Schoolplaten
Complete lijst van Nederlandse schoolplaten uitgeverijen:
Uitgever - Blankwaardt & Schoonhoven
Uitgever - Bruynzeel potlodenfabriek
Uitgever - C.A.J. van Dishoeck
Uitgever - Cartografisch Instituut Bootsma
Uitgever - Daamen's Uitgeversmaatschappij
Uitgever - De Heilige Kleine Theresia
Uitgever - De Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Vogels
Uitgever - Deutsches Hygiëne Museum
Uitgever - Dijkstra's uitgeverij
Uitgever - Droste Cacao- en Chocoladefabrieken
Uitgever - E.J. Brill, C.H.E. Breijer
Uitgever - J. Brandt en Zoon, Proost en Brandt
Uitgever - Joh. Gerardts en Co
Uitgever - Ministerie van Defensie
Uitgever - Ministerie van Onderwijs, Staatsdrukkerij Nederland
Uitgever - N.V. Koninklijke paketvaart - Maatschappij
Uitgever - Paters van de H. Geest
Uitgever - Philips Reclamehandel
Uitgever - Redactiebureau "Zeeland" te Goes
Uitgever - Retel's Bureau voor Schoolinstallatie
Uitgever - Rijkspostspaarbank en Postgiro
Uitgever - Royal Rotterdam Lloyd
Uitgever - Shell, Bataafse Petroleum Maatschappij
Uitgever - Smith's Fine Art Publishing
Uitgever - Stichting School en Bedrijf
Uitgever - Stoom Choc- en Cacaofabriek Kwatta
Uitgever - Technisch Advies en Handelsbureau
Uitgever - Tjeenk Willink, H.D. & Zoon
Uitgever - Van Doorne's Automobielfabriek
Uitgever - Verbond voor veilig verkeer
Uitgever - Vereeniging van Directeuren van Electriciteitsbedrijven in Nederland
Uitgever - W. Leydenroth van Boekhoven
Uitgever - W. Versluys en Scherjon
Uitgever - Waterleiding Maatschappij voor de provincie Groningen (WAPROG)
Een schoolplaat of een plaat voor het aanschouwingsonderwijs werd gebruikt als illustratie bij de verhalen die de schoolmeester vertelde. Het aanschouwingsonderwijs was een leermethode die ontwikkeld is in de negentiende eeuw, waarbij lagere schoolkinderen door zien, horen, ruiken, tasten of voelen vertrouwd raakten met de dingen om hen heen.[1]
De platen werden gemaakt naar tekeningen, schilderijen of aquarellen en op linnen of karton geplakt. Schoolplaten dienen niet verward te worden met schoolwandkaarten want dit zijn weliswaar ook platen die in scholen worden opgehangen maar in tegenstelling tot de schoolplaten vertonen deze kaarten alleen afbeeldingen van landkaarten.
De eerste 40 platen werden in 1839 door Berend Brugsma uit Duitsland gehaald, waar ze gebruikt werden voor het onderwijs aan dove kinderen.
Van Lummel platen
In 1857 ontwikkelde onderwijzer Hendrik Jan van Lummel een serie van 48 platen. Van Lummel tekende zelf de platen en schreef de handleidingen erbij. Deze werden uitgegeven door Kemink en Zoon uit Utrecht. De tweede serie van 35 platen verscheen in 1862. In totaal maakte van Lummel ruim 150 platen verdeeld in vier series: In en om ons huis, Landbouw en veeteelt, In de dierenwereld en Handel en bedrijf. Na zijn dood in 1877 werd zijn werk voortgezet door Josef Hoevenaar.
Rond 1900 werden de platen ook van Franstalige teksten voorzien, zodat ze in België gebruikt konden worden.
Het Volle Leven
Tussen 1905 en 1909 werd door uitgeverij J. B. Wolters in Groningen Het Volle Leven uitgegeven. Het bestond uit vier series van zes schoolplaten met bijbehorende handleidingen en werkboekjes. Ze waren geschreven door Jan Ligthart, Hendricus Scheepstra en W. Walstra.
-
Winterhalfjaar, timmeren. Getekend door W.K. de Bruin. Later opnieuw getekend door A.M Güthschmidt.
-
Zomerhalfjaar, grasland. Getekend door Cornelis Jetses.
-
Winterhalfjaar, metselen. Getekend door W.K. de Bruin. Later opnieuw getekend door Cornelis Jetses.
-
Zomerhalfjaar, bouwland. Getekend door Cornelis Jetses.
Geschiedenisplaten
Vanaf 1857 werd geschiedenisonderwijs bij de wet verplicht. Ook hiervoor werden schoolplaten gemaakt door een aantal verschillende illustrators. Vanaf 1911 werden deze platen opnieuw getekend of vervangen door andere afbeeldingen. Deze nieuwe serie geschiedenisplaten zijn aquarellen van Johan Herman Isings. De eerste, Op den Dam, omstreeks 1665 maakte hij in 1911. Enkele latere platen zijn Overwintering op Nova Zembla en Slag bij Nieuwpoort. In totaal maakte hij 43 geschiedenisplaten tussen 1911 en 1970. Bijna de helft van deze platen ging over de Reformatie, De Nederlandse Opstand en de Gouden Eeuw.
Landschappen en Havengezichten
Bernardus Bueninck maakte een serie schoolplaten van voornamelijk landschappen en havengezichten voor uitgeverij Wolters.
Biologieplaten
Marinus Adrianus Koekkoek (1873-1944) maakte biologieplaten die gebruikt werden bij kennis der natuur. Hij maakte twee series van twaalf platen: In ons land, met onder andere In sloot en plas en Vogels in de winter. De tweede serie was Buiten ons land, met onder andere In een Duits bergwoud en In de Siberische vlakte.
Nederlands-Indië
Tussen 1913 en 1940 werden schoolplaten uitgegeven door J.B. Wolters die gebruikt werden in Nederlands-Indië. De serie met Indische taferelen heet Insulinde in woord en beeld, en werden gemaakt van schilderijen en aquarellen van Johan Herman Isings, Wilhelm Christiaan Constant Bleckmann en Johan Gabriëlse. De handleidingen werden geschreven door Henri Zondervan. Indische schoolplaten werden voor 1940 veelal door Nederlandse in het toenmalige Nederlands-Indië woonachtige illustratoren ontworpen. 40 van deze schoolplaten zijn te zien in het boek van Hella Haasse Bij de les. De illustratoren in deze uitgave zijn Frits van Bemmel met 12 platen, Menno van Meeteren Brouwer met 9 platen, Johan Gabriëlse met 7 platen, de in Batavia geboren W.C.C. Bleckmann met 7 platen, W.J. Ising met 4 platen en P. van Heerdt-Quarles met 1 plaat. Menno van Meeteren Brouwer woonde van 1910 tot 1922 in Medan en maakte daar veel schilderijen en tekeningen van Indische landschappen en schoolplaten van het leven van de inheemse bevolking en haar gebruiken.
Ook bijzonder is de serie van E. Nijland; Handleiding van het volksleven der bewoners van Nederlandsch Oost-Indië, tevens leidraad bij de 12 schoolplaten van Nederlandsch Oost-Indië. Een uitgave van C.H.E. Breijer uit 1897.
Heel apart is de schoolplaten-serie: Platen van Nederlandsch Oost- en West-Indië en Suriname uitgegeven door Kleynenberg & Co te Haarlem tussen 1911 en 1913. De 170 wandplaten waren gemaakt op basis van 178 foto's. Jean Demmeni heeft 25 van deze foto's gemaakt tijdens zijn reis met initiatiefnemer Henri Wagenaar Reisiger in 1911. Negen foto's van hem dateren van zijn expedities eind negentiende eeuw. Voor nog geen 70 foto's is de fotograaf bekend. Een complete serie is erg zeldzaam.
Niet alleen de stijl van de afbeeldingen op schoolplaten verschillen per land en per periode, maar ook de vorm/uitvoering van de schoolplaat en de bevestigingswijze verschilt vaak per land. Er zijn enige verschijningsvormen die typisch te noemen zijn voor een bepaald land, ook al is ook hier de uitzondering de regel. Zo zijn veel gebruikte platen uit Engeland vaak op dik papier (MacMillan), die uit Frankrijk langwerpig op karton of op dik papier in een houten frame, platen uit Nederland op karton en ook vaak met metalen hoekjes (met name van J.B. Wolters), platen uit Duitsland op karton en meestal zonder metalen hoekjes, platen uit België op linnen tussen stokken, platen uit Zweden op karton met een enkele metalen hanger in het midden, en platen uit Zwitserland met ogen en drie metalen hangers.
A. Akkeringa
Jaar < =1884
Uitgeversnaam op de plaat [A. Akkeringa, Amsterdam]
Serie titel Het aanvankelijk leesonderwijs
Auteur C.F.A. Zernike Illustrator
Maten bxh [cm] 40 x 58
Lithograaf/Drukker Litho van A. Akkeringa
Techniek Chromolithografie
Handleiding Bijzonderheden Leermethode met handleiding, stukjes en 7 platen
Berend Brugsma
De bevlogen en talentvolle onderwijzer Berend Brugsma stapte van het pad van dorre en droge feiten af en koos naar Duits voorbeeld voor aanschouwelijk onderwijs aan de hand van platen. In samenwerking met de Groningse uitgever Schierbeek bracht hij in 1839 de "Korte aanwijzing nopens het gebruik van Twintig platen voor het Aanschouwelijk Onderwijs in Lagere- en Kleine-kinderscholen" op de markt. Ze behandelen basisbegrippen als lopen, rijden en vliegen en waren bestemd voor kinderen uit de laagste klassen van de lagere school.
-
1839: De Groninger onderwijzer Berend Brugsma had met reisbeurzen van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen in 1834 en 1838 Duitsland bezocht, waar hij de wandplaten van Reimer en H.C. Wilke ontdekte. Op initiatief van Brugsma en Groninger uitgever R.J. Schierbeek jr. werden 20 Duitse handplaten van Wilke, platen voor het doofstommen onderwijs, besteld en toegezonden gekregen vanuit Berlijn en daarna licht bewerkt tot een Nederlandse uitgave die herhaaldelijk is herdrukt. (Plagiaat had in die tijd niet de connotatie die het thans heeft). Hij introduceerde de platen in Nederland en schreef een Nederlandstalige handleiding, die in 1840 zelf in het Duits werd vertaald. Die litho’s uit 1839 werden eerst gedrukt op folio-vellen papier van 48x40 cm en dan in vier stukken verdeeld tot handkaarten op boekpagina-formaat van ongeveer 24x20 en dan op losse kartonnetjes geplakt.
-
1863: Die oorspronkelijke Duitse afbeeldingen wilde Schierbeek hergroeperen en deels vergroten tot echte wandplaten, want die waren in opkomst en daar zag hij handel in. Die selectie, hergroepering en vergroting van bestaande handkaart-afbeeldingen is een proces dat Brugsma heeft geleid, met medewerking van lithografen van steendrukkerij Van de Wijer. Dit leidde tot een nieuwe serie van 40 schoolplaten die dus gebaseerd op of geïnspireerd zijn door de H.C. Wilke platen. In tegenstelling tot de handplaten uit 1839 konden deze platen aan de muur worden opgehangen en vallen ze dus onder schoolwandplaten. Je kon ze gekartonneerd bestellen in een houten doos.
-
1885: De Schierbeek platen van 1863 worden qua kleding gerestyled en opnieuw uitgegeven. Gezien de fa. Schierbeek in 1885 niet meer bestond en Berend Brugsma al in 1868 was overleden zijn deze platen mogelijk heruitgegeven door J.B. Wolters in Groningen. Dit is aannemelijk, omdat Wolters bij het faillissement van Schierbeek veel zaken van hen overgenomen.
Bernardus Bueninck
Bernardus Bueninck (Arnhem, 14 augustus 1864 - Groningen, 21 oktober 1933) was een Nederlands kunstenaar. Bueninck woonde en werkte te Vorden, Zutphen en Groningen. Was tekenaar en schilder. Hij heeft vermoedelijk tekenonderwijs gehad in Rotterdam van 1885 tot 1888.
Was sinds 1894 tekenleraar aan de Gemengde Burgeravondschool te Groningen, vanaf 1895 mede aan de Gem. H.B.S. Hij schilderde en tekende landschappen en havengezichten. In opdracht van J.B. Wolters Uitgeversmaatschappij te Groningen schilderde hij veel schoolplaten voor het aardrijkskundig onderwijs. Tevens was hij illustrator van schoolboekjes.
In 1898 maakte hij het bandontwerp voor het boek Kinderlief; kleine verhalen voor Wolters.
Erich Cramer
Cramer's biologische wandplaten
Kronen-Verlag werd in 1950 opgericht door Erich Cramer om voorbeelden uit de natuur af te beelden die in vorm en kleur exact waren. De platen werden eerst in boekcassettes uitgegeven en dit betrof in totaal 1246 platen. De platen zijn te bewonderen op de site Cramers Gallery of Nature. Vanaf 1968 werd een selectie van de platen in groot formaat uitgegeven. Deze uitgave scharen we onder schoolplaten en is op deze site opgenomen. Het betreft hier 21 series van meestal 10 platen elk. Deze platen zijn in diverse Europese landen uitgegeven, meestal met opschrift in de eigen taal.
Er hebben veel schilders meegewerkt aan deze platen. Voor de platen die als wandplaat zijn uitgegeven zijn dit Claus Caspari (planten, insecten), Ludwig Binder (vogels), Franz Murr (vogels en zoogdieren), Hans Vogel (zoogdieren) en Wilhelm Eigener (zoogdieren).
Bij Kronen Verlag in Duitsland vinden we dus alle platen terug. In Nederland zijn ze uitgegeven door uitgeverijen Tor uit Amsterdam en J.N. Voorhoeve uit Den Haag, maar waarschijnlijk zijn niet alle 21 series door deze uitgevers uitgegeven. We weten zeker dat Tor t/m serie 10 heeft uitgegeven, Voorhoeve t/m serie 16. Serie 20, boerderijdieren en serie 21, kleine zoogdieren, kunnen we alleen terugvinden bij Kok Educatief Kampen.
Uitgever - A. Huisman
Serie - Anatomische Wandplaten
Jaar 1951
Uitgeversnaam op de plaat Oorspronkelijk uit Zwitserland: - Dr. A. Wander AG Bern. Antrapologie Verlag
In Nederland:- Firma A. Huisman - Leermiddelen - Meppel
Serie titel Anatomisches Tabellenwerk, Tableaux Anatomique, Tavole Anatomiche [Zwitserse talen]
Anatomische Wandplaten [Nederlands, op sticker]
AuteurErwin Grimm Illustrator Biel?
Maten bxh [cm]
Lithograaf/Drukker Techniek
Bijzonderheden De 12 platen horen hij het leerboek "Menschkunde. Gesunheidslehre"
Serie - Nelson's bijbelse wandplaten
Jaar 1905-1917 [op platen] Uitgeversnaam op de plaat Oorspronkelijk in Engeland:- Thomas Nelson & Sons Ltd.
In Nederland:
- L.C.G. Malmberg 's-Hertogenbosch - Antwerpen [Sticker achterop, rood lint]
- Firma A. Huisman - Meppel [sticker voorop]
In België:
- Studiecentrum voor Godsdienstige vorming, Spastraat 27, Brussel
eerste 108 platen, met Engelse of zonder titel
In Frankrijk:
- Imprimerie Nelson, ParisSerie titel- Nelson's Bible Wall Pictures [Engels]
- Principales Scènes de l'Histoire Sainte [Frans] Auteur Illustrator Frank Addams, G. Bernard Benton, Innes Fripp, William Getson, Walter G. Grieve, Robert Hope, Grenville Manion, W.H. Margetson, R. Payton Reid, Biam Shaw, W.C. Simmonds, George Soper, Vernon Stokes, Gladstone Solomon, Simon Hardon Vedder, Alan Wright, e.a.
Maten bxh [cm] 58 x 81
Lithograaf/DrukkerPrinted in Great BritainTechniek
Bijzonderheden Met (ten minste) Engelse, Nederlandse, Duitse of Franse titels, soms gecombineerd.
In 1925 worden er (in Frankrijk) 110 platen aangekondigd. In 1929 zijn dit 246 in een andere brochure. In 1952 zijn er 266 platen [De Katholieke Schoolgids, Maart 1952]. Op dit moment staat de teller op 301 platen. Veel platen op foto en van veel platen meerdere foto's met verschillende talen titels
Het metriekstelsel
Jaar xxxx
Uitgeversnaam op de plaat Uitgave A. Huisman, Meppel W.A
Maten bxh [cm] 110 x 82
Bijzonderheden Tellen Het metriekstelsel .
J.H. Isings
Schoolplaten serie ,,Vaderlandse Geschiedenis ”getekend door J.H. Isings.
Op den Dam, omstreeks 1665.
Gesigneerd linksonder met, J.H.Isings Jr.
Tekstboekje.
Tekst van H.Wagenvoort.
Tekst van J.H.Werkman.
Op de reede van Bantam, 1598.
Gesigneerd rechtsonder met, J.H.Isings Jr. 1911.VII.
Op de reede van Bantam, 1598.
Gesigneerd rechtsonder met, J.H.Isings Jr.
Tekstboekje.
Tekst van J.W. de Jongh.
Tekstboekje voor de Katholieke scholen.
Tekst van J.H.Werkman.
Krijgsraad voor de vierdaagschen zeeslag, 1666.
Bij deze plaat zijn om de linker sloep ,3 vogels getekend.
En gesigneerd linksonder met J.H.Isings ’11.
Tekstboekje.
Tekst van J.W. de Jongh.
Met tekst ,, Krijgsraad voor de vierdaagse zeeslag, 1666.
Bij deze plaat zijn om de linker sloep , 2 vogels getekend.
Gesigneerd linksonder met, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman.
Krijgsraad voor de vierdaagse zeeslag, 1666.
Oprolbare plaat.
Een hagepreek buiten Utrecht, Augustus 1566.
Gesigneerd linksonder, J.H.Isings Jr.1911.
Tekstboekje.
Tekst van H.Wagenvoort.
In een middeleeuwsch Klooster.
Plaat zonder beeld en kruis.
Gesigneerd rechtsonder, J.H.Isings Jr.
Tekstboekje.
Tekst van J.W. de Jongh.
In een middeleeuwsch Klooster.
Plaat met rozig beeld en kruis aan de muur.
Gesigneerd linksonder, Isings 1912 en 1930.
Tekstboekje.
Tekst van J.W. de Jongh.
In een middeleeuws Klooster.
Plaat met blauw beeld en kruis aan de muur.
Gesigneerd linksonder, Isings 1912 en 1972.
Uitgave van de Vuurbaak Groningen.
Tekstboekje.
Tekst van J.W.de Jongh, H.Wagenvoort en J.J.Moerman.
Ludger predikt in de Groninger Gouwen, 785.
Gesigneerd linksonder, Isings Dec.1912.
Tekstboekje.
Tekst van H.Wagenvoort.
Voor honderd jaar.
Gesigneerd linksonder, Isings ’29.
Tekstboekje.
Tekst van J.W. de Jongh.
Tekstboekje.
Tekst van J.W.de Jongh , herzien door D.Wijbenga.
Zelfde plaat met de naam, Uit de tijd van trekschuit en diligence.
Gesigneerd linksonder, Isings ’29.
Tekstboekje.
Tekst van J.W.de Jongh en D.Wijbenga.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Een stad in de middeleeuwen.
Plaat met geopende zak op de voorgrond.
Gesigneerd rechtsonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van J.W.de Jongh.
Tekstboekje.
Tekst van J.H.Werkman.
Tekstboekje.
c D.Wijbenga.
Een stad in de middeleeuwen.
Plaat met dicht geknoopte zak op de voorgrond.
Gesigneerd linksmidden, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Floris V door de Edelen gevangengenomen.
Gesigneerd rechtsonder, Isings ’26.
Tekstboekje.
Tekst van J.W. de Jongh.
De Prins trekt over de Maas – 1568.
Gesigneerd linksonder, Isings /’26.
Tekstboekje.
Tekst van J.W.de Jongh , herzien door J.J.Moerman.
Tekstboekje.
Tekst van J.H.Werkman.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
De Noormannen voor Dorestad.
Gesigneerd rechtsonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van J.W. de Jongh.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Karel V doet afstand van de regeering.
Gesigneerd linksonder, Isings ’27.
Tekstboekje.
Tekst van J.H.Werkman.
Karel V doet afstand van de regering.
Gesigneerd linksonder, Isings ’27 + ’51.
Wijzigingen o.a. op voorgrond een bankje en veranderde hoofddeksels.
Tekstboekje.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Een zomermiddag met den Muiderkring.
Plaat met rechte schouw.
Gesigneerd rechtsonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van J.W. de Jongh.
Een zomermiddag met de Muiderkring.
Plaat met scheve schouw.
Gesigneerd rechtsonder, Isings ’29 + 52.
Tekstboekje.
Tekst van J.W. de Jongh en herzien door J.J.Moerman.
Tekstboekje.
Tekst van J.W. de Jongh en herzien door D.Wijbenga.
Stadsleven tegen het midden der 19e eeuw.
Gesigneerd linksonder, Isings ’29.
Tekstboekje.
Tekst van J.W. de Jongh.
Tekstboekje.
Tekst van J.W.de Jongh en herzien door D.Wijbenga.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Luther op de Rijksdag te Worms, 1521.
Gesigneerd rechtsonder, Isings ’34.
Tekstboekje.
Tekst van H.Wagenvoort.
Tekstboekje.
Tekst van J.H.Werkman.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman en herzien door D.Wijbenga.
Een hagepreek bij de Hoornbrug bij Rijswijk, Augustus 1566.
Gesigneerd rechtsonder, Isings ’46.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman en herzien door D.Wijbenga.
De Dam te Amsterdam, 1666.
Gesigneerd linksonder, Isings ’47.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman en herzien door D.Wijbenga.
Frederik Hendrik voor ’s Hertogenbosch, 1629.
Gesigneerd rechtsonder, Isings./’46.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman en herzien door D.Wijbenga.
Leidens ontzet, 3 October 1574.
Gesigneerd linksonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman en herzien door D.Wijbenga.
De grote vergadering te ’s Gravenhage 1651.
Gesigneerd rechtsonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman.
Kruisvaarders voor Jeruzalem, 1099.
Gesigneerd rechts middenonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman en herzien door D.Wijbenga.
Franse troepen trekken over de Lek – 15 Januari 1795.
Gesigneerd linksonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman en herzien door D.Wijbenga.
,,Behouden Huys” op Nova- Zembla.
Gesigneerd rechtsonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman en herzien door D.Wijbenga.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman en herzien door D.Wijbenga.
Romeinse legerplaats aan de Rijnmond ( Valkenburg ).
Gesigneerd rechtsonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman en herzien door D.Wijbenga.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
De slag bij Nieuwpoort.
Gesigneerd linksonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman.
Willem van Oranje in de Raad van State, 31 December 1564.
Gesigneerd rechtsonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Landing van Prins Willem III bij Brixham, 1668.
Gesigneerd rechtsonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van J.J.Moerman.
Aankomst van Willem I te Scheveningen 1813.
Gesigneerd rechtsonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Willibrord de Apostel der Friezen.
Gesigneerd linksonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Een buitenplaats aan de Vecht 1740.
Gesigneerd rechtsonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Jacoba van Beieren voor Gorinchem, 1 December 1417.
Gesigneerd rechtsoner, Isings 1956 / ’57.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Hunnebedbouwers.
Gesigneerd rechtsonder, Isings / ’59.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Toernooi te Haarlem, 1305.
Gesigneerd rechtsonder, Isings ’60.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Binnenkomende Vloot voor Amsterdam 1665.
Gesigneerd rechtsonder, Isings / ’60.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Karel de Grote te Aken, 808.
Gesigneerd rechtsonder, Isings / ’61.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
De Hanzestad Kampen, 1441.
Gesigneerd linksonder, Isings / ’62.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Brabants dorp in de vijftiende eeuw.
Gesigneerd linksonder, Isings ’62.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Rembrandt in zijn ,, Schildercaemer” 1665.
Gesigneerd rechtsonder, Isings IX ’63.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Brand van Moskou, 1812.
Gesigneerd linksonder, Isings.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Een gildeoptocht in Antwerpen, 1520.
Gesigneerd rechtsonder, Isings / 65.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
In de drukkerij van Plantijn, Antwerpen 1570.
Gesigneerd rechtsonder, Isings 66/67.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Sprooksprekers in de Ridderzaal, 1394.
Gesigneerd rechtsonder, Isings ’68.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Naar het concentratiekamp, Januari 1945.
Gesigneerd middenonder, Isings ’69.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Columbus neemt Guanahani in bezit, 12 Oktober 1492.
Gesigneerd middenonder, Isings VIII ’70.
Tekstboekje.
Tekst van D.Wijbenga.
Cornelis Jetses
Cornelis Jetses (Groningen, 23 juni 1873 - Wassenaar, 9 juni 1955) was een Nederlandse illustrator. Jetses is vooral bekend geworden om zijn gedetailleerde illustraties in schoolboeken, schoolplaten en historische prenten. Hij werkte ook als boekbandontwerper.
Hij werd geboren in een arme buurt in Groningen en al op jonge leeftijd bleek hij tekentalent te hebben. Vanaf zijn dertiende volgde hij tekenlessen in de avonduren, terwijl hij overdag werkte in een steendrukkerij.
Cornelis Jetses trouwde in 1899 met Albertina Holkamp. Hun dochter Everdina werd in 1900 geboren. Ze woonden in Bremen, Zeist, Scheveningen en Wassenaar. Albertina overleed in 1939. Jetses overleed in 1955 en werd begraven bij de dorpskerk in Wassenaar.
In 1901 tekende Jetses een meubelcatalogus die gedrukt werd door uitgeverij J.B. Wolters in Groningen. Door directeur E.B. ter Horst Jr. (1865-1905) van deze uitgeverij werd hij daarna gevraagd om de illustraties te maken voor de boekjes van Jan Ligthart en Hindericus Scheepstra. Er verschenen vier deeltjes Dicht bij huis in 1902 en 1903 met verhaaltjes en tekeningen over het dagelijkse leven.
Later verschenen van hetzelfde drietal auteurs de boekjes Nog bij moeder, waarin Ot en Sien de hoofdrol speelden (1904-1905), Pim en Mien (1907-1908), Het prentenboek van Ot en Sien (1909), Buurkinderen (1911-1912) en Blond en bruin (1912).
Ligthart, Scheepstra en Jetses werden ook gevraagd om een nieuwe versie van het Leesplankje van Hoogeveen te maken. In 1906 verscheen het leesplankje waarmee generaties Nederlandse kinderen leerden lezen: aap noot mies wim zus jet teun vuur gijs lam kees bok weide does hok duif schapen.
Door het overlijden van Scheepstra kwam in 1913 een einde aan hun samenwerking.
Jetses kreeg de opdracht om de schoolboekjes voor Nederlands-Indië te illustreren. Ook het leesplankje werd aangepast. Het Indische leesplankje bestond uit: jaap gijs dien zus boe bon oom waf vuur rook tol zeil de neus het huis een schip.
Jetses heeft in totaal 22 schoolplaten getekend. Hiervan behoorden 18 schoolplaten tot de serie Het Volle Leven (voor het 'zaakonderwijs' van Jan Ligthart) die gemaakt is tussen 1906 en 1911. Twee platen waren geschiedenisplaten: Ter Walvisvaart in 1911 en Aan het Hof van Karel de Grote in 1941. De andere twee waren vertelselplaten, gemaakt in 1910, die hoorden bij het Leesplankje van Hoogeveen.
Jetses illustreerde boeken zoals Groot vertelboek het Oude en het Nieuwe Testament van Anne de Vries en Afke’s Tiental van Nienke van Hichtum. Hij werkte regelmatig samen met Johan Herman Isings.
Vanaf 1930 moderniseerde Jetses de verouderde illustraties.
Uitgever - A. Jongbloed
Hoofdrekenen
Hoofdrekenen A. Jongbloed C.V. , Leeuwarden L.Lutgendorff Jzn
Uitgever - A.E. Kluwer
Serie - De Mensch [Uitklapbaar]:
Jaar ca. 1909?
Uitgeversnaam op de plaat
Uitgave van A.E.Kluwer Deventer
Serie titel De Mensch [Uitklapbaar]
Maten bxh [cm] Ongeklapt 55 x 83, Uitgeklapt 55 x 167Spierstelsel achterkant
55 x 167
Kaarten:
Spierstelsel voorkant 55 x 167
Bloedvatenstelsel voorkant 55 x 165
Bloedvaten en zenuwstelsel achterkant 55 x 165
Ingewanden 55 x 165
Skelet 55 x 165
Serie - [Menselijk lichaam - Uitklapbaar]:
Jaar ca. 1909?
Uitgeversnaam op de plaat Alwin Fröhlich Verlag Hamburg Ook A.E. Kluwer?
Serie titel [Menselijk lichaam - Uitklapbaar]
Maten bxh [cm] 55 x 165
Kaarten:
Voorkant vrouw
Achterkant, spieren en ruggengraad
Spierstelsel voorkant
Ingewanden uitgeklapt
Skelet
Serie - [De koe - Losbladig]
Jaar 1920
Uitgeversnaam op de plaat [Uitgave van A.E.Kluwer Deventer]
Serie titel [De koe - Losbladig]
\Maten bxh [cm]
Techniek Chromolitho
Kaarten:
I - Zijkant koe
II - Skelet koe
III - Bloedvatenstelsel koe
IV - Spierstelsel koe
V - Maag en darmstelsel koe
Serie - [De koe - Uitklapbaar]
Jaar 1920
Uitgeversnaam op de plaat [Uitgave van A.E.Kluwer Deventer]
Serie titel [De koe - Uitklapbaar]
Maten bxh [cm]
Techniek Chromolitho
Kaarten:
I - Zijkant koe
II - Skelet koe
III - Bloedvatenstelsel koe
IV - Spierstelsel koe
V - Maag en darmstelsel koe
Serie - [Het paard - Losbladig]
Jaar 1920
Uitgeversnaam op de plaat [Uitgave van A.E.Kluwer Deventer]
Serie titel [Het paard - Losbladig]
Maten bxh [cm]
Techniek Chromolitho
Kaarten:
I - Zijkant paard
II - Skelet paard
III - Bloedvatenstelsel paard
IV - Spierstelsel paard
V - Maag en darmstelsel paard
Serie - [Het paard - Uitklapbaar]
Jaar 1920
Uitgeversnaam op de plaat [Uitgave van A.E.Kluwer Deventer]
Serie titel [Het paard - uitklapbaar]
Maten bxh [cm]
Techniek Chromolitho
Kaarten:
I - Zijkant paard
II - Skelet paard
III - Bloedvatenstelsel paard
IV - Spierstelsel paard
V - Maag en darmstelsel paard
Serie - Zien en Zeggen. Platen voor het phantaserend aanschouwingsonderwijs
Jaar<= 1904 (toen is de drukkerij gestopt. - Het Groninger boekbedrijf, door Harry van der Laan)
Uitgeversnaam op de plaat Uitgave van Scholtens & Zoon Groningen Na 1904: A.E. Kluwer - Uitgever - Deventer [Sticker]
Serie titel Zien en Zeggen.
Platen voor het phantaserend aanschouwingsonderwijs
Auteur K. Doornbosch en G. Duiven
Illustrator H.
Maten bxh [cm] 79.5 x 59.5
Lithograaf/DrukkerLith. J. Beerta Groningen
Techniek Lithografisch. Op karton en op linnen tussen stokken
Bijzonderheden Na 1904 is de inboedel inclusief gedrukte platen overgegaan naar A.E. Kluwer, die de platen verder uitgaf (sticker)
Kaarten:
Ia - [Kinderen voor de boerderij]
Ib - [Het weer slaat om]
Ic - [Boerderij met marskramer in de regen]
Id - [Boerderij met vertrekkende marskramer in de opklaring]
IIa - [onbekend]
IIb - [onbekend]
IIc - [onbekend]
IId - [Hooi op de hooiwagen leggen]
IIIa - [Paarden, koeien]
IIIb - [Straat met tram, rijtuig, paard, fiets, kruk en wandelaars]
IIIc - [Ophaalbrug, paard en wagen, boerderij]
IIId - [onbekend]
Uitgever - A.C.P. Nabbe
Serie - Botanische wandplaten
Jaar
Uitgeversnaam op de plaat
Oorspronkelijk uit Denemarken: - Copyright by Chr. Cato Copenhagen
Heruitgegeven in diverse landen:
- A.C.P. Nabbe 's Hertogenbosch [sticker]
- Retels bureau voor schoolinstallatie Rijswijk [sticker]
- J.W. van Raven, De Rijp [sticker]
- Malmberg, Den Bosch [sticker]
- B. de Meulder [sticker]
- Otto Wachsmuth, Leipzig [sticker]
- Norstedt & Söner, Stockholm [sticker]
Serie titel- Botaniska väggtavlor [Zweeds]
- Botanische wandplaten [Nederlands]
- Botanische Tafeln [Duits)
Auteur Onder begeleiding van Eug. Warming 20 platen en met Aug. Mentz 5 platen
Illustrator Vilhelm Balslev
Maten bxh [cm] 98 x 73, maar maten verschillen, ook groter
Techniek Op karton en op linnen tussen stokken
Bijzonderheden De botanische wandplaten zijn oorspronkelijk Deens, maar in diverse landen heruitgegeven, waaronder Nederland, Zweden en Duitsland. In Nederland zelfs door verschillende uitgevers, zie de Uitgevers informatie.
de platen zijn een keer herschilderd tot in elk geval nummer 15, van diverse platen zijn beide versies op foto beschikbaar
De Duitse nummering komt niet overeen met de oorspronkelijke Deense nummering
Serie - Botanische wandplaten
Jaar xxxx
Uitgeversnaam op de plaat
Oorspronkelijk uit Denemarken:
- Copyright by Chr. Cato Copenhagen
Heruitgegeven in diverse landen:
- A.C.P. Nabbe 's Hertogenbosch [Nederland, sticker]
- J.W. van Raven, De Rijp [Nederland, sticker]
- Luctor N.V., Baarn-Djakarta [Nederland, indicatie op plaat onbekend. Niet alle nummers]
- P.A. Norstedt & Söners Forlag, Stockholm [Zweden, sticker]
- Otto Wachsmuth, Leipzig [Duitsland, sticker]
Serie titel- Insecttavlor [Zweeds]
- Insecten platen [Nederland]
- ? [Duits:]
Auteur P. Andersen (auteur?) Illustrator Vilhelm Balslev, S. Ambrahamsen
Maten bxh [cm] 100 x 73, maar maten verschillen, ook groter
Lithograaf/Drukker Chr. Catos lit. etabl. Techniek Lithografisch. Op karton en op linnen tussen stokken
Handleiding Met verklarende tekst per plaat
Bijzonderheden
De platen zijn een keer herschilderd.
Serie - [Voedingsmiddelen]
Jaar xxxx
op plaat vitaminen staat jaartal 1930 vermeld
Uitgeversnaam op de plaat Op sticker: A.C.P.Nabbe 's Hertogenbosch
Serie titel [Voedingsmiddelen]
Illustrator Harm Frierlich (?), Leipzig
Marinus Adrianus Koekkoek
Marinus Adrianus Koekkoek (Amsterdam, 29 januari 1873 – Amsterdam, 30 mei 1944) of M.A. Koekkoek II was een Nederlands tekenaar en schilder van vooral dieren en vogels. Hij komt uit de schildersfamilie Koekkoek. Zijn overgrootvader was Johannes Hermanus Koekkoek (1778-1851), zijn grootvader was Hermanus Koekkoek (1815-1882), zijn vader was Willem Koekkoek (1839-1895) en zijn broer was Hermanus Willem Koekkoek (1867-1929).
Koekkoek maakte de aquarellen voor series van 12 schoolplaten die gebruikt werden bij kennis der natuur:
Serie In ons land
-
Het Naardermeer
-
In de weide
-
In sloot en plas
-
Zoetwatervissen
-
In de Noordzee
-
Wintervogels
-
Aan het strand
-
In het duin
-
Bij de ruïne
-
Aan de rivier
-
Op de heide
-
In het bosch
Serie Buiten ons land
-
Bewoners van de Karpaten
-
Te midden van sneeuw en ijs
-
In een Duitsch bergwoud
-
In het gebied van de Boven-Nijl
-
Aan de rand van de Kalahari
-
Onder de dadelpalmen
-
Noord-Amerikanen woudbewoners
-
In het Braziliaansche oerwoud
-
In de Syberische vlakte
-
Op Borneo
-
In de Rimboe
-
Uit de Australische dierenwereld
J.B. Wolters
-
Voor het duiden van het jaar waarin de lesmaterialen van J.B. Wolters werden uitgegeven kan gebruik worden gemaakt van de plaatsnaam of namen van uitgever J.B. Wolters zoals die meestal vermeld is op stickers, plaat of boekjes. Deze richtlijn is als volgt:
-
Groningen...-1915
-
Groningen, Den Haag 1915-1931 In 1915 kantoor geopend in Den Haag
-
Groningen, Den Haag, Batavia 1931-1933 Vanaf 1923 een vestiging in Batavia, maar pas vanaf 1931 terug te vinden op leesplankjes en schoolplaten.
-
Groningen, Batavia 1934-1949 Vestiging Den Haag t/m 1940, maar vanaf 1934 niet meer terug te vinden op op leesplankjes en schoolplaten (wel een schoolkaart uit 1934 met Groningen, Den Haag, Batavia en een atlas uit 1936 met Groningen, Den Haag)
-
Groningen, Djakarta 1950-1955 Vanaf 1942 (eind Ned. periode) krijgt de stad Batavia de naam Djakarta, maar pas na erkenning onafhankelijkheid door Nederland (dec. 1949) in 1950 terug te vinden op leesplankjes en schoolplaten
-
Groningen1956-1966
-
Wolters-Noordhoff Groningen 1968-2008 Verkoop via “De Vuurbaak” vanaf 1979. Na ca. 1968 geen leesplankjes meer
-
Noordhoff Uitgevers 2008-heden Geen schoolplaten meer
Hendrik Jan van Lummel
Hendrik Jan van Lummel (Amersfoort, 19 november 1815 – Utrecht, 18 september 1877) was een Nederlands onderwijzer, tekenaar en schrijver.
Hendrik Jan van Lummel was een zoon van de onderwijzer en huisschilder Hendrik van Lummel en Grietje Spijker. Hij trouwde op 30 november 1840 te Amersfoort met Maria Elisabeth Vergeer. Er werden elf kinderen geboren, negen zoons en twee dochters. Drie kinderen overleden op jonge leeftijd. Vier van zijn zoons waren later als onderwijzer werkzaam. De vader van Hendrik Jan van Lummel was schoolmeester aan de Hervormde Diaconieschool in Amersfoort.
Op zestienjarige leeftijd begon Hendrik Jan van Lummel zijn loopbaan als hulponderwijzer. Acht jaar later werd hij benoemd tot hoofd van de openbare lagere school in Houten en in 1848 volgde een benoeming tot hoofdonderwijzer aan de vierde hervormde diaconieschool aan de Springweg 89-91 in de stad Utrecht. De school toont nog het opschrift: 'De Vreeze des Heeren is het beginsel der wetenschap’.
Van Lummel was vaderlandslievend en werkte vanuit het protestantisme. Deze beide elementen zijn ruim in zijn vele publicaties terug te vinden. Als jarenlang lid van de Vereeniging voor het Christelijk Nationaal Schoolonderwijs speelde Van Lummel een voorname rol in de samenstelling van nieuwe schoolboekjes. Daarnaast was hij een tegenstander van het openbaar onderwijs en was qua christelijk onderwijs tegen banden met de overheid. Ook dienden volgens hem christelijke onderwijzers zich te onthouden van politieke activiteiten.
De tweede zoon van Hendrik Jan van Lummel, die ook Hendrik Jan van Lummel heette, is een bekende ontwerper van schoolplaten. [1] In totaal maakte deze van Lummel ruim 150 platen. Hij tekende zelf de platen en schreef de handleidingen erbij. Rond 1900 werden de platen ook van Franstalige teksten voorzien, zodat ze in België gebruikt konden worden. Zijn werk werd voortgezet door Josef Hoevenaar.
-
48 schoolplaten werden uitgegeven vanaf 1857 bij uitgeverij Kemink & Zoon in Utrecht met de onderwerpen:
-
Bijbelse geschiedenis en
-
Aardrijkskunde.
-
-
De tweede serie van 35 platen verscheen in 1862, verdeeld in vier series:
-
In en om ons huis,
-
Landbouw en veeteelt,
-
In de dierenwereld en
-
Handel en bedrijf.
-
Van het succes van zijn schoolplaten heeft hij echter maar kort kunnen genieten. Na een ernstige ziekte overleed Hendrik Jan van Lummel in 1877. Hij ligt begraven op Begraafplaats Soestbergen in Utrecht.
Boeken van Hendrik Jan van Lummel
-
De wereld in 't klein voor de kleine wereld (1858), Kemink & Zoon Utrecht
-
De Smidsgezel van Utrecht (1865), Kemink & Zoon Utrecht
-
De Hopmansvrouw van Utrecht (1871), Kemink & Zoon Utrecht
-
De Bijlhouwer van Utrecht, Kemink & Zoon Utrecht
-
Het zegevierend Alkmaar (1897)
-
De Oranje stam (1874)
-
De oude en de nieuwe wereld (3 delen) 1874/75 A. Akkeringa Amsterdam
-
De St. Bartlomeusnacht voor drie honderd jaren Kemink & Zoon Utrecht
-
Met J.H. Sonstal: Jaarboeken van het Godsbestuur, Algemene Geschiedenis van de Schepping der aarde tot op onzen tijd. (1866)
-
Geïllustreerde Volkskalender voor het jaar 1877 Kemink & Zoon Utrecht
-
Nieuw geuzenliedboek (ed. H.J. van Lummel) (1874) uitgever Van Bentum