schweitzer Ziekenhuis Zwijndrecht

Albert Schweitzer Ziekenhuis Sliedrecht

Albert Schweitzer Ziekenhuis Amstelwijck

Diaconessenhuis Leiden

Groene Hart Ziekenhuis Bleulandlocatie

Groene Hart Ziekenhuis Jozeflocatie

HagaZiekenhuis Leyenburg

HagaZiekenhuis Sportlaan

HagaZiekenhuis Juliana

Havenziekenhuis

IJsselland Ziekenhuis

Medisch Centrum Haaglanden Antoniushove

Medisch Centrum Haaglanden Westeinde

Maasstad ziekenhuis

Reinier de Graaf Groep Reinier de Graaf Gasthuis

Reinier de Graaf Groep Diaconessenhuis Voorburg

Rijnland Ziekenhuis Leiderdorp

Rijnland Ziekenhuis Alphen aan den Rijn

Rivas Zorggroep Beatrixziekenhuis

Ruwaard Van Putten Ziekenhuis

Sint Franciscus Gasthuis

Sint Franciscus Gasthuis Berkel

Stichting Bronovo-Nebo Ziekenhuis Bronovo

Stichting het Van Weel-Bethesda Dirksland

’t Lange Land Ziekenhuis

Vlietland Ziekenhuis Schiedam

Noord-Brabant

Amphia Ziekenhuis Molengracht

Amphia Ziekenhuis Langendijk

Amphia Ziekenhuis Pasteurlaan Oosterhout

Catharina Ziekenhuis

Elkerliek Ziekenhuis Helmond

Franciscus Ziekenhuis

Jeroen Bosch Ziekenhuis ‘s-Hertogenbosch

Máxima Medisch Centrum Veldhoven

Máxima Medisch Centrum Eindhoven

Pantein Maasziekenhuis

St. Anna Ziekenhuis

St. Elisabeth Ziekenhuis

Stichting Ziekenhuis Lievensberg

TweeSteden ziekenhuis Tilburg

TweeSteden ziekenhuis Waalwijk

Ziekenhuis Bernhoven Oss

Ziekenhuis Bernhoven Veghel

Zeeland

Admiraal De Ruyter Ziekenhuis Goes

Admiraal De Ruyter Ziekenhuis Zierikzee

Admiraal De Ruyter Ziekenhuis Vlissingen

Ziekenhuis Zeeuws-Vlaanderen De Honte

Ziekenhuis Zeeuws-Vlaanderen Antonius

Limburg

Atrium Medisch Centrum Heerlen

Atrium Medisch Centrum Brunssum

Atrium Medisch Centrum Kerkrade

Laurentius Ziekenhuis

Orbis Medisch en Zorgconcern Maaslandziekenhuis

St. Jans Gasthuis

VieCuri Medisch Centrum Venlo

VieCuri Medisch Centrum Venray

Hieronder een lijst van alle ziekenhuizen van Nederland.  Alfabetisch op plaatsnaam, Opgenomen zijn alleen ziekenhuizen voor algemene gezondheidszorg met een klinische afdeling, dus geen psychiatrische ziekenhuizen.

Alkmaar (3)
Almelo (2)
Almere (2)
Alphen aan den Rijn (1)
Amersfoort (2)
Amstelveen (1)
Amsterdam (12)
Apeldoorn (2)
Arnhem (2)
Assen (1)
Assendelft (1)
Baarn (1)
Barendrecht (1)
Barneveld (2)
Bergen op Zoom (1)
Berkel en Rodenrijs (1)
Beugen (3)
Beverwijk (2)
Blaricum (1)
Bodegraven (1)
Boxtel (1)
Breda (2)
Brielle (1)
Brunssum (1)
Budel (1)
Bunschoten-Spakenburg (1)
Capelle aan den IJssel (2)
Coevorden (1)
Culemborg (1)
Delft (2)
Den Burg (Texel) (1)
Den Haag (7)
Den Helder (1)
Deurne (1)
Deventer (2)
Dieren (1)
Dirksland (2)
Doetinchem (3)
Doorn (1)
Dordrecht (2)
Drachten (1)
Dronten (1)
Drunen (1)
Druten (1)
Echt (2)
Ede (3)
Eibergen (1)
Eindhoven (5)
Elst (Gld) (1)
Emmeloord (1)
Emmen (1)
Enkhuizen (1)
Enschede (2)
Epe (1)
Etten-Leur (2)
Geldrop (3)
Geleen (1)
Gemert (1)
Goes (2)
Gorinchem (2)
Gouda (3)
Groningen (5)
Haaksbergen (1)
Haarlem (2)
Hardenberg (2)
Harderwijk (2)
Haren (1)
Heemskerk (1)
Heerenveen (1)
Heerhugowaard (1)
Heerlen (1)
Hellevoetsluis (2)
Helmond (2)
Hengelo (Ov) (1)
Hillegom (1)
Hilversum (2)
Hoofddorp (2)
Hoogeveen (2)
Hoorn (2)
Horst (1)
Houten (1)
Huijbergen (1)
Hulst (1)
Ittervoort (1)
Kampen (1)
Katwijk (1)
Kerkrade (1)
Krimpen aan den IJssel (1)
Leerdam (1)
Leeuwarden (2)
Leiden (4)
Leiderdorp (2)
Leidschendam (1)
Lelystad (1)
Leusden (1)
Limmen (1)
Lochem (1)
Maassluis (1)
Maastricht (2)
Meppel (1)
Mijdrecht (1)
Naaldwijk (1)
Nieuw-Vennep (1)
Nieuwegein (2)
Nieuwerkerk aan den IJssel (1)
Nijkerk (1)
Nijmegen (9)
Oegstgeest (1)
Oldenzaal (1)
Ommen (1)
Oostburg (1)
Oosterhout (1)
Oss (1)
Oudenbosch (1)
Panningen (2)
Purmerend (1)
Raalte (1)
Reuver (1)
Ridderkerk (2)
Rijssen (1)
Roermond (2)
Roosendaal (2)
Rosmalen (1)
Rotterdam (16)
Rozenburg (1)
Ruurlo (1)
's-Hertogenbosch (2)
Sassenheim (1)
Schagen (1)
Scheemda (2)
Schiedam (1)
Schoonhoven (1)
Sittard (1)
Sliedrecht (1)
Sneek (2)
Spijkenisse (2)
Stadskanaal (1)
Steenbergen (1)
Steenwijk (1)
Terneuzen (2)
Tholen (1)
Tiel (2)
Tilburg (3)
Ubbergen (1)
Uden (2)
Utrecht (9)
Veenendaal (1)
Veldhoven (1)
Venlo (2)
Venray (1)
Vlissingen (1)
Volendam (1)
Voorburg (1)
Waalwijk (1)
Wageningen (1)
Wapenveld (1)
Wassenaar (1)
Weert (2)
Weesp (1)
Westerhaar-Vriezenveensewijk (1)
Winterswijk (2)
Woerden (2)
Zaandam (2)
Zaltbommel (2)
Zeist (1)
Zevenaar (1)
Zierikzee (1)
Zoetermeer (1)
Zutphen (1)
Zwijndrecht (1)
Zwolle (2)

Geschiedenis van de zorg: van middeleeuwse kloosters tot moderne ziekenhuizen

Ziekenhuizen waren tot met de negentiende eeuw vooral opvangtehuizen voor arme mensen. Door gaten in de medische kennis was het niet haalbaar deze groep mensen daadwerkelijk beter te maken. De tehuizen werden door de kerk en de stedelijke gemeente gesponsord in het teken van naastenliefde en veiligheid. Door de opvang in de tehuizen werden de zieken en armen uit het straatbeeld gehouden. Het idee was dat zij op die manier geen gevaar vormden voor de rest van de samenleving. Bij deze opvangtehuizen waren altijd artsen betrokken, maar die konden weinig voor de patiënten betekenen.’

‘Pas in de achttiende eeuw ontstond het idee om mensen in het ziekenhuis echt te genezen en daarna te re-integreren in de samenleving. De behandeling van ziektes gebeurde niet door medische ingrepen die wij gewend zijn. Omdat die kennis toen nog steeds ontbrak, werden – naast het bekende aderlaten – vooral geneeskrachtige kruiden en bijzondere diëten toegepast. Het ging bij die eerste generatie ziekenhuizen vooral om schone lucht. In deze periode werd dan ook het model van het paviljoen-ziekenhuis ontwikkeld. Dat bestaat uit losse gebouwen in een groene omgeving.’

Omstreeks 1850. Toen deed de chirurgie haar intrede. Chirurgie was al een tijdje een militair vak dat bestond uit het verwijderen van kogels en het amputeren van lichaamsdelen. Veel meer kon de chirurgie vóór 1850 nog niet betekenen, maar dat veranderde door twee belangrijke vernieuwingen: infectiecontrole en pijnstillers.’

Het is moeilijk voor te stellen dat onze voorouders het zonder die twee hebben moeten doen. Stel je voor: voor die tijd werd je zonder verdoving geopereerd en als je de operatie al overleefde was de kans levensgroot dat je een dodelijke infectie kreeg en alsnog stierf. Operaties werden na 1850 een ziekenhuisactiviteit die vanwege de specifieke apparatuur alleen maar daar kon plaatsvinden. Zo werd het ziekenhuis langzamerhand een gebouw met speciaal vormgegeven ruimtes. Je kunt de operatiekamer van ziekenhuizen van vroeger nog steeds herkennen. Het zijn net schilderateliers; in een operatiekamer heb je daglicht nodig met grote raamoppervlakken naar het noorden.

Dat gebeurde rond 1900 met de uitvinding van het röntgenapparaat. Het röntgenapparaat is een revolutionaire uitvinding. Vanaf die tijd konden we ook in een levend lichaam kijken. Daarvoor konden medici hoogstens in dode lichamen snijden om te bestuderen wat zich allemaal in een lichaam afspeelde. Wat je met die eerste apparaten zag was nog vrij beperkt, maar je kon wel al gebroken botten detecteren.

Vanaf toen werd het ziekenhuis echt een medisch bolwerk. De nieuwe behandelmethodes zorgden ook voor nieuwe clientèle: daarvoor waren het alleen maar armen. De rijken lieten voor 1900 de arts gewoon naar hun huis komen, maar nu moesten ze naar het ziekenhuis om te profiteren van de medische behandelmethodes. De medische behandeling werd ook steeds complexer en duurder, en daarmee onbetaalbaar voor de armen. Het ziekenhuis werd langzamerhand een instituut voor mensen met geld.

De opbouw van de welvaartsstaat maakte de medische zorg weer voor alle leden van de maatschappij toegankelijk. Dat was een geleidelijk proces dat in de late negentiende eeuw begon en in de twintigste eeuw voortduurde. Er werd door middel van sociale verzekeringen geld ter beschikking gesteld om ook arme mensen in een ziekenhuis te laten behandelen. Dat leidde tot een explosieve toename van ziekenhuisopnames en daardoor ook tot een explosieve bouw van nieuwe ziekenhuizen.

Deze gebouwen representeerden de medische wetenschap. De medische wetenschap stond steeds meer voor rationaliteit en verzet tegen religie en bijgeloof. De medische wetenschap zag vanaf 1900 de zieke mens als een kapot mechanisme dat ‘gerepareerd’ moest worden. In de jaren 50 werd de psychologie ook belangrijk omdat de negatieve werking van stress op de gezondheid werd ontdekt. Maar deze nieuwe inzichten hadden nog weinig effect op de ziekenhuisarchitectuur.

In de jaren 80 komt Roger S. Ulrich erachter dat er een directe relatie bestaat tussen hoe mensen zich voelen en de medische uitkomst. Ulrich deed onder meer onderzoek naar het uitzicht in een patiëntenkamer en het genezingsproces. Als je bijvoorbeeld natuur ziet genees je sneller en heb je minder pijnstillers en andere medicijnen nodig.

Medici bekeken dit soort studies met argwaan, omdat ze het als een stap terug zagen. Maar ondanks de aanvankelijke weerstand heeft Roger ongetwijfeld een nieuwe medische periode ingeluid. Sindsdien werd er meer onderzoek gedaan naar de negatieve invloed van stress en angst op de ontwikkeling en genezing van ziektes.

De ontwerpstroming ‘Evidence-based design’ legt de relatie tussen architectuur en de beleving. Architectuur wordt hierbij een instrument om positieve ervaringen in het ziekenhuis te stimuleren. Dat stadium hebben we nu bereikt. Ziekenhuizen willen zich nu weer door goede architectuur onderscheiden en identificeren zich niet meer als ‘machine’. Inmiddels zijn ook alle hedendaagse toparchitecten bij ziekenhuisprojecten betrokken. Vroeger werden de architecten als ‘kunstenaar’ aangetrokken voor speciale gebouwen, maar niet voor functionele ziekenhuizen. Ook de architecten zelf hadden weinig interesse in het ontwerpen van ziekenhuizen, maar dat is gelukkig veranderd. De belangrijkste hedendaagse architecten hebben inmiddels allemaal de ziekenhuisarchitectuur ontdekt. Nu is het zelfs prestigieus om een ziekenhuis te ontwerpen.’

Met behulp van moderne technologie zullen wachtkamers vlakbij de behandelplaats overbodig worden. Patiënten zullen in de toekomst, net zoals in China, over de wachttijd via hun smartphone op de hoogte gehouden worden. Op die manier zullen zij buiten het ziekenhuis hun wachttijd kunnen besteden. Dat geeft de patiënt meer controle en autonomie. In de toekomst zullen wachtkamers steeds meer verdwijnen.

De Nederlandse zorg heeft zich de afgelopen eeuwen enorm ontwikkeld. De zorg is ontzettend verbeterd, maar ook aangepast op ziekten die nu veel vaker voorkomen dan vroeger. Denk maar aan aandoeningen die te maken hebben met ouderdom, zoals dementie. Maar ook ziekten die te maken hebben met de huidige leefstijl van mensen, waardoor we bijvoorbeeld veel minder actief en dikker zijn geworden. De zorg is de afgelopen eeuwen meebewogen met de maatschappij, en zal dat waarschijnlijk ook in de toekomst blijven doen.

In de middeleeuwen, waarmee de jaren 500-1500 na Christus worden bedoeld, leek de zorg in de verste verte niet op de huidige zorg. Zorg werd in de middeleeuwen bijna altijd gegeven in ziekenhuizen die onderdeel waren van kloosters. De zorg was dus gebaseerd op het Christelijke geloof, wat in die tijd ook een veel belangrijkere rol speelde in de maatschappij dan nu. De zorgverleners waren nonnen en monniken, die onder andere vanuit hun geloofsovertuigingen gemotiveerd waren om de armen, ouderen en zieken te verzorgen. Maar de mogelijkheden om mensen te behandelen bij ziekte waren in de middeleeuwen heel beperkt.

In de 17e en 18e eeuw (de jaren 1600 tot 1700) werden er in Nederland steeds meer ziekenhuizen opgericht. Deze ziekenhuizen hoorden meestal nog steeds bij een kerk of andere geloofsorganisatie. In deze periode ontstonden ook de eerste opleidingen voor verpleegkundigen en artsen. Er werd nog vrijwel geen zorg georganiseerd vanuit de overheid en in de ziekenhuizen werd vooral gezorgd voor de rijken. Arme mensen kregen in sommige gevallen ook zorg in een ziekenhuis, maar de zorg die zij kregen was vaak een stuk minder goed.

De behandelingen waren in de 17e en 18e eeuw sowieso nog niet best, ook al was je rijk en kon je wel een ‘goed’ ziekenhuis bezoeken. Er bestonden alleen simpele medicijnen, die meestal gemaakt werden van planten. Behandelingen waren vaak pijnlijk omdat er nog geen goede verdovingen waren. Daarnaast was het vaak niet duidelijk of een behandeling wel écht werkte. De zorgprofessionals van toen hadden weinig idee over hoe het menselijk lichaam werkte, waardoor veel mensen overleden aan aandoeningen die nu eenvoudig te behandelen zijn.

In de 19e eeuw (de jaren 1800 tot 1900) ontwikkelde de medische wetenschap zich in sneltreinvaart. Er kwam steeds meer medische kennis, bijvoorbeeld over hoe bacteriën mensen ziek konden maken. Hierdoor werden steeds betere behandelingen ontwikkeld en kwam er meer aandacht voor hygiëne. Zowel voor hygiëne in het algemeen als voor het belang van hygiënisch werken door zorgverleners. Tegelijkertijd werden de steden in deze tijdsperiode steeds groter en dichtbevolkter. Dit leidde tot nieuwe gezondheidsproblemen, zoals uitbraken van cholera, tuberculose en difterie. Daardoor werd de vraag naar zorg steeds groter.

Om aan die stijgende zorgvraag te voldoen, groeide het aantal ziekenhuizen. Ook kwamen er meer en betere opleidingen voor verpleegkundigen en artsen. In 1852 werd in Nederland de Ziekenhuiswet ingevoerd. Daardoor waren ziekenhuizen niet altijd meer verbonden een geloofsorganisatie en werd de zorg een opzichzelfstaande sector. In dezelfde periode werden de eerste zorgverzekeringen aangeboden, waarmee mensen zich konden verzekeren voor medische kosten.

Verzekeringen en sociale zekerheid werd in de loop van de 20e eeuw (de jaren 1900 tot 2000) steeds belangrijker. De overheid hechtte meer belang aan het zorgen voor gehandicapten, ouderen en zieken. Ook vond de overheid het belangrijk dat iedereen toegang kreeg tot goede zorg, en niet alleen rijke mensen. In de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw werden meer regels opgesteld voor zorgorganisaties, waarmee de kwaliteit van de zorg verbeterd moest worden. De zorg werd grotendeels overgelaten aan de markt, waarbij steeds minder zorg georganiseerd werd door de overheid. Hierdoor ontstond meer concurrentie tussen zorgaanbieders, kregen patiënten meer te kiezen en zou de zorg goedkoper moeten worden.