Inhoud:

• Namenlijst slachtoffers Roma Sinti WOII
• De Roma
• De Sinti
• WOII
• Roma Sinti ( zigeuner-)namen en hun betekenissen

Namenlijst slachtoffers WOII

Wij hebben ruim 200 namen kunnen achterhalen, werkelijk aantal slachtoffers Roma Sinti is beduidend hoger

Sinti en Roma zijn twee in Nederland voorkomende groepen woonwagenbewoners, voorheen ook wel aangeduid als zigeuners.

Zij werden door de nazi’s gezien als een inferieur ras en werden om die reden vervolgd. Vanuit Nederland zijn zo’n 500 Sinti en Roma weggevoerd, vrijwel de gehele gemeenschap. In heel Europa zijn, naar schatting, zo’n 500.000 Sinti en Roma in concentratiekampen vermoord.

1. Coenraad Adolf Bannink,
2. Maria Bannink,
3. Emelie Bannink-Kreutz,
4. Frans Berger,
5. Karoline Berger,
6. Karoline Berger,
7. Maria Berger,
8. Renold Berger,
9. Elisabeth Berger-Weiss,
10. Jozef Erbrink,
11. Wilhelm Erbrink,
12. Anna Erbrink-Weiss,
13. Annie Fidi,
14. Jozef Fidi,
15. Maronna Fidi,
16. Andreas Franz,
17. Hans Franz,
18. Harry Franz,
19. Joseph Franz,
20. Louis Franz,
21. Milos Franz,
22. Paula Franz,
23. Peter Franz,
24. Rosa Franz,
25. Schani Franz,
26. Trui Franz,
27. Roza Franz-Pappaert,
28. Ernestine Franz-Rosel,
29. Antonius Franzen,
30. Hendrik Franzen,
31. Ludwig Franzen,
32. Robertus Franzen,
33. Rosa Franzen,
34. Sophia Franzen,
35. Wilhelm Franzen,
36. Hulda Franzen-Bamberger,
37. Alwine Franzen-Grunholz,
38. Clara Georg,
39. Frieda Georg,
40. Josefine Georg,
41. Josephine Georg-Reinhardt,
42. Margaretha Georg-Reinhardt,
43. Dolfina Greef,
44. Soni Henricus Greef,
45. Karel Hendrik Groenhout,
46. Anna Grunholz,
47. Conradus Adophus Grunholz,
48. Elisabeth Juliana Grunholz,
49. Gonda Grunholz,
50. Hendrik Grunholz,
51. Joseph Grunholz,
52. Hulde Grunholz-Franzen,
53. Albert Grünholz,
54. Alwina Grünholz,
55. Anna Catharina Grünholz,
56. Anton Grünholz,
57. August Grünholz,
58. Carl Grünholz,
59. Helena Grünholz,
60. Hendrik Grünholz,
61. Johannes Grünholz,
62. Jules Grünholz,
63. Julius Paul Grünholz,
64. Ludwig Grünholz,
65. Ludwig Grünholz,
66. Madeleine Grünholz,
67. Maria Grünholz,
68. Maria Cilia Grünholz,
69. Sophia Grünholz,
70. Catharina Grünholz-Engelbert,
71. Rosa Grünholz-Meier,
72. Maria Antonia Grünholz-Meinhart,
73. Maria Grünholz-Steinbach,
74. Johann Heinrich Halberstad,
75. Juliana Johanna Maria Halberstad,
76. Wilhelm Halberstad,
77. Juliana Halberstad-Kellner,
78. Albert Hanstein,
79. Alexander Stephan Johannes Hanstein,
80. Aloysius Hanstein,
81. Elisabeth Hanstein,
82. Wilhelmine Hanstein-Grünholz,
83. Joseph Houssodin,
84. Marthe Houssodin,
85. Liza Leimberger,
86. Adolf Meier,
87. Caspar Melchior Balthasar Meinhardt,
88. Helene Meinhardt,
89. Josef Meinhardt,
90. Josef Meinhardt,
91. Karl Meinhardt,
92. Ludwig Meinhardt,
93. Magdalena Meinhardt,
94. Wilhelm Meinhardt,
95. Willem Meinhardt,
96. Louise Meinhardt-Grasmuk,
97. Anna Meinhardt-Hoffmann,
98. Beatrix Emma Wijpkjen Mirosch,
99. Catharina Caja Mirosch,
100. Maria Catharina Caja Mirosch,
101. Sophie Mirosch,
102. Flora Petalo,
103. Jan Petalo,
104. Surka Petalo,
105. Willem Petalo,
106. Sophie Petalo-Fidi,
107. Dolfin Petalo-Petalo,
108. Anna Pommee,
109. Antoon Pommee,
110. Benedictus Antonius Pommee,
111. Dirk Hendrik Pommee,
112. Johannes Hubertus Pommee,
113. Karel Pommee,
114. Margaretha Pommee,
115. Maria Agnes Pommee,
116. Maria Francisca Pommee,
117. Anna Pommee-Steinbach,
118. Adolph Pumt,
119. Christian Pumt,
120. Elisabeth Pumt,
121. Harry Pumt,
122. Maria Pumt,
123. Joseph Reinhardt,
124. Margaretha Reinhardt,
125. Petrus Reinhardt,
126. Philipp Reinhardt,
127. Robertina Catharina Reinhardt-Franzen,
128. Christian Reinhart,
129. Anna Rose,
130. August Rose,
131. Bernard Rose,
132. Erdman Rose,
133. Ignatz Rose,
134. Johannes Rose,
135. Joseph Rose,
136. Josephina Erna Rose,
137. Karl Rose, Louis Rose,
138. Tini Rose,
139. Anna Rose-Steinbach,
140. Pierre Stangus,
141. Anna Steinbach,
142. Anna Maria Steinbach,
143. Anna Maria Steinbach,
144. Celestinus Steinbach,
145. Elisabeth Steinbach,
146. Florentina Maria Steinbach,
147. Friedrich Steinbach,
148. Friedrich Steinbach,
149. Harry Steinbach,
150. Henricus Steinbach,
151. Jean Steinbach,
152. Johanna Steinbach,
153. Johanna Cornelia Steinbach,
154. Johannes Antonius Steinbach,
155. Jozefina Steinbach,
156. Karl Steinbach,
157. Maria Steinbach,
158. Philibert Steinbach,
159. Walda Steinbach,
160. Willem Steinbach,
161. Willem Hendrik Steinbach,
162. Rosa Steinbach-Bemer,
163. Anna Steinbach-Steinbach,
164. Emilia Steinbach-Steinbach,
165. Theresia Steinbach-Steinbach,
166. Anna Thomas,
167. Dora Wagner,
168. Elisabeth Wagner,
169. Florentina Wagner,
170. Ludovicus Wagner,
171. Adam Weiss,
172. Albert Weiss,
173. Anna Weiss,
174. Elisabeth Weiss,
175. Eugen Weiss,
176. Franz Weiss,
177. Hari Weiss,
178. Heinrich Weiss,
179. Heinrich Weiss,
180. Heinrich Weiss,
181. Hugo Weiss,
182. Josina Weiss,
183. Karl Weiss,
184. Katharina Weiss,
185. Peter Hermann Weiss,
186. Walter Weiss,
187. Willem Weiss,
188. Anna Maria Weiss-Bamberger,
189. Josefine Weiss-Georg,
190. Louise Weiss-Grunholz,
191. Helene Weiss-Weiss,
192. Hendrik Weist,
193. Augusta Josephina Theresia Weisz,
194. Emil Weisz,
195. Johanna Helena Weisz,
196. Karl Weisz, Sophia Weisz,
197. Frederica Weisz-Rose,
198. Heinrich Wiegand,
199. Anna Windersthin,
200. Anna Windersthin,
201. Herman Windersthin,
202. Robert Windersthin,
203. Carolina Winterstein,
204. Josef Winterstein,
205. Marie Clemence Winterstein,
206. Katharina Winterstein-Freiwald

De Roma

De Roma (meervoud van Rom) zijn een van oorsprong nomadisch volk. De eerder gebruikelijke naam zigeuners wordt in de 21e eeuw als denigrerend beschouwd.

De oorsprong van de Roma ligt waarschijnlijk in het Indisch subcontinent. De bekendste groep in Europa zijn de Sinti. De term Roma kan zowel op het gehele volk als op een van de groepen slaan. Vooral op de Balkan en in westelijk Anatolië trekken nog Romavolkeren rond. In andere delen van de wereld is hun nomadische levenswijze al geruime tijd verboden, en leven zij vaak in woonwagenkampen, achterstandswijken of in normale huizen in dorpen of steden. De taal van de Roma is het Romani, hoewel dit eigenlijk niet één taal is maar een verzamelnaam voor meerdere talen. Met name in Spanje wordt ook Caló gesproken.

Het woord zigeuner heeft voor velen een negatieve bijklank en wordt door veel Roma als discriminerend ervaren. Mogelijke herkomsten van het woord zigeuner zijn syngainder (1575) en zigeyner (1595), sinds 1840 als zigeuner geschreven. Sommigen denken dat het woord afkomstig is van het Hongaarse cigány of het Latijnse secanus. Een andere uitleg is dat zigeuner via tsigan afgeleid is van het Griekse athingani, (Αθίγγανοι, enkelvoud athinganos, Ἀθίγγανος). Dit zou verband houden met een oude sekte in Thracië en Klein-Azië in de Byzantijnse tijd, waartoe de Roma werden gerekend en die in verband werd gebracht met de Indische „onaanraakbaren“. De meest gangbare etymologie van het woord is de afleiding van het Griekse werkwoord "thinganein", θιγγάνειν, "aanraken") plus het ontkennende alfa-voorvoegsel, dus "onaanraakbaren". De term Tsigan werd al in de 14e eeuw in het Roemeens gebruikt, terwijl de eerste Roma pas in de 15e eeuw in Duitsland aankwamen.

Een andere benaming voor de Roma is het Franse bohémiens. Kennelijk hebben door Frankrijk trekkende Roma de Fransen verteld dat ze uit Bohemen kwamen, wat ook deels klopte.

De geschreven bronnen over oorsprong en verspreiding van de Roma zijn schaars. Hoewel de schriftelijk overgeleverde kennis inmiddels is aangevuld met kennis uit taalkundig en genetisch onderzoek, staan de feiten nog steeds niet helemaal vast.

Wel is men het erover eens dat het oervolk van de Roma leefde in Noordwest-India, bij de grens met het huidige Pakistan. Voorheen gingen historici ervan uit dat het zwervende bestaan van de Roma onvrijwillig werd ingezet door aanvallen van de Afghaanse heerser Mahmoud van Ghazna rond het jaar 1000. Hij drong vaak Noord-India binnen en nam dan jongens en mannen als slaven mee en jonge meisjes als dienaressen. Van Ghazna komt het Romani woord gadjo, hetgeen betekent vreemdeling voor wie je moet opletten. Recent genetisch onderzoek komt daarentegen tot de conclusie dat de migratie van de Roma richting Europa al vijf eeuwen eerder, dus rond het jaar 500, moet zijn begonnen. Toen deze slavenvolken hun vrijheid verwierven, hadden ze geen territorium waar ze zich konden vestigen. De groepen trokken naar het westen en verdienden hun geld met handel, diverse ambachten en vermaak met muziek en dans. Het waren vaak kundige vaklieden, stammend uit de laagste kasten, de onaanraakbaren, met specialisaties zoals metaalbewerking of paardentemmerij, maar ook prostitutie, bedelen en criminaliteit.[6] Het is bekend dat zij niet onbemiddeld waren. In Europa aangekomen, vestigden de Roma zich eerst op de Balkan, waarna zij zich verder over Europa verspreidden.

Hun gemeenschappelijke taal is verwant aan het Hindi. De aanwezigheid van veel Griekse elementen in de Romataal is te verklaren uit het feit dat de Roma enkele eeuwen in het Byzantijnse Rijk hebben verbleven, waar Grieks de voertaal was. Ook hebben zij veel leenwoorden uit de landen waarin zij verbleven of doorheen zijn getrokken, zo ziet men Perzisch,Turks, Afghaans en andere talen terug in de vocabulaire van de Roma, afhankelijk van welke route zij hebben gehad.

Rond 1400 begon de stigmatisering van deze groepen, die door de Kerk en overheid als heidenen werden beschouwd. Recent onderzoek heeft aangetoond dat pas na deze periode hun welvaart enorm afnam. Uiteindelijk heeft dit geleid tot de neerwaartse spiraal van armoede waarin dit volk is terechtgekomen.

Tijdens het Romacongres van 1971 in Londen bepaalde deze groep dat zij voortaan Roma zouden heten. Benamingen als zigeuner, gipsy en gitano kwamen hiermee te vervallen. De Roma introduceerden een volkslied, een wapen en een vlag en werden zo één (landloos) volk. De Sinti blijven er desondanks de voorkeur aan geven om van Roma en Sinti te spreken.

Wereldwijd leven er naar schatting ongeveer 8 tot 16 miljoen Roma (het kunnen er enkele miljoenen meer zijn want geen enkel land heeft een correcte telling). Volgens een onderzoek van de Raad van Europa leefden er in 2012 in Europa alleen al 11 tot 16 miljoen Roma, hetgeen tussen de 1-2% van de Europese bevolking was. Verreweg de meesten wonen op de Balkan. Ook in de rest van de wereld zijn Roma te vinden, vooral in Amerika, de voormalige Sovjet-Unie, West-Europa, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Roma dienen te worden onderscheiden van woonwagenbewoners of zogenoemde reizigers.

De Sinti

Sinti (mannelijk Sinto, vrouwelijk Sintezza) of Manoesjen (in België), in het dagelijks taalgebruik ook aangeduid als zigeuners, is een naam voor een nomadisch volk. Hoewel de meeste Sinti zich als aparte etnische groep zien, worden ze beschouwd als een van de vijf Roma-stammen.

De Sinti stammen mogelijk uit Sindh (provincie van Pakistan) of van de oevers van de Sindhu (Indus) in Pakistan en Noord-West India. De linguist Yaron Matras noemt de afkomst uit Sindh echter mythisch. Ze zouden vandaar naar het hof van Perzië zijn gemigreerd, waar ze vaak als muzikant werk zochten. Van Perzië zwermden ze uit over Europa en Noord-Afrika. Volgens de historicus Marko D. Knudsen zijn ze afstammelingen van de Domba-kaste uit de Noord-Indische koninkrijken Gurjara en Rajput die in de 11e eeuw als slaven door de legers van Mahmud van Ghazni naar het westen werden meegenomen. In hun muziek namen ze de traditionele muziek op uit de landen waar ze doorheen trokken. De taal van de Sinti is het Romani, hoewel dit eigenlijk niet één taal is maar meer een verzamelnaam voor meerdere aan elkaar verwante talen. Deze taal is rijk aan leenwoorden. Tijdens het Roma-congres van 1974 in Londen bepaalde deze groep dat zij voortaan Roma zouden heten. De woorden gipsy, gypsy (refererend aan: van Egypte), zigeuner (zie: Roma onder etymologie) en gitano (voor de Kale in Spanje en Portugal) kwamen hiermee te vervallen. Zij introduceerden een volkslied, een wapen en een vlag en werden zo een volk zonder land. De Sinti spreken desondanks liever van de Roma en de Sinti. Sinti hebben vaak onder armoedige omstandigheden aan de rand van een plaats geleefd. Ze waren bijzonder goede smeden en stonden in Nederland onder andere bekend als ketellappers en scharenslijpers. Tot de Tweede Wereldoorlog oefenden zij vaak een reizend beroep uit, maar de overheid probeerde dat aan banden te leggen, en na de bezetting van Nederland nam dat nog toe. Op 27 maart 1942 schreef de burgemeester van Gennep aan de secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken „Het zij mij vergund onder Uwe aandacht te brengen dat in dezen tijd van voedselschaarste de zwervende bevolking der woonwagens eene overlast voor het platteland beteekent. Ware in dezen tijd van soepele wetgeving concentratie niet mogelijk in plaatsen, welke daartoe meer geëigend zijn?“ In 1943 werd het woonwagenbewoners verboden te reizen. Hun woonwagens werden in beslag genomen. Veel Roma en Sinti kozen er vervolgens voor onder te duiken. In mei 1944 zijn 245 Nederlandse Roma en Sinti opgepakt en gedeporteerd naar nazi-concentratiekampen. Van deze groep keerden er slechts enkele terug. Een groot deel van de Sinti en andere Europese Roma werd vermoord. Sinds de Tweede Wereldoorlog reizen ze nog maar weinig. Meestal wonen ze in woonwagenkampen. In Nederland en België wonen er sindsdien nog enkele duizenden, wat Nederland betreft vooral verspreid over Gelderland, Noord-Brabant en Limburg.

Sinti worden in België manouche genoemd. Manouch is het Sanskriet woord voor mens, waar ook ons woord man aan verwant is. Ze zijn al in de 15e eeuw naar België getrokken en wonen tegenwoordig hoofdzakelijk in de driehoek Brussel-Antwerpen-Gent. Hun aantal bedraagt tussen de 1000 en de 1500. Een aantal Belgische Sinti-muzikanten zijn naar Nederland getrokken, omdat het leven daar voor hen gemakkelijker zou zijn.

Al voor 1868 kwamen er Sinti naar Nederland. Ze hadden Belgische, Duitse of Franse paspoorten en trokken al langere tijd door West-Europa. De grootste groep, die afkomstig was uit Duitsland en Frankrijk vestigde zich tussen 1900 en 1920 in Nederland. In 1928 werden ze door de Nederlandse overheid tot "zigeuners" betiteld. Ze werden beschouwd als armlastig en asociaal en de rijksoverheid probeerde hen in het Nederlandse regime te plaatsen, waarbij een rol speelde dat in 1918 de Woonwagenwet van kracht was geworden om meer greep op woonwagenbewoners te krijgen. Plaatselijke overheden behandelden de Sinti dikwijls minder streng.

Families

In Nederland bevinden zich ongeveer 4500 Sinti, van wie circa vijfhonderd uit families die er al enkele generaties verblijven. Bekende Sintifamilies in Nederland zijn Weiss (beter bekend als het zigeunerorkest Tata Mirando), Reinhardt (van Django Reinhardt), Rosenberg (van het Rosenberg Trio), Steinbach, Meier en Basily.

WOII

In ’s-Hertogenbosch was een van de grootste verzamelkampen van Nederland. Op 16 mei 1944 zijn vanuit het woonwagenkamp de Sieb 51 personen afgevoerd naar Westerbork. Van hen overleefden 13 mensen het niet. Zij zijn vermoord in verschillende concentratiekampen in Europa. Bij een aantal Sinti en Roma is het nog steeds gebruikelijk overledenen met rust te laten: hun namen worden niet meer genoemd. Op deze manier krijgt de overledene de rust waar hij of zij na de dood recht op heeft. 

Vanuit verzamelkampen via Westerbork naar Auschwitz-Birkenau

In 1943 kondigde de Duitse bezetter in Nederland de maatregel af dat alle woonwagenbewoners in verzamelkampen ondergebracht moesten worden. Eerst wilden de autoriteiten de ‘zwervende bewoners’, net zoals de Joden, uit de strategisch belangrijke kustgebieden verwijderen in het kader van de verdedigingslinie (‘Atlantic Wall’).Met ingang van 10 juni 1943 mochten woonwagenbewoners niet meer door de kustgebieden trekken. Daarna kwamen er lijsten van gemeenten met woonwagenkampen die geschikt waren voor grote aantallen woonwagens. Op 1 juli 1943 wordt het trekverbod van kracht. De rondreizende groepen mensen moeten met hun woonwagens blijven staan in de verzamelkampen waar ze op dat moment verbleven. Er werd geen duidelijk onderscheid gemaakt tussen woonwagenbewoners en zigeuners. Op 14 mei 1944 stuurt de Duitse bezetter een telegram aan alle grote Nederlandse politiekorpsen  met de opdracht ‘alle in Nederland verblijvende personen die de kenmerken van zigeuners bezitten’ naar kamp Westerbork over te brengen. Op 16 mei 1944 zijn in de vroege ochtend overal in Nederland razzia’s, waarbij in totaal 578 mensen worden opgepakt, uit hun wagens maar ook uit hun huizen, en onder politiebegeleiding naar doorgangskamp Westerbork worden vervoerd.

Ook in ’s-Hertogenbosch gaat de Nederlandse politie aan het werk: 51 zigeuners worden opgepakt op het woonwagenkamp bij ‘de Sieb’. Ze worden met achterlating van hun wagens lopend naar het station geleid. De trein staat daar al klaar en de Bossche zigeuners worden toegevoegd aan de zigeuners afkomstig uit het kamp in Eindhoven.

In Westerbork werden alle zigeuners geregistreerd, in de strafbarak ondergebracht en kaalgeschoren. Kampcommandant Gemmeke greep vervolgens in. Naar zijn mening had in sommige plaatsen (met name in Utrecht en Zutphen) de Nederlandse politie de term ‘zigeuner’ erg ruim geïnterpreteerd. 200 personen werden uiteindelijk niet als ‘zigeuner’ maar als Nederlandse woonwagenbewoners (ook wel a-socialen genoemd) bestempeld. Daarnaast hadden ruim 50 Roma en Sinti een paspoort van een neutraal of geallieerd land. Deze mensen mochten Westerbork op 20 mei 1944 verlaten, soms na ingrijpen van de consulaire vertegenwoordigers van de desbetreffende landen. Onder hen waren 29 van de 51 Sinti en Roma die vanuit ‘s-Hertogenbosch waren afgevoerd naar Westerbork. Zij hadden paspoorten uit Italië en Amerika (Guatamala). De overgebleven Roma en Sinti, inclusief een aantal aangetrouwde woonwagenbewoners, werden in het strafgedeelte van Kamp Westerbork bewaakt door de Joodse Ordedienst van het kamp. Op vrijdag 19 mei 1944 werden ze naar Auschwitz-Birkenau gedeporteerd. Het ging om een transport van in totaal 18 wagons. Vijf wagons waren voor de (naar schatting 245) zigeuners, waarvan ongeveer 123 kinderen. Deze wagons waren met een ‘Z’ gemarkeerd. De andere wagons waren voor Joodse gedeporteerden en hadden een jodenster op de wagons.

In Auschwitz-Birkenau

Op zondag 21 mei 1944 komt het Zigeunertransport aan in Auschwitz-Birkenau. De Sinti en Roma werden ondergebracht in een speciaal ‘Zigeunerlager’. Dit was een deel van Birkenau waar in die periode ruim 22.000 Roma en Sinti uit heel Europa gevangen zaten. De 122 mannen en jongens en 123 vrouwen en meisjes kregen een Z met een Häftlingsnummer. De omstandigheden in dit gedeelte van Auschwitz-Birkenau waren erbarmelijk: er was een tekort aan alles. Veel Roma en Sinti stierven door de slechte omstandigheden, vergassing en door mishandeling.

Eind juli 1944 beginnen de Duitsers met de ontruiming van het ‘Zigeunerlager’. De Sinti en Roma die nog konden werken gingen naar andere kampen: de mannen gingen in eerste instantie naar Buchenwald; de vrouwen naar Ravensbrück. De achterblijvers -naar schatting 3 tot 4.000- werden vermoord in de nacht van 2 op 3 augustus 1944.

Van de 245 vanuit Nederland afgevoerde Roma en Sinti overleefden er vermoedelijk 32 de oorlog. Zij die erin geslaagd waren te ontkomen aan deportatie -door reizen of onderduik- probeerden wanhopig het lot van vermiste geliefden te achterhalen. In sommige gevallen duurde het meer dan 20 jaar voordat het slechte nieuws definitief bevestigd kon worden dat geliefden in kampen waren vermoord.

Het merendeel van de uiteindelijk uit Nederland gedeporteerde zigeuners stond hier pas vanaf 1928 als zodanig te boek. De familienamen kwamen in de jaren 30 geregistreerd te staan in de zogeheten ‘Zigeunercentrale’, naar het voorbeeld van Duitsland en Oostenrijk. Zonder de administratieve ijver van de Nederlandse overheid zouden ze waarschijnlijk als ‘woonwagenbewoners’ bekend hebben gestaan. Hun geschiedenis zou dan heel anders zijn geweest.

Beknopte geschiedenis Sinti en Roma in Brabant

Als sinds de vijftiende eeuw trokken door Brabant groepen zogenaamde ‘Egyptenaren’ of ‘Heijdens’ rond: exotische mensen die in groepen van vooral familiebanden rondtrokken. Spanningen met de plaatselijke bevolking en autoriteiten waren er in het begin niet.  Documenten van steden en kloosters laten zien dat zij in het begin welkom werden geheten als pelgrims uit Klein-Egypte, toenmalig Turkije. Latere spanningen zijn voor een deel te verklaren door wederzijds onbegrip en verschillen in levenswijze en mentaliteit. De term ‘zigeuner’ -vermoedelijk van het Duitse ‘ziehende Gauner’, vagebond – komt sinds het begin van de 19e eeuw ook in Nederland voor. Bij ’s-Hertogenbosch stond – in het voorjaar van 1879, zo tonen diverse media - een groot tentenkamp omheind met een houten schutting. Bossche inwoners kwamen naar dit ‘zigeunerkamp’ om zich daar te laten amuseren met muziek en volksdans.

Overtredingen gepleegd door een kleine groep werden ‘breed’ uitgemeten in de krant en gebruikt voor bevestiging van het bestaande, negatieve beeld. Dit mechanisme komt niet alleen voor bij ‘zigeuners’ maar bij meer minderheidsgroepen. Het is bovendien iets wat niet alleen in de kranten gebeurde, maar ook bij de overheid.

In het begin van de twintigste eeuw kwamen er meer en meer groepen de Nederlandse grenzen over vanuit Duitsland en Hongarije. Ze verplaatsen zich niet alleen in tenten maar hadden ook tijdelijke verblijfplaatsen in volkslogementen en woonhuizen. Wagens kregen steeds meer het uiterlijk van de bekende woonwagen. In de jaren dertig van de twintigste eeuw negeerde de Administrateur voor de Grensbewaking van de Vreemdelingendienst berichten van plaatselijke autoriteiten dat er geen overlast was door ‘zigeuners’. Deze Administrateur wilde kost wat kost ‘zigeuners’ de grens over zetten en bleef orders met een negatieve teneur schrijven. De plaatselijke overheid legde deze aanvankelijk vaak naast zich neer. De marechaussee aan de grenzen stak in die jaren echter veel energie in het tegenhouden van ‘invasies’ bij de grens vanuit België. De kranten deden daarbij met sensationele krantenkoppen hun duit in het zakje. Deze inzet van Justitie had een extra effect dat in de Tweede Wereldoorlog doorslaggevend zou worden.

Sinds 1918 probeerde de overheid met de Woonwagenwet de ‘wildgroei’ te beteugelen en tegelijk deze trekkende bevolking onder controle te krijgen. Was de wagen voor bewoning goedgekeurd en stond de hoofdbewoner ingeschreven bij de gemeente dan werd een kenteken verstrekt. Dit kenteken moest met witte letters op de linker- en rechterkant van de wagen worden geschilderd. Het bestond uit een letter van de provincie en een volgnummer. 

Onder andere door deze geschiedenis van opjagen, verjagen en vervolging is het vertrouwen van de Sinti en Roma in de buitenwereld (ook wel de ‘burgermaatschappij’ genoemd) steeds minder geworden. Ze hebben zich steeds meer teruggetrokken in de eigen gemeenschap.

Er bestaat ten onrechte het stereotype beeld van een groep mensen van exotische afkomst die weigert te integreren of die een gesloten eenheid vormt. Ook binnen de groepen Sinti en Roma, die door buitenstaanders ‘zigeuners’ worden genoemd, bestaan veel verschillen. Door tijdsomstandigheden worden soms diverse groepen en individuen als ‘zigeuners’ benoemd en daarna apart behandeld. Hierdoor ontstaat er vanzelf afstand tussen hen en de rest van de samenleving. Discriminatie en vervolging versterken dan de gevoelens van ‘anders’ zijn.

Niet voor niets zien Sinti en Roma zichzelf als een vergeten groep slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. De Tweede Wereldoorlog is voor de ‘zigeuners’ traumatisch geweest. Het leed dat hen is aangedaan is pas laat erkend. De deportatie zelf en het gebrek aan erkenning hebben veel wantrouwen veroorzaakt. Ook verdiepte het de kloof tussen de Sinti en Roma en de rest van de samenleving voor lange tijd. Het was weliswaar de Duitse bezetter die de opdracht voor de razzia had gegeven, maar het waren Nederlandse agenten die de zigeuners oppakten en naar Westerbork overbrachten. Ook de bureaucratie na de oorlog hielp niet mee aan een goede relatie met de overheid.