Colditz
Oflag IV C Colditz
Locatie: Colditz, deelstaat Saksen, Duitsland.
Functie: officierskamp.
Datum ingebruikname: 30 oktober 1939.
Nationaliteiten: F, GB, B, PL, YU, NL, SU, VS, DK.
Aantal Nederlandse gevangenen: 68.
Datum bevrijding: 16 april 1945 door Amerikaanse troepen.
Vanaf november 1940 tot mei 1943 had Oflag IV-c de functie van Sonderlager, een kamp voor notoire ontsnappers uit andere kampen. De vluchtgevaarlijke groep Nederlandse erewoordweigeraars kwam in juli 1941 in de massieve burcht aan verbleef er tot haar overplaatsing in juni 1943. Alle ramen waren voorzien van ijzeren tralies. Het slot kende een grote diversiteit aan gebouwen, die rondom twee binnenplaatsen waren opgetrokken in de vorm van een acht. De gebouwen rondom de eerste binnenplaats – Deutscher Hof genaamd – vormden de Kommandantur. Hier verbleven de commandant, de administratie, de Abwehr en een gedeelte van de bewaking. De binnenplaats had twee uitgangen: één leidde naar het naastgelegen park, de ander naar het tweede deel van het slot waar de krijgsgevangenen waren ondergebracht. Een volgende poort gaf toegang tot een binnenplaats van 40 bij 30 meter, omringd door gebouwen van vier verdiepingen hoog. Omdat de kleine binnenplaats onvoldoende ruimte bood, werden de gevangenen dagelijks buiten de vestingmuren gelucht. Onder bewaking liepen zij dan via de Deutscher Hof naar het park aan de achterzijde van het slot. Hier lag een grasveld omheind met een prikkeldraadversperring en bewaakt door een aantal schildwachten. Het park zelf was omringd door een drie meter hoge muur.
Na de oorlog fungeerde het slot lange tijd als ziekenhuis en verpleeghuis. Enkele jaren na de val van de Muur in 1989 is het complex ingrijpend gerestaureerd.
Toen de Nederlandse officieren op 24 juli 1941 in Colditz aankwamen, waren er reeds ongeveer 150 Franse, 60 Poolse, 35 Britse en 10 Belgische gevangenen. Op 9 januari 1942 werd een groep van 30 Fransen overgeplaatst naar Oflag IV-D Elsterhorst. Op 19 mei 1942 werd een grote groep Polen naar een ander kamp overgeplaatst (40 van hen bleven in Colditz). In februari 1943 werd co-kampcommandant Edgar Glasche vervangen door Gerhard Prawitt. In mei 1943 werd besloten dat Colditz alleen nog maar gebruikt zou worden voor Britse en Amerikaanse gevangenen, de andere gevangenen werden in juni overgeplaatst, de Nederlanders gingen naar Stanislau, de Belgen en Fransen naar Oflag X-C Lübeck.
Toen de Duitsers wilden dat de Nederlandse officieren de erewoordverklaring zouden tekenen, werd dat door 69 van de ruim 2000 officieren geweigerd. Het waren 6 generaals, 8 marineofficieren, 3 landmachtofficieren, 39 van het KNIL, 12 cadetten en een stoker van de marine. Generaals Winkelman en de broers Van Voorst tot Voorst kwamen in Oflag IV B Königstein terecht, generaals Van der Bent, Best en Van Lawick in september 1940 ook. De overige 61 gevangenen (Larive en Steinmetz waren al ontsnapt) werden naar Oflag VI in Soest (Duitsland) gestuurd. Toen dat in november 1940 een kamp voor Franse officieren werd, werden de gevangenen naar Oflag VIII C Juliusburg overgeplaatst en op 22 juli 1941, na de ontsnapping van Frans van der Veen en John Trebels, naar Colditz.
In totaal werden ongeveer 300 vluchtpogingen ondernomen, waarvan er dus ongeveer 270 mislukten. Van de 31 succesvolle ontsnappingen staan er zes op naam van Nederlanders, 25 andere behoren tot de groep die op 24 maart 1944 ontsnapten.
Zes Nederlanders
Met behulp van Van den Heuvel zijn uiteindelijk 6 officieren succesvol ontsnapt. De eersten waren in 1941 luitenant ter zee Hans Larive en Francis Steinmetz. Later volgden Damiaen van Doorninck, majoor Coen Giebel, luitenant Tony Luteijn en Oscar Drijber. Allen zijn naar Engeland gegaan. De Nederlanders werkten hierbij vaak samen met de Engelsen onder leiding van hun ontsnappingsofficer kapitein Patrick Reid, die graag samenwerkte met de Nederlanders, onder meer omdat die vaak goed Duits spraken.
Het was hen opgevallen dat hun verblijf grensde aan een van de verblijven van de Duitse Kommandantur en dat er aan de andere kant daarvan een wc was. Door bij de wc naar buiten te klimmen, kwam men in het park en zou men kunnen ontsnappen. Op de deur van de wc werd een bordje met "Kein Eingang" (i.p.v. Kein Eintritt) gehangen, een verkeerde tekst, waardoor de Duitsers meteen doorhadden dat iets niet klopte. Toen de vijf groepjes op 31 juli 1941 twee aan twee via de wc ontsnapten, werden ze in het park door de Duitsers opgewacht. Het betrof Peter Allan, Teddy Barton, Alan Cheetham, Elliot, Flynn, Hyde-Thompson, Middleton, de Poolse cadet Karpf en de Belg J. Verkest.
Luitenant Diederik baron van Lynden en kapitein Steenhouwer lukte het op 15 december 1941 als Duitse officieren verkleed de gevangenis te verlaten. Ze hadden uniformen gemaakt van geverfde dekens, versierd met insignes gemaakt van zilverfolie. Hun geweer was gemaakt van karton. Ze werden gesnapt door een bewaker. In 1943 werd Van Lynden naar Stanislau overgeplaatst. Tijdens de reis sprong hij uit de trein en ontsnapte. Later werd hij in een dorpje gearresteerd. Hij liet zich ontvallen dat hij uit Colditz kwam en werd daarheen teruggestuurd. Het lukte hem niet meer om nogmaals uit de trein te ontsnappen.
Bij één ontsnappingspoging aan het eind van de oorlog was zelfs een zweefvliegtuig betrokken, gemaakt door vier Engelse gevangenen: majoor Tony Rolt, RAF Flying Officer Bill Goldfinch, RAF Flight Lieutenant Jack Best en Lieutenant Geoffrey 'Stooge' Wardle van de Royal Navy. Het vliegtuig werd bewaard op de zolder van de kerk van het kasteel. Het werd echter nooit gebruikt omdat Duitsland zich overgaf aan de geallieerden voor de ontsnappingsdatum.
Ontsnappingspogingen
Geslaagde ontsnappingen
11-04-1941 Lt. Alain Le Ray Foto
10-05-1941 Lt. Peter Allan verstopt in een stro-matras
31-05-1941 Lt. René Collin
01-07-1941 Lt. Pierre Mairesse-Lebrun bereikte Spanje
18-07-1941 Lt. Tatistcheff
13-08-1941 Kapt. Dolf Dufour
Lt. John Smit in Zschiria opnieuw gevangengenomen
15-08-1941 Lt. Hans Larive
Lt. Francis Steinmetz verstopten zich in een waterput
20-08-1941 Lt. Kroner
19-09-1941 Maj. Coen Giebel
Lt. Oscar Drijber
verstopten zich ook in een waterput
25-09-1941 Lt. A. Boucheron
14-10-1941 Lt. P. Odry
Lt. Navelet ontsnapten door het raam van hospitaal Elsterhorst
17-12-1941 Lt. J. Durand-Hornus
Lt. Jacques Prot
Lt. Guy de Frondeville De Frondville is in de mist verdwenen tijdens transport naar tandarts
05-01-1942 Lt. Airey Neave
Lt. Tony Luteijn Ze werden geholpen door Patrick Reid.
Neave was advocaat en werd politicus
Luteijn zat bij het KNIL en werd later majoor.
26-04-1942 Kpt. Louis Rémy ontsnapte bij het station en ging naar Algeciras, kwam bij het Bomber Command
11-06-1942 Fl-Cpt. Brian Paddon piloot, werd gedekt door andere gevangenen om naar werk te gaan, ontsnapte onderweg
15-06-1942 Lt. Raymond Bouillez sprong uit trein, raakte bewusteloos, ontsnapte daarna uit ziekenhuis
09-09-1942 Lt. Hedley Fowler
LtZ-I Damiaen van Doorninck ontsnapten in gestolen uniformen en bereikten Engeland; de andere 4 van hun groep werden weer opgepakt.
14-10-1942 Maj. Ronald Littledale
Lt.Cdr. William E. Stephens
Cpt.. Patrick Reid
Fl.-Lt. Hank Wardle via keuken en kelder
19-12-1942 CPO Wally Hammond
CPO Dam Lister ontsnapt tijdens werk
07-03-1942 Kapt. B. Mazumdar ging in hongerstaking, ontsnapte tijdens vervoer en bereikte Zwitserland
28-04-1943 Cpt. Ion Ferguson RAMC medicus, verklaarde medegevangenen en zichzelf krankzinnig
07-06-1943 Lt. D. baron van Lynden werd bij toeval in een dorp gearresteerd.
Hij liet vallen dat hij uit Colditz kwam, en werd daarheen teruggestuurd.
08-07-1943 Lt. Alban Darthenay ontsnapte uit hospitaal in Hohenstein-Ernstthal; biografie (1913-1944)
05-05-1944 Kapt.. Harry Elliott
Fl-Lt. Francis 'Errol' Flinn
Lt. J. Barnett
Lt. M. Wynn deden zich ziek voor en werden gerepatrieerd;
Flinn overleed in 2013.[2]
1945 Lt.Kol. M.B. Reid Oudste Britse gevangene;
pretendeerde hartkwaal door veel te roken en geconcentreerde koffie te drinken voor zijn medische test.
Niet geslaagde ontsnappingen
?-07-1941 Kapt J. Hageman
Cadet F. Geerligs
15-08-1941 Lt. Gerrit Dames door een gat in de omheining
15-08-1941 Kapt. Dolf Dufour
Lt. J. Smit in de waterput verstopt
23-08-1941 Kapt. Machiel van den Heuvel
Kapt. N. Hogerland doorgezaagde tralies van de Kantine
19-09-1941 Maj. Cornelis Gieben
Lt. Oscar Drijber
06-10-1941 onbekende officier
Lt. Peter Storie-Pugh over het dak
12-12-1941 Lt. Charles Douw van der Krap
Lt. Frits Kruimink verstopt onder een berg bladeren
15-12-1941 Kapt. E. Steenhouwer
Lt. Diederik van Lynden verkleed als Duits officier
06-01-1942 Lt. Herman Donkers
Lt. J. Hyde-Thompson verkleed als Duits officier
20-01-1942 Cadet C. Linck in postzak
27-02-1942 Kapt. Gerrit Dames
Kapt. J. Hageman tunnel onder het terras
02-03-1942 Cadet C. Linck
Fl-Lt Francis Driscoll Flinn op weg naar 'Arrest House'
?-04-1942 Lt. J.J.L. baron van Lynden betrapt bij poging uniformen te stelen
26-07-1942 Lt. Frits Kruimink
Kapt. M. van den Heuvel
Lt. Harry Vinkenbosch
Lt. Verley(e)
Lt. Peter Storie-Pugh tunnel
09-09-1942 Koninkrijk Capt. W. Lawton
Lt. T. Beets
Lt. Herman Donkers
Lt. G. Wardle (RN)
?-10-1942 Lt. Frits Kruimink
Lt. Peter Storie-Pugh over het dak, ontdekt door een hond
15-12-1942 Lt. van der Falk Bouman opnieuw gearresteerd in Emmendingen
05-04-1943 Lt.-Vl. A. van Rood
Kapt Dolf Dufour verkleed als Duits officier