In Nijmegen ligt aan de Kwakkenbergweg Joodse begraafplaats. Op deze begraafplaats staan 327 grafstenen. De begraafplaats is nog steeds in gebruik.

Reeds in de vroege Middeleeuwen was in Nijmegen een belangrijke Joodse gemeenschap. In 1328 is er sprake van een Joodse begraafplaats die in het oosten van de stad was gelegen. De exacte plaats is niet bekend.

In 1683 werd een stuk land gekocht bij Mariënburg, de huidige Tweede Walstraat. Hier begroeven de Joden gedurende ruim 200 jaar hun doden. Bij wet mocht er na 1811 niet meer binnen de stadsmuren begraven worden. In 1814 kreeg de Joodse gemeente alsnog toestemming om op de begraafplaats aan de Mariënburg te blijven begraven. Pas in 1891 was de begraafplaats zo vol, dat er werd uitgeweken naar de huidige begraafplaats aan de Kwakkenbergweg te Nijmegen. Hier wordt anno 2014 nog steeds begraven. Volgens een bron werden er tussen 1806 en 1811 ook Joden begraven op de Algemene Begraafplaats aan de Stenen Kruisstraat van Nijmegen. In totaal zouden er 51 mensen zijn begraven. Het is niet duidelijk of deze graven geruimd zijn. Volgens joods gebruik is ruimen alleen bij uitzondering toegestaan. Het ruimen en herbegraven elders dient onder strikt rabbinaal toezicht te staan. Echter, op geen enkele algemene begraafplaats in Nijmegen zijn nu nog Joodse graven bekend.

 

De Joodse begraafplaats aan de Mariënburg werd in 1962 geruimd. In totaal werden er 1300 graven geruimd. De resten werden herbegraven op de Kwakkenberg. Bij het betreden van deze begraafplaats ziet men links twee grote, witte grafstenen tegen de muur staan afkomstig van Mariënburg.

 

Begraafplaats Kwakkenbergweg

De begraafplaats is gewoonlijk slechts voor nabestaanden toegankelijk. Boven de poort met smeedijzeren hekwerk is in een natuurstenen plaquette in het Hebreeuws met de tekst 'Huis der levenden'(בית החיים) aangebracht. Muur, hekwerk, beheerderswoning en aula zijn ontworpen door Oscar Leeuw. Bij de aula is een klein halletje waar gedurende een begrafenisplechtigheid de Cohaniem verblijven. Deze Cohaniem (joodse priesters) dienen op gepaste afstand van een stoffelijk overschot te blijven omdat dit geacht wordt onrein te zijn. Op de begraafplaats zelf is tussen de muur en een heesterhaag een speciaal Cohaniempad aanwezig. Vanaf dit pad kan een Cohen een begrafenis van afstand bijwonen of het graf later bezoeken.

 

Op de begraafplaats zijn veel kleine grafsteentjes aanwezig. Sommige dragen uitsluitend een naam, zonder data. Andere dragen in het geheel geen tekst. Hier zijn wel mensen begraven, maar het is niet bekend wie. In vroeger tijden was er niet altijd geld voor een grafsteen. Soms werden grafstenen gestolen, of vielen ze stuk. Om het graf toch te markeren zijn de kleine stenen geplaatst.

 

In 1756 werd een synagoge aan de Nonnenstraat ingewijd. In 1913 werd een andere synagoge, aan de Gerard Noodtstraat, in gebruik genomen. Deze synagoge wordt sinds 1945 niet meer als zodanig gebruikt. Van 1945 tot 2000 is er in de joodse school op nr. 123 een kleine synagoge geweest. In 2000 is dit gebouw verkocht door de Joodse Gemeente, waarna er een dagopvang voor kinderen in kwam. Sinds 2000 is de synagoge aan de Nonnenstraat weer als zodanig in gebruik. In de Nieuwe Synagoge (Nijmegen) aan de Gerard Noodtstraat was tot 2018 het Natuurmuseum gevestigd. Er bestaan plannen om, na de verhuizing van het museum in 2016, in dat gebouw een joods cultureel centrum te vestigen.