Namenlijst Joodse begraafplaats Edam
Langs het Oorgat in Edam, vlak bij de plaats waar vroeger de Oosterpoort was, is een kleine Joodse begraafplaats bewaard gebleven, met 14 grafstenen. De oudst bewaarde grafsteen is uit 1804, maar de begraafplaats is ouder: ze werd in 1793 ingericht. De Joodse gemeente van Edam was toen nog vrij jong. Ze floreerde en werd in 1821 tot ringsynagoge verheven. Rond 1840 was de gemeenschap op haar hoogtepunt. Daarna slonk ze vrij snel en al in 1886 werd de gemeente opgeheven en bij Monnickendam gevoegd. Het Edamse stadsbestuur gaf in 1792 toestemming aan de ‘leden van de Hoogduitsche Joodse Natie gebruik te maken van een blokhuys bij de Oosterpoort voor een kerkhof’. In die tijd – ruim een eeuw lang, van eind 18e eeuw tot eind 19e eeuw – leefde in Edam een Joodse gemeenschap met een synagoge, een ritueel bad, een eigen schooltje en met dus een eigen begraafplaats. Eind 19e eeuw zijn de Joden met name naar Amsterdam vertrokken om daar hun beroep uit te oefenen. Enkele families bleven in Edam wonen, maar de Joodse gemeente werd in 1886 door de overgebleven drie mannelijke leden opgeheven. Een Joodse gemeenschap vereist namelijk tien mannelijke leden om actief te kunnen zijn volgens de Joodse wetten en die waren er niet meer.
Aron Lezer werd als eerste persoon op 29 mei 1793 begraven.
De mannen hebben veelal Bijbelse namen zoals Abraham, Mozes of Jozef en de vrouwen namen als Esther, Sara of Judith maar er zijn ook vrouwen met hele mooie namen zoals Vogeltje, Bloemetje, Schoontje en Duifje.
Joden uit de omgeving waaronder Purmerend en De Rijp werden hier ook begraven. De dichtstbijzijnde Joodse gemeente was in Monnickendam met een eigen begraafplaats.Na 1880 zijn er ook nog enkele personen begraven. Als laatste is begraven Mietje de Jongh, oud 90 jaar, overleden op 28-11-1920 en weduwe van Benjamin Levi Berlijn, het laatste lid van de in 1886 opgeheven Joodse gemeenschap van Edam. Op de grafsteen is de familienaam de Jong verkeerd gespeld en moet zijn de Jongh. De Hebreeuwse tekst luidt: ‘Hier ligt geborgen een dierbare en ge’eerde vrouw Mevrouw Merele Dochter van de ge’eerde heer Eli’ de Jongh Weduwe van de ge’eerde heer Benjamin Berlijn. De naam van haar moeder is Hindele. T.N.Ts.B.H ( Moge haar ziel gebundeld worden in de bundel van het eeuwige leven. Bron: 1 Samuel 25:29) Zij overleed op zondag 17 Kislev 5681 (volgens de Joodse kalender en jaartelling).‘
Van de oorspronkelijke inrichting van de begraafplaats resteert weinig. Rond de begraafplaats stond na afbraak in 1826 van de Oosterpoort een houten hek met een toegangspoortje met daarboven een tekst in het Hebreeuws uit Ezechiel 37:12 “ Daarom, profeteer en zeg tot hen: Zo zegt de Heere HEERE: Zie, Ik zal uw graven openen en zal ulieden uit uw graven doen opkomen, o Mijn volk, en Ik zal u brengen in het land Israëls.” (Statenvertaling)
Hoe deze toegangspoort eruit heeft gezien is nog op een oude ansichtkaart van het Oorgat zichtbaar. Op de begraafplaats zelf stond een zogenoemd metaheerhuisje van circa 4 bij 3 meter. Dit huisje deed dienst voor het ritueel reinigen van overledenen. Hiervoor werd dit hoogstwaarschijnlijk gedaan in het blokhuys totdat dit werd afgebroken.
De Joodse begraafplaats in Edam is eigendom van de Nederlandsch Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK)
In 1950 is op de plaats van het hek en de toegangspoort een ligusterheg geplant en sindsdien wordt de begraafplaats in overleg met de eigenaar onderhouden door de gemeente.
Er staan nog 14 grafstenen overeind, waarschijnlijk niet allemaal op hun oorspronkelijke locatie. Omdat de grafstenen rechtop staan kunnen we zien dat deze van Asjkenazische Joden (afkomstig uit Oost- en Westeuropa) zijn. Sefardische Joden (afkomstig van het Iberisch schiereiland: Spanje en Portugal) hebben namelijk liggende grafstenen.
In 1952 is het Oorgat aan de zuidzijde verbreed, waarbij drie meter van de begraafplaats is afgehaald die er aan de noordkant is bijgekomen. Met toestemming van de toenmalige rabijn zijn de graven aldaar verplaatst.
- Benjamin Berlijn 1835 19-02-1917
- Izaak Berlijn 1757 29-12-1830
- Saartje Mozes Berlijn 1753 26-10-1835
- Abraham Bierman 1807 29-10-1851
- Hartog Brandon 19-09-1923 27-12-1943
- Jacob Brandon 26-02-1904 24-01-1944
- Johanna Brandon 28-10-1924 11-06-1943
- Lea Brandon 30-04-1928 11-06-1943
- Louts Brandon 23-12-1938 11-06-1943
- Mozes Brandon 16-01-1926 21-01-1943
- Albert Faber 11-10-1881 05-02-1943
- Kurt Faber 22-12-1908 30-04-1943
- Jozua Farro 28-07-1829 24-04-1843
- Herta Gottnif 06-06-1907 18-12-1944
- Fanny Gutmann 05-01-1869 14-05-1943
- Philip Joseph de Haan 02-04-1777 27-12-1834
- Franz Hirsch 26-02-1889 23-01-1943
- Julie Hirscheimel 21-12-1884 17-09-1943
- Mietje Elias de Jong 1831 28-11-1920
- Julius Kahn 07-08-1879 17-09-1942
- Rosa Kahn 14-11-1881 05-02-1943
- Ludwig Kaufmann 10-10-1912 01-12-1943
- Salomon Kaufmann 10-01-1876 17-09-1943
- Alfred Levy 19-05-1898 27-12-1944
- Lise Leyser 07-09-1883 13-11-1942
- Saartje Marchand 01-07-1809 12-02-1874
- Anna [Johanna Naatje] Mossel 1760 31-01-1834
- David Levie Muller xx-xx-xxxx 02-02-1884
- Levie Muller 1802 30-04-1875
- Salomon Levie Muller xx-xx-xxxx 16-01-1833
- Esther de la Penha 15-04-1904 11-06-1943
- Grete Steinberg 13-10-1910 10-09-1943
- Josef Steinberg 23-08-1877 26-10-1942
op gedenkplaat:
- Julius Kahn 07-08-1879 17-09-1942
- Josef Steinberg 23-08-1877 26-10-1942
- Lise Leyser 07-09-1883 13-11-1942
- Mozes Brandon 16-01-1926 21-01-1943
- Franz Hirsch 26-02-1889 23-01-1943
- Albert Faber 11-10-1881 05-02-1943
- Rosa Kahn 14-11-1881 05-02-1943
- Kurt Faber 22-12-1908 30-04-1943
- Fanny Gutmann 05-01-1869 14-05-1943
- Lea Brandon 30-04-1928 11-06-1943
- Louts Brandon 23-12-1938 11-06-1943
- Esther de la Penha 15-04-1904 11-06-1943
- Johanna Brandon 28-10-1924 11-06-1943
- Grete Steinberg 13-10-1910 10-09-1943
- Salomon Kaufmann 10-01-1876 17-09-1943
- Julie Hirscheimel 21-12-1884 17-09-1943
- Ludwig Kaufmann 10-10-1912 01-12-1943
- Hartog Brandon 19-09-1923 27-12-1943
- Jacob Brandon 26-02-1904 24-01-1944
- Herta Gottnif 06-06-1907 18-12-1944
- Alfred Levy 19-05-1898 27-12-1944