Bevat:

Alle voorkomende genealogische woorden

 

N

N = afk. notarié, notarieel

n = afk. numéro, (rang)nummer, volgnummer, nummer aflevering

N = afk. onbekend

n. = afk. natus, geboren

n.c = afk. notre compte, onze rekening

N.C = afk. Nouve converti, nieuwe bekeerde bekeerling(e), ook voor n.c.

N.D = afk. Nobilis dominus/ domina, weledele heer, weledele dame

N.N = afk. nomen nescio, de naam is mij onbekend

n.st = afk. nouveau style, nieuwe stijl (kalender)

na = afk. notariële archieven

na drie zondagse geboden =koop was pas rechtsgelding na 3 zondagse afkondigingen

naa = naar

naa regten = genoegzaam, volgens de wet voldoende

naaien = vastzetten van gepotdekselde planken met lange spijkers

naaier = kleermaker

naalis = afk. naturalis, natuurlijk (= onwettig kind)

naan = dwerg

naar henne geliefte = naar hun welgevallen

naar stijl = van rechten volgens de gebruikelijke rechtsgang

naat = naaiwerk

nabedde = tweede huwelijk

naber = borenmaker

nabeschreven = later in dit stuk beschreven

nabloed = nabestaande

nabruiloft = maaltijd daags na de bruiloft

nac-raste = hoofdkussen

nachtblaser = nachtwaker

nachtboete = verzwaarde boete voor een in de nacht gepleegd misdrijf

nachtdief = zaadvloeiing

nachtdoecken = hoofddoek door vrouwen ’s nachts gedragen

nachteten = avondeten

nachtkönig = vuilnisophaler

nachtluut = avondklok luiden

nachtmaalsboek = kerkboek, vaak voorzien van zilverwerksluiting

nachtmaaltje = zie nachtmaalsboek

nachtmayen = ’s nachts veldvruchten stelen

nachtmeester = zie nachtmeister

nachtmeister = vuilnisophaler

nachtmoeder = spook, nachtgeest

nachtridder = zie nachtmoeder

nachtroeper = nachtwacht

nachttabbart = nachtkleed

nachtwaerde = nachtwacht

nachtwercker = persoon die de privaattonnen ’s nachts leegt

nacomste = nakomeling

nae = naar

nae behoerlicker geboer = naar behoren

nae usantie = naar gebruik

nae voor = gehouden

kerckenrade = nadat de gehele kerkenraad over de kwestie had vergaderd

naebescreven = onderstaand

naechtgaen = ’s nachts op straat lopen

naeiere = kleermaker, maar ook dakdekker

naekt = inkomende zonder middelen binnenkomen

naeldemakere = naaldenmaker

naer noen = in de avonduren, na de middag

naer recht ende practique = volgens geldend recht

naerbruloften = zie nabruiloft

naergangelijc = toegankelijk

naerheit = recht van naasting, ook: naaste verwante

naerhueraer = zie nahuerder

naerhuure = huur krachtens het recht van naasting

naerman = tweede man, tweede echtgenoot

naerrente = later gevestigde rente

naerstelicke = met nadruk, met klem, ernstig

naesaeten = opvolgers

naestcomende = eerstvolgende

naestcommende = eerst volgende, eerst komende (...dag)

naeste bloedtvrunden = naaste verwanten, de beste familieleden, vrienden

naesten rechtdach = eerstvolgende rechtsdag

naestinge = het recht om, bij verkoop van een zaak door de

eigenaar, die tegen de bedongen prijs aan zich te nemen
naestlesten = voorlaatste (dag van de maand)

naevolchster = opvolgster in recht

naevus = moedervlek

nageneven = volle neven

nahouden (enen iet) = iemand de gelegenheid bieden om een goed over te nemen tegen een zekeren prijs

nahuerder = onderhuurder

nahuwelijc = tweede huwelijk

naitre = geboren worden, ter wereld komen

nakomelingen = rechtsopvolgers, erfgenamen

nam = want

namenfeest = 2e zondag na Driekoningen

namentlijkck = namelijk

nampteren = eiser voorlopig tevreden stellen

namptiseren = handvulling, te berde brengen, opbrenging, het geven van een onderpand ter voorlopige bevrediging, opschieten

namptissement = voor de zekerheid, betaling vooraf onderpand geven voor voorlopige tevredenstelling

napander = later beslaglegging

napelen = vals spelen

napte = steenolie, (petroleum)

narente = rente verkocht of gevestigd na een opgegeven tijd

narratie = vertelling

narratijf = het geen men in de "requeste", of de conclusie tot zijn bewijsreden neemt

narreren = vertellen, verhalen

naseggen (iet) = later zeggen nadat iets anders geschied is

nastaen = achterstallig zijn met...

nat. = afk. natus, geboren

nata = geboren

natale = geboortedag

natalis = geboorteplaats

natalitia = verjaardagsfeest

natie = volk, landvolk, geborenen, inboorlingen

natione = van... nationaliteit

nativitas domini = geboorte van Christus, 25 december

nativitas Mariae = geboorte van Maria,8 september, geboorte

nativiteit = afkomst door geboorte, geboortedag

nativus = geboortig

natuirlijk = geboren oprecht geboren

natuirlijkkind = speelkind, het gevolg een "vrijage" door ongehuwden

natum = zie natus

natum media nocta = geboren te middernacht

naturalis = natuurlijk (onwettig) kind

natus = geboren

natus anno = geboren in het jaar

natuur, van wat... = wat voor soort dan ook

nauta = schipper

nauto = matroos

navector = veerman

navents = ’s avonds

navercopen (iet) = verkopen nadat een zekere gebeurtenis heeft plaatsgehad

navigabell = bevaarbaar, bezeilbaar

navigator = schipper

navis = boot

navitatis = van de geboorte

navium gubernator = stuurman

naweiden = het vee laten grazen in het najaar

nawijf = tweede vrouw, tweede echtgenote

nbre = afk. novembre, november, 11e maand, ook vaak als 9ber geschreven

né (e) = geboren worden, ter wereld komen

né (e) à ... = geboren te ...

nec en = niet

nec non en = eveneens

necess = afk. nécessaire, noodzakelijk, nodig, vereist

necessarie = nodig, noodwendig, noodzakelijk

necessarus moribundorum sacramentis = met de benodigde sacramenten der stervenden

necessitas(tatis) (in necessitate) = noodzaak (in nood)

neceßiteit = noodwendigheid, noodzakelijkheid

necessre = zie necess

necissatis baptismum = nooddoop

necrologium = overlijdensregister

neder = laag

nederbaliu = baljuw met lagere rang

nederbanc = lagere rechtbank

nedercleet = broek, beenkleed, mogelijk ook ondergoed

nedergesoncken = ingeklonken, verzonken

nederliggen = zijn zaak in een rechtsgeding verliezen

nederslach = doodslag

neerbasen = lange onderkousen (onder de wambuis)

neerhuis = bijgebouw bij een kasteel of buitenplaats, zoals een stal , koetshuis, poorters woning

neerkamer = woonvertrek met vloer onder maaiveld

neerslach = zwaar letsel toebrengen

neester = boomgaard

neet = luis

negatie = loochenen, ontkenning, beneming, loochening, tegendeel, het tegenovergestelde

negatijf = ontkennend

nege(e)ren = loochenen, ontkennen, benemen

negel = egel

negenmanneken = betaalmiddel, zilveren munt ca. 1500

neghende = negende

negligent = verzuiming, onachtzaam, achteloos

negligentie = veronachtzaming

negligentieing = verzuim, verwaarlozing, achteloosheid, onachtzaamheid

negligeren = zie negligentieing

negotiant = handelaar, koopman

negotie = handel(aar) in...

negotiëren = handelen, handeldrijven, verhandelen

neille = zie nele

nele = spijker

nelle = zie nele

neminghe = beslaglegging

neomagensis = van Nijmegen

neomagus = Nijmegen

neonatus = pasgeboren

neophytus = eerst voor korte tijd toegetreden of gedoopt

neosponsi = de jonggehuwden

neostadiensis = van Nieuwstadt

nepos = kleinzoon, neef

nepoten = begunstigde verwanten

nepotes = kindskinderen, nakomelingen

nepotisme = neefbegunstiging, familiebegunstiging, nepotisme in de zin van, familieregering, het verlenen van baantjes aan familieleden, begunstiging door hoog geplaatsten van
bloedverwanten

nepta = kleindochter, nichtje

neptes = zie nepotes

neptis = kleindochter, nicht

nesciens scribere = niet schrijven kunnende

nescius = onkundig

neteldoekse = doek van netvezels

netor = naaister

netrix = zie netor

neusdoecken = zakdoeken

neuter = neutraal, onzijig, generlei

neutraliteit = onzijdigheid

neveu = neef

neygerin = naaister

nf = afk. nul, nul, nietig, waardeloos

NH = afk. Nederlands Hervormd

ni, nivo = afk. nivose, maand van de sneeuw

nicht = bloedverwante

nièce = nicht

niet = niets

nieuloopich = nieuwsgierig

nieus = opnieuw, nieuwe

nieuwdach = nieuwjaar

niewelaer = wafeltjesbakker, obliebakker

nigromanticus = tovenaar

nihil = niets, niet-met-al, niets ter wereld, nul

nihilpendeeren = niet achten, versmaden

nije = zie nye

nijle = zie nele

nivo = afk. nivose, december, maand van de sneeuw

nivôse = december

nob = afk. noble, edel, statig, nobel

nobel = betaalmiddel, gouden munt ca. 1

440, ook edel

nobilis domina = weledele dame

nobilis dominus = weledele heer

nobilis nobilist = edel, voornaam heer

nobiliteren = veredelen, edel maken

nobilitierung = verheffen in de adelstand

noblesse = edelheid, adel

nobre = zie nbre

noctis = van de nacht

nocturnus = nachtelijk

nodorfft = nooddruft, in onderhoud voorzien

noe. = afk. nomine, in de naam van, met als naam

noene = middag, om circa 3 uur in de middag

noenmalen = middageten

noenslaep = middagslaapje

noerderzijde = noordzijde

noes = afk. nommés, genaamd, genoemd, benoemd

noetmunder = verkrachter

noie. = afk. nomine, in de naam van, met als naam

noitsakenwille = noodzakelijkerwijs

nokerboom = noteboom

nomber = getal

nombreeren = met talletters (cijfers) merken

nomen = naam

nomen nescio = naam onbekend, afk. NN

nomina = namen

nomina baptisatorum = namen van gedoopten, naamlijst van...

nomina defunctorum = namen van overledenen, naamlijst van...

nomina matrimonio iunctorum = namen van gehuwden, naamlijst van...

nomina sacro oleo unctorum = namen van hen die Heilig oliesel ontvingen

nominatie = benoeming, gezamenlijke kandidaten

nominatien = voordragen

nominavit = heeft genoemd

nomine = uit naam van, met als naam

nomine = zie nomini

nomine Dei = in de naam van God

nomine uxores = uit naam van zijn echtgenote

nomineren = noemen

nomini = in naam van, namens

nominis = zie nomen

nominus = naam

non habet = niet hebben, heeft geen

non peste = niet aan de pest

non presens = niet aanwezig

non procul a = niet ver van

non solvet = zal niet betalen

nona = negende, negende uur, kloosterlijke gebedstijd, meestal later op de middag

nonagenarius = negentigjarige

nonagesimus = negentigste

nonaginta = negentig

nonam = negende

nonam horam = negende uur

nondum = nog niet

nonen = vastendagen na Aswoensdag

nongentesimo = 900

nonnenmaker = castreerden

nonus = negende

noodmundschap = verkrachting

noodstal = overdekte plaats, de hoefsmidse voor het beslaan paardenhoef ook travalje genoemd

nootdadinge = vergelijk waartoe men is gedwongen

nooteet = eed door de omstandigheden noodzakelijk gemaakt

nooteet = eed waartoe men verplicht is

nootenbomen comtoir = notenhouten kast

nootgift = verplichte gift

nootlijk = noodzakelijk

nootmonden = verkrachten, een vrouw geweld aandoen, aanranden

noppelaken = lakenstof gemaakt van noppenwol (onzuivere wol)

nord = noord (richting)

nore = zie not

norme = zegel, maat, voorbeeld, regel

nos = afk. Nous, wij, we, ons, elkaar

nosd = afk. nosdites, onze afspraken

noster = onze

not = afk. Notaire, notaris, ook afk. notre, ons, onze

nota = merkteken, talletter (cijfer)

notabel = merkelijk, aanzienlijk

notabene = let wel

notabilis = voornaamste burgers van de plaats

notaris = beambte schrijver, bondschrijver

notarishant = handtekening van de notaris

notaristeken = echtheidsteken op notarisoorkonden en geschriften

notarius = ambtenaar van het geestelijk gerecht, notaris

notarius apostolyck = kerkelijk notaris

notarius publicus = openbaar notaris

notarius regius = koninklijk notaris

notariusbrief = akte opgemaakt door een notaris, een stuk derhalve behorende tot de geestelijke rechtspraak en bij het wereldlijke gerecht als een onderhands stuk geldende

notatie = notatie, betekening

note = teken, merk, kenteken

noteren = aantekenen, letten

nothus = bastaard, onecht kind

noti = notaris (meestal achten de naam van de Notaris)

notificeren = doen weten, bekendmaken

notitie = aantekening, kundschap (kennis van hebben), aandacht aan schenken

notoir = kennelijk, kenbaar

notoire = openbaar

notorische mißheirat = geldig huwelijk, tussen een man van hoge adel en een vrouw van lagere stand, zonder dat er een het stand verschil regelend verdrag voor de vrouw en kinderen gesloten is

nots. = afk. notaris, notaris

notule merkceel = tekenschrift

nouvelles = nieuwigheden

novalis = nieuwnovatie = vernieuwing

novem = negen

novembre = november

novembris = november

novemdecima = negentien

novennis = negen jaar oud

noverca = stiefmoeder

novercus = stiefvader

novies = negenmaal

noviteit = nieuwigheid

novo =  (de) op nieuw

nre = afk. notre, ons, onze

nred = afk. notredit, onze afspraak

nredae = afk. Notre Dame, Onze Lieve Vrouw(e)

nres = afk. notre sire, onze Majesteit

nrese = zie nres

nresr = afk. notre seigneur, onze heer

nt = afk. notre, onze

nubere = trouwen

nubilis = huwbaar

nuda proprietas = naakte eigendom, de bloot eigenaar is hij wiens eigendom belast is met vruchtgebruik

nudius tertius = eergisteren

nul = niets

nul en van geen effect = van nul en gene waarde hebbende

nulliteijt = nietigheid

nulliteit = nietigheid, wezenlijk verzuim, onbeduidend mens

nullo allato impedimento detecto = wanneer er geen huwelijksbeletsel ontdekt is

nulloque detecto impedimento = en wanneer er geen huwelijksbeletsel ontdekt is

nummularius = muntenmaker, muntmeester

nunc = nu

nuncupatio = mondelinge aanwijzing

nuncupatyff = een testament waarbij de na(a)m(en) van de erfgena(a)m(en) onder getuigen wordt/worden voorgelezen

nuntius = gerechtsbode, bode

nuper = onlangs

nupta = bruid, getrouwde vrouw

nuptae = bruiden

nuptiae = bruiloft

nuptialis = betreffende de bruiloft

nuptiare = huwen, trouwen, met iemand trouwen

nuptias celebrare = bruiloftvieren

nuptura = bruid

nupturus = bruidegom

nuptus = gehuwd

nuptuvienten = verloofde

nurus = schoondochter

nutritor = verzorger, opvoeder

nutrix = zoogster, min, pleegmoeder, baker

Nutta = Nuth

nuwen = stijl nieuwe stijl (betreft de Gregoriaanse kalender, oude datum van voor 1521 + 10 dagen.)

nyarcoop = nakoop door verwanten

nye = nooit

nyen = nieuw

nyet = niet

 

O

o = afk. obiit, is gestorven

o = afk. overlijdensregister

Ö = afk. geboren en gedoopt

Oa = afk. huw. akte, oude akte

oath of purgation = zuiveringseed

ob = afk. obiit, is gestorven

ob defectum rationis et loquelae= vanwege het verlies van verstand en spraak

ob periculum mortis = vanwege het stervensgevaar

ob.s.p. = afk obiit sine prole, stierf zonder nageslacht

obdormivit = is ontslapen

obedieeren = gehoorzamen

obedient = onderdanig

obedientie = onderdanigheid, gehoorzaamheid

obentürer = edelsteenhandelaar

obeo = sterven

oberichteit = overheid

obierunt = zijn overleden

obii = zie obire

obiit = in afkorting o, is gestorven

obiit sine prole = stierf zonder nageslacht

obiit subito = plotseling overleden

obire = sterven

obita = dood, overleden (vrouw)

obiter = ter loop(s), in het voorbij gaan

obitorium = dodenboek

obitum = sterven

obitus = dood, overleden (man)

object = voorwerp, grond

objecteren = voorwerpen, tegenspreken

objiciëren = voorwerpen, tegenwerpen

oblatie = offer, aanbieding, opdracht, offerande

oblatio Mariae ad temlum -het offer van Maria in de tempel, 21 november

oblectatie = verlustiging, vermaak, verheuging

oblecteren = verlusten

obligatie = schuldbekentenis

obligatie = verband, verbinding, ook: schuldkennis, schuldbrief, verbintenis, handschrift, bondschrift (bindend), verplichtschrift

obligatiebrief = zie obligatie

obligatio = verplichting, verbinden

oblige(e)ren = zie obligatio

oblique = scheef

obool = medicinaal gewicht, 1 obool = 1/576 med. pond, 2 scrupel, 10 grein, ook: betaalmiddel, z.g. halve denier

obreptie = insluiping

obreptijf = ter sluip, insluiping, onderkropen

obruta = begraven (vrouw)

obrutus = begraven (man)

obs = afk. obsèques, teraardebestelling, begrafenis

obsceen = slordig, onkuis, ongeschikt

obscuir = duister, donker

obscureren = verdonkeren

obsecr(e)ereren = smeken, bidden

obsecratie = smeking

obsequa = meid, dienstmeid

obseques = plechtige uitvaartdienst

observandis = met inachtneming van de voorschriften

observantie = waarneming, gebruik, gewoonte, gadeslaan, opmerking, eerbiedigheid

observatis = zie observandis

observe(e)ren = waarnemen, gadeslaan, aanmerken

obstacule = verhindering, hinderpaal, hinder

obstantie = halsstarrigheid, hardnekkigheid, kriegelheid

obste(e)eren = in de weg staan, verhinderen, tegenstaan

obsteren = in de weg staan, verhinderen, tegen staan

obstetricator = vroedmeester, (vroedvrouw)

obstetrix = vroedvrouw

obstinaat = hardnekkig, halsstarrig

obstinatie = halsstarrigheid

obtenda prius super proclamatio nobus dispensatione S.Matrimonii Sacramentum contraxerunt... = na verkregen eerder dispensatie van afkondiging, is voltrokken het sacrament van het huwelijk van...

obtenta dispensatione = na het verkrijgen van dispensatie

obtentus = verkregen

obtine(e)ren = verwerven, behouden, verkrijgen

obtinere = vonnis verkrijgen, verwerven, bekomen

obtinueert = gekregen

obtrectatie = lastring

obtrudeeren = opwerpen, opdringen

obveniëren = te gemoed komen, verhoeden

occasie = gelegenheid, voorval

occident = west, ondergang

occidentaal = westwaarts, westers

occisus = gedood, vermoord

occon = afk. occasion, (gunstige) gelegenheid kans, mogelijkheid

occubuit = hij rust (in het graf)

occulte = verborgen

occulteren = verbergen

occupatie = inneming, voorkoming, ontledigen, bezigheid, bekommering, bevrijden, in bezit neming, bezetting

occuperen = innemen, ontledigen, bezig zijn

occurentie = ontmoeting

octavus = achtste

octel = het achtste deel van iets

octennis = acht jaar oud

octigenti = achthonderd

octigenties = achthonderd maal

octingentesimus = 800e

octo = acht

october = 10e maand, ook: 8 ber, 8bri, 8bre, wijnmaand

octobre = zie october

octobris = zie october

octogenarius = tachtigjarige

octogesimus = 80e

octogies = tachtigmaal

octoginta = tachtig

octrooi = vergunning van de landsregering m.n. van de Staten van Holland

octroy = verlening, vergunning, gunst, verlof, gunstbrief

octroye(e)ren = verlenen, vergunnen

oculair = ogenschijnlijk, schijnbaarlijk, zichtbaar

oculaire = inspectie met eigen ogen, onderzoek ter plaatse
oculi (mei semper ad deum) = 4e zondag voor Pasen
oder = of

odertrouwe = onderlinge trouwbelofte

odieux = hatelijk

oeconomie = huishouding, huishoudkunde

oelebord = uilenbord

oen = hem

oenopola = wijnschenker

oer = hun, haar

oercondelijc = door bewijzen gestaafd

oerconden = een verklaring afleggen, getuigen, getuigschrift

oerdt = betaalmiddel, zilveren munt 1 oert = 3 stuiver

oere = zie oer

oeren = zie oer

oeren mundighen (tot) = (tot) hun meerderjarigheid

oervede = zie: oorvede

oes. = afk. omnes, allen

oestal = hoefstal, noodstal

of indien of iet rechten = executie doen wegens een zaak

ofdeylen = kwijtschelden, ook: gerechtelijk iets afnemen

ofentürer = edelsteenhandelaar

offenceren = beledigen, leeddoen, kwetsen, beschadigen, verongelijken

offensie = leed, belediging, kwetsing

offensif = beschadigende

offer = aanbieding

offerbert = offerschaal

offereren = aanbieden, toedienen

offerkiste = offerblok

offerman = koster

offert = zie offer

officael = kerkelijk functionaris

official = beambte

officialis = bisschoppenlijk rechter, kerkelijk rechter

officie = officie, ambtman, ambtenaar, ambt, plicht

officinator = muntenmaker in muntenmakerij

officine = werkplaats

offies = afk. Offices, diensten

OFM = afk. Ordre des freres Mineures, Orde van de Fransiscanen

ofropen = afroepen, afkondig, bekendmaken

oft = zie ofte

ofte = of

ogemeester = oogarts

ohm = vroeger

oir = erfgenaam

 

oirboirhout = zie oorboorhout

oirconden = een verklaring uitgeven, vaak van een zegel

voorzien als extra bewijskracht als echt
oirdelen = vonnissen

oirgat = landweg, weg uitsluitend bestemd voor toegang tot het bouwland

oirsaecke = reden, waarom

okerij, okery = boomkwekerij

okshoofd = vat, inhoudsmaat wijn, 1 okshoofd = 1/2 vat of voeder = ca. 230-240 ltr.

old = oud

oldbuter = schoenlapper

olderlieden = wijze (in leeftijd) oude mannen

oldts totten = zoals gewoonlijk

olearius = olieslager

olen = laatste oliesel aan een stervende toedienen

oliebedde = sterfbed, bed waarin een stervende zieke

olim = voorheen, overleden, vroeger

olipodrigo = mengelmoes

olm = vermolmd

olt = oud

om = afk. oncle maternel, oom van moeders zijde

ombieden = mededelen, aanzeggen, gebieden, ontbieden

ombrage = schaduw, achterdenken (bedenkingen hebben), argwaan

ombrageren = beschaduwen, overschaduwen

ombrageux = schaduwen, achterdochtig

ombre = zie ombrage

ombreken = ontbreken

omdoeck,ommedouc = boezemdoek, nonnen -borstsluier

omel = neef

omenträger = lastdrager

omgekeerd = heraldiek teken, als teken omgekeerd wordt weergegeven

 

omgewend = heraldiek teken, als afbeelding in andere richting wordt weergegeven

omgeworgd = omgeslagen

omhalven = om wille van

omhout = schors, bast

omineus = rampzalig

omißie = overslaan, nalaten

omissus = weggelaten, vergeten

omitte(e)ren = zie omißie

omklinker = stadsomroeper

omloop = galerij in een klooster

omlooper = kadastraalboek, erfregister

ommebegraven = omgracht, gegraven gracht om een gebouw

ommecomen = verschijnen

ommelant = omliggende landerijen

ommeloper = bode, gerechtsdienaar, ook: zwerver, landloper

ommeslaan = naar een bepaalde maatstaf het aandeel bepalen in een belasting, omslaan

ommestellingen = omslaan, gelijkmatig over

belastingschuldigen verdelen

ommevragen = hoofdelijk stemmen

omnes = allen

omnes gentes = 6e zondag na Drievuldigheid

Omnes Sancti = Allerheiligen, 1 november

omnia qaue fecisti = 19e zondag na Drievuldigheid

omnibus = allen
omnibus ecclesiae Romanae sacramentis = met alle sacramenten van de Roomse kerk

omnibus exeuntium sacramentis = met alle sacramenten der stervenden

omnibus extremis sacramentis = met alle laatste sacramenten
omnibus hoc precens scriptum visuris ... = aan allen die dit schrift zullen zien ...

omnibus sacrae romanae ecclesiae sacramentis (prae-) munitus = voorzien van alle sacramenten van de H. Roomse kerk
omnibus sacramentis = met alle sacramenten

omnibus sensibus destitutus = beroofd van zijn zinnen

omnipotent = almogende

omnipotentie = almogendheid, almachtigheid

omnis terra (adoret) = 2e zondag na Driekoningen

omniscientie = alwetendheid

omnium animarum = aller zielen, 2 november

omnium sanctorum = aller heiligen, 1 november

omroden = ontginnen, omspitten van de heide

on = zonder

On. = afk. huw. akte, oude naam

onaft = onwettig, onrechtmatig

onbeclaget = zonder dat men in iets in rechte kan worden aangeklaagd

onbedegen = kinderloos

onbedreven = niet bebouwd land

onbegeven = nog niet uitgeboedeld (erfenis verdeeld)

onbegeven kint = een kind, aan wie zijn hem van een van zijn ouders toekomende erf-portie nog niet uitgekeerd is, dat dus met zijn ouders of een van hen in een meenboedel (onverdeelde boedel)zit

onbejaert = minderjarig

onbelastet = zonder schuld, of met andere geldelijke lasten bezwaard

onbeloken = niet omheind

onbeluut = niet bij het klokluiden afgelezen. (bepaaldelijk van gerechtelijke eigendomsoverdrachten, die jaar en dag na zulk een aflezing onherroepelijk werden

onbemannet = ongehuwd

onbeschat = niet door geldelijke lasten bezwaar

onbesegelt = zonder zegel

 

onbesocht = niet geëxamineerd, niet onderzocht

onbestaet = ongehuwd

onbesticht = onbebouwd

onbestorven = de ouders zijn nog in leven

onbevrievet = zonder schriftelijk bewijs

onbezet leen = leen waar de leenman nog niet de eed van getrouwheid heeft afgelegd

onc = afk. onces, ons

onc = afk. oncle, oom

oncer = zie unster

ondaft = onbetamelijkheid, straatschenderij

onder de geboden overlijden = in de periode van de huwelijks afkondiging overlijden

 

onder de geboden staan = in ondertrouw zijn, de tijd gelegen tussen de 3 huwelijks afkondigen

onder iemants inductie = zonder dwang

onderbasen = onderkousen

onderbehouden (iet) = onder zich houden, bewaren

ondercleet = onderkleed

ondergaand = heraldiek teken, zon op schild in linkerbenedenhoek

ondergeszeyt = ondergetekende

onderhoosen = lange onderbroek

onderjarig = minderjarig (meestal onder de 25 jaar)

onderlaet = schuur, stal klein gebouw

onderleenman = iemand die land te leen kreeg van een leenman, die dat van een leenheer in bezit (ter
leen, niet in eigendom) had gekregen

ondermeester = meester die de dagelijkse leiding had op de bouwplaats (nu uitvoerder)

onderpanden = door een onderpand verzekerd

onderroeren = onderzoeken zodat de onderste steen boven komt

onderschreven = ondergetekende

onderscot = afscheiding, tussenschot

onderseggen = aanzeggen

ondersoeken = de waarheid van een zaak trachten te vinden door het opsporen van bewijzen

ondersprec = overeenkomst onderstonden

ondertrout = aangifte bij de burgerlijke stand van het voornemen om te trouwen, bevestiging ten overstaan van de parochiepriester van voorgenomen huwelijk

ondertrouwen = voornemen om te trouwen

ondervallich = die een rechtsgeding verliest

ondervloeyen = onderlopen

ondervoet = de dijkvoet aan de buitenzijde van de dijk

onderwet = lager recht

onderwilen = beurtelings, na elkaar ondertekend

onderwisen = terechtwijzen

ondiep = zeer diep, peilloze diepte

onduechdelycke hantieringe = onbehoorlijk gedrag

onechtelijke = buiten het huwelijk

onegt kint = buitenechtelijk kind

onereren = belasten, laden, overlasten, overladen, pak op leggen

onergeschreven = ondergetekende

onewelijc = onwettig

ongeavijst = zonder beraad

ongecalangeert = zonder door iemand aangeklaagd te kunnen worden, onaangevochten, onbestreden

ongecanceleert = zonder uitschrappingen, uitkrassen of insnijdingen, een akte niet door insnijdingen enz., ongeldig gemaakt

ongecancelleert = niet door insnijdingen als ongeldig gewaarmerkt

ongecanseliert = zie: ongecancelleert

ongejaert = minderjarig

ongelden = lasten, belasting

ongelder = ontvanger van het ongelt (belasting)

ongelooft = niet goedgekeurd

ongelt assisia = belasting vooral op levensmiddelen, vertering- en gebruiksbelasting, onkosten te betalen bij openbare verkopingen

ongemiddelt = rechtstreeks, onmiddellijk

ongeraetsiert = zie: ongeraseert

ongeraseert = niet door doorhalingen als ongeldig gewaarmerkt

ongescift =- onverdeeld

ongeveerlick = ongeveer

ongeweer = onweer

ongeweerte = zie ongeweer

ongewesen = niet door een vonnis beslist

ongewonnen = niet door den eigenaar zelf verdiend, niet op andere wijze dan door erfrecht verkregen

onghewedde = nog niet aanhangig zijnde, buiten de wet

ongoed = slecht

onhoesch = zie: onbehovesch

onhovesch = onfatsoenlijk, onbehoorlijk

onkerstenlic = onchristelijk

onklaar = heraldiek teken, anker op schild met touw om de stang gewonden

onledigheid = drukte, druk bezig zijn
onlichamelijk leen leen zonder leenman, bestond uitsluitend uit rechten op cijns, renten en andere echten

onmegaen = het rondgaan van de vinders om overtredingen der keuren te constateren, ook: het rondgaan van den schout om te panden (beslagleggen op een goed)

onmondig = zie onmondige

onmondige = minderjarige

onmondigheid = onbevoegd tot het verrichten van rechtshandelingen, bijvoorbeeld gehuwde vrouwen,
onder curatele gestelde, ongehuwde kinderen onder de 25 jaar

onmundige = kinderen minderjarige kinderen

onraet = moeite, arbeid, ook: accijns

onrechte bevallen (in den) = in een proces veroordeeld worden

onredelijc = onbillijk

onreynnicheit = vuil, (huis)vuil

onscout bieden (voer iet) = aanbieden van de zuiveringseed te doen, ten bewijzen van zijn onschuld

onsculdich siin = van iet iets niet gedaan hebben, niet bij iets betrokken zijn

onscult op iet nemen (zijn) = zich verontschuldigen

onseker(e) = onzeker (e)

onsen = onze

onslakinge = ontslag van gerechtsvervolging

ontblooten = in gebruik nemen van bv land, in cultuur brengen
ontborgeren (enen) = iemand zijn burgerrecht ontnemen

ontcrachten = met geweld ontsnappen, ontvluchten

ontdreven = verloren gegaan

onterven = iemand van zijn erfdeel beroven
onterven (enen bij testamentaire beschikking) =  een beschikking ten nadeel zijner natuurlijke erfgenamen maken

ontfaen = ontvangen

ontfaen (iet) = de overdracht van iets

ontfange = geaccepteerde

ontferren (enen iet) =  bedrieglijk ontnemen. ook:; iemand benadelen

ontgeven (enen) = een beslissing nemen, waarbij iemand het eigendom van een onroerend goed ontnomen wordt

onthelen = bederven

onthengen (iet) = gedogen, toelaten

ontheten = bevelen

onthiet = zie ontheten

onthoefden = zie onthoveden

onthoveden = onthoofden

ontjaghen = wegjagen

ontlorst = ontstolen

ontmensen = sterven

ontpoerteren = ontnemen van zijn poorterschap, ontnemen van zijn burgerrechten

ontramponeert = beschadigen

ontrumen = in ballingschap gaan, vluchten

ontruymt = verlaat

ontschadelijck =  vrijwaren

ontschieten = uit de handlopen

ontscriven (enen iet) = door een schriftelijke akte iemand zijn recht ontnemen

ontsegelen (iet) = iets van het zegel ontdoen

ontslapen = overleden

ontsliten (iet) = een vonnis vernietigen

onttugen (ontughen) (enen ontwaringe) = het ontnemen van de "were", het bezit van een vastgoed

ontwijsen = bij vonnis ontnemen

ontwisen = zie ontwijsen

onus = last

onvercoft = onvervreemd

onverjaert =- minderjarig

onverlaet = restanten

onvernoecht = niet voldaan, onbetaald

onvernuecht = zie onvernoecht

onversleten = niet door een vonnis beslist

onwedderroeplicken = niet te herroepen

onwillig decreet = een verkoping van de goederen van schuldenaars, nadat een vonnis daartoe bekomen is

oocke = ook: ooclant = klein stuk land door een weg gescheiden van een groot stuk land

ooftboomgaert = fruitboomgaard

oorbaar = nut, voordeel

oorboorhout = goed timmerhout

oorconde = getuige

oorconscap = de emolumenten der schepenen, hun bij het passeren van een akte in het gerecht betaald als loon voor hen later af te leggen getuigenis daarover

oorcussen = oorkussen, hoofdkussen

oorcusteect = kussensloop

oord = inhoudsmaat voor natte waren, 1 oord = 2 kan, = 2 mengel = 0,6 ltr.

oordaeghen = herdagen

oorfluwijn = kussensloop

oorijzer = sierraad aan de muts bij vrouwen

oorkonde = in plechtige vorm opgestelde akte

oorlinc = erfgenamen, nakomelingen

oorname = geslachtsnaam

oorschult = erfschuld

oortje = munt 17e-18e eeuw , gelijk aan 4 penningen

oortken = betaalmiddel, zilveren munt 1 oortken = 18 mijten 

oorvede = belofte, afgelegd aan het gerecht, dat men wegens een of ander feit geen wraak zal nemen

oospot = waterketel

oost = augustus

ooverseyde (van de) = transport van getallen bij een optelling over meer bladzijden

ooy = weiland grenzend aan een rivier

op = afk. oncle paternel, oom van vaderszijde

OP = afk. Ordo Predicatorum, Orde van de les Frères Prêcheurs, de Predikheren, de Dominicanen

op poene = op straffe van

op te gaderen = in te zamelen

opantworden = uitleveren, afgeven

opbacken = waarmerk er op bakken

opbannen = op een plechtige wijze sluiten

opbliven = niet willen ontruimen

opboeren = zie: opboren

opboren = in ontvangst nemen

opbrandinge = verbranden (van bijvoorbeeld de heide begroeiing)

opbueren = zie: opboren

opcomste = inkomsten uit iets verkrijgen, inkomsten, opbrengst

opcomsten = zie opcomste

opdracht = overdracht van een vast goed

opdrucken (iet) = iets met zijn zegel voorzien

opeischende = opeisen

open rechtdach = de openbare terechtzitting in de schepenbank

openbair = openbaar

openebrief een acte = met uithangend zegel, in tegenoverstelling van een door een zegel gesloten brief

openen breve = verklaring aan alle die dit lezen

operarius = loonwerker, werkman, handwerker

operateur = werkmeester

operatie = werking

operatio caesarea = keizersnede

operatius caesarea = zie operatio caesarea

operatius scriniarius = schrijnwerker

operator = zie operarius

operer = opperen voor de metselaar

opereren = werken

opereux(s) = arbeidzaam, werkelijk, groot, zwaar opgedrukt zegel papierstrook:je met was door een warm gemaakt stempel er aan bevestigd

opgenoomen = in het (huwelijks)register ingeschreven

opgeregt = heeft opgemaakt (testament)

opgevaeren = opgestaan

ophoudingen = gevangennemen, beslaglegging

ophuus = bovenwoning

opidani = burgers, inwoners

opidanus = poorter, burger

 

opidum = stad, plaats

opifex = handwerkman, arbeider

opificie = ambacht, handwerk

opificis = van de arbeider, van de handwerksman

opificium = beroep

opilio = schaapherder

opinatie waning = opinie, waan

opiniatre = stijfzinnig, kriegel

opiniatre(e)ren = onverzettelijk, brieven

opinie = waan, mening, drift

opiniëren = wanen, menen

opinieux = verwaand

opleiden = gevangen zetten

oploopen = aanranden, aantasten

oplooper = aanrander, aantaster ook: jong matroos

oplopinge = overstroming

oportuin = gelegen, bekwaam

opperclager = hoofdaanklager

oppergrootvader = overgrootvader

oppidanus = burger van de stad

oppidum = stad

oppignoratie = verpanding

oppignoreeren = verpanden

opponent = zie opposant

opponeren = zie oppose(e)ren

opposant = verweerder, tegenstrever

oppose(e)ren = tegenstellen, tegenzetten, weerstaan

oppositie = tegenstelling, weerstand, tegenweer

oppress(e)eren = verdrukken, onderdrukken

oppreßie = verdrukking

opprimeeren = verdrukken, onderdrukken

oppugneren = bevechten, bestrijden

oprel = naar de kruin van de dijk toelopende weg

oproepinghe = geboden

oproepingscedel biljet = dagvaarding

oprorisschen = persoon die oproerteksten verkondigd

opruimer = soevereinboor, kegelvormige boor

oprukking = bij boedelscheiding het voorkeursrecht van de oudste zoon, het hoger plaatsen op de voorkeurslijst van de oudste zoon

opseggen (enen iet) = iemand aanzeggen, dat men iets wil doen eindigen (meenboedel, huurcontract)

opsetene = noemde men de bedrijver die zijn land op de parochie bewerkte gevestigde, inwoner

opsetten (iet) = te koop aanbieden

opsicht te hebben = toezicht te houden

opslaende venxteren = vensters, die niet als de tegenwoordige vensterluiken zijwaarts naar buiten geopend werden, doch van boven naar beneden opengeslagen werden

opsteecker = steekwapen, lang mes, bajonet

opstellige gedaan (is) = is openlijk aangekondigd

opstriken (iet) = opduwen, naar boven stuwen (bijvoorbeeld in Utrecht: de goederen van de "werven" onder aan de gracht, waar ze aangevoerd worden, langs de opgaande "wedden" tot
boven op de straat brengen.)

opswere = onder ede verklaren

opte aengevinge = volgens aangeven van

optie = keur, kiezen

optoch = hijskraan

opulent = rijk

opulentie = rijkheid, rijkdom, overvloed

opzicht = toezicht

opzittende = inwoner

or = goud

ora et labora = bid en werk

ora pro nobis = bid voor ons

oracul = hemelspraak, hoedspraak, godspraak, vraagbaak

orateur = redenaar

oratie = vertoog, redenering, reden, gebed

orator = aanvrager

oratrix = aanvraagster

orba = weeskind (meisje)

orbatum = beroofd

orbatus = beroofd van

orbitas = kinderloosheid

orbus = wees, ouderloos

orconde = getuigenis, getuigenverklaring

orconder = getuige

orconscap = zie: heuge

ordce = afk. ordonnance, regeling, bepaling, voorschrift, verordening

ordeelgelt = onkosten voor een uitspraak of vonnis

ordinaire = het gewone

ordinantie = geschiktheid, schikking

ordinariis ecclesiae sacramentis = met de gebruikelijke sacramenten van de kerk

ordinariis morturientium sacramentis = met de gebruikelijke sacramenten van de stervenden

ordinaris = gewoonlijk

ordinarius = gewone

ordinarus = zie ordinarius

ordineren = beschikken

ordo = orde

ordonnantie = inzetting, keur, schikking, bevel, ontwerp, kerkorde, reglement

ordonnantie (ter) = in opdracht van, op last van

ordonneren = schikken, instellen, willekeur, tot priester wijden, ook: bevelen

ordonneren (’t) = te verordenen, te beschikken

ordonneren (ende willekeuren) = verordenen, een verordening of keur uitgeven

ordonnieren = uitvaardigen, verordenen

ordre = afk. ordinaire, gewoon(lijk), normaal, gebruikelijk, in de regel ook: schikking, orde, stel, bestel, dagorder

oreillet = oorbel, oorhanger, oorversiersel

oreillettes = oor kompressen, oorkleppen, oorijzers

orenveger = de pink

oreren = redevoeren

orfèvre = goudsmid

organista = organist

orgelhuisje = gebouw boven de poort waarin het valhek (orgel) is opgehangen

oriential = van oosten, oostwaarts, oprecht van ’t beste

originali = afschrift stemt, nadat het is gecollationeerd woordelijk overeen met het origineel

origineel = oorspronkelijk, het principale en eerste schrift

origo = oorsprong, afkomst

oriljet = zie oreillet

oriundus = komend van, afstammend van, kind van ...

ornament = versiering, gesmede

orneren = versieren, optooien

orphanus = wees, weeskind

orphelin = zie orphanus

ortelijk = in het kort

orthodox = rechtgelovig, rechtzinnig

ortus = geboorte, afstamming, afkomstig, ook: tuin

ortus = zie ourtum

OSB = afk. ordre de Saint Benoit, Orde van de Benediktijnen

osepot = waterketel

osiedrop = ruimte naast een huis tussen de lijn waar de afdruipende regen neervalt en de muur

ostage = pand, gijzeling

ostagier = gijzelaar

ostenderen = brallen, pochen, beroemen, stoffen ook: vertonen

ostentatie = beroemd vinden, pochen, snorken (snoeven), pralerij, grootspraak

ostiarius = torenwachter, poortwachter

osyendroppe = zie osiedrop

Ot = afk. ondertrouw

otieux = ijdel, ledig

otium = verdiende rust na eervolle ambtvervulling

otium et pax = rust in vrede

oubliant = vergeetachtig

oud bewind = de periode die met de Franse revolutie eindigde in België (omstreeks 1796)

oude heircomen ende hoevenaersrecht = gewoonterecht

oudegrotevrouwe = overgrootmoeder

oudemoeder = grootmoeder

oudemoeye = oudtante

ouderdach = verjaardag

ouderdoem = eerstgeboorterecht

ouderman = bestuurder van een gilde, ook vaak deken genoemd

oudermanne kiste = een meubel als "de stat kiste," die in de vergaderkamer der oudermannen stond, ook:een gewone, gesloten kist

oudevader = grootvader

oudnederlands = de "Nederlandse" taal tot 1150

ouest = oost (richting)

ourtum = tuin

outeigen = een perceel grond, waarvan men het onbezwaard eigendom heeft, dat dus niet met een rente belast is. ook:; waarvan iemand het onbezwaarde eigendom heeft

outerve = een onroerend goed, dat iemand krachtens zijn recht als naaste erfgenaam heeft verkregen (en dat daarom niet zonder toestemming der bloedverwanten vervreemd mocht worden, en bij kinderloos overlijden terugviel aan de zijde, van waar het gekomen was: (gewonnen goed en roerend goed is dus geen outerve)

outichsasy = autorisatie

outmoeder = grootmoeder

outrage = spijt, leed. overlast

outrageeren = leed veroorzaken, overlast veroorzaken

outvader = grootvader

ouvrier = arbeider

Ov = afk. overzicht

Ov. = afk. huw. akte, overleden

ovaal eitrek = eirond

ovaal =  heraldiek, vorm van schild door gehuwde vrouwen en geestelijken gevoerd

over den bloede sitten = een doodvonnis vellen

overalde = voorvader

overbreken = buiten zijn oever treden van de rivier

overcleet = overkleed

overcomen = overeenkomen

overcomen (ende verdragen) = overeenkomen

overcomen te wesen overeengekomen te zijn

overdenckende = over na nadenken

overdragen = overgaan, toevallen, versterven op, devolveren
overgangsrecht devolutierecht, overdracht van goederen van een familie die in de rechte lijn is uitgestorven toewijzing van goederen uit het tweede huwelijk aan kinderen uit het eerste
overgesondene = voorgelezen

overgeven (enen iet) =  gerechtelijk overdragen

overgichten (enen iet) = een gerechtelijke verklaring ten iemands laste afleggen

overgifte = gerechtelijke opdracht van een onroerend goed

overhebben (iet) = door verdracht, in zijn macht krijgen

overhoer = overspel

overjaar = vorig jaar

overjaard = oud

overlant = ver weg gelegen land

overleefd = gestorven, overleden

overleyt = overlegd

overman = zie: ouderman

overmeester = bovenmeester, hoofd van de school

overmeister = zie overmeester

overmits = door middel van

overoom = oudoom

overposen = klokluiden voor een dode

overrechters = de ’hoge’ rechters in Friesland

overseggen (enen iet) = een arbitrale uitspraak doen ten laste van iemand

oversliten (enen iet) = een vonnis ten laste van iemand vellen

overspeelsterse =- overspelige vrouw

overste = ouderman hoofdbestuurder van een gilde

overtoom = plaats waar een schuit over land werd getrokken
oves = schapen

oxhoofden = wijnvaten

 

P

p = afk parrain, doopheffer, peter, doopvader

p = afk. pagina, bladzijde

p = afk. par, parentes, ouders

p = afk. pupur, pourpre, heraldiek kleur, kleur paars, aangegeven door een linker-schuinlijnen

P = afk. père, vader, ook: doopheffer / Peter

p.m = afk. post meridiem, na de middag, ook: afk. pro memoria, ter herinnering

p.m.s.l = afk. per matriomonium subsequens ligitimatus, door het huwelijk van zijn ouders alsnog gewettigd onwettig kind

p.p = afk. parentes, ouders

p.s = afk. post scriptum, naschrift

p.t = afk. pro tempore voor de tijd van

pa = afk. postérité adultérine, nageslacht-, nazaten uit echtbreuk, overspel geboren

paaiement = kleingeld

paaijemnent = zie paaiement

paal = heraldiek teken, strook begrenst door twee lijnen

paap = in de middeleeuwen de naam voor priester

paaps = rooms

paardemeester = dierenarts speciaal voor paarden

paardetuisser = paardenkoper

paartje = inhoudsmaat bier, wijn. 1 paartje = 2 pint = ca. 1,2 ltr.

pabilioen = bed

pace = in vrede

pacers = melaatse

pachdach = betaaldag

pacht = belasting

pachtbraecke = verbreking van het pachtcontract, huurcontract

pachtbrake = zie pachtbraecke

pachtbrief = pachtakte

pachtgoet = onroerend goed in pacht gegeven

pachthof = hoeve, hof in pacht gegeven

pachthuus = kleine boerderij, huis in pacht gegeven

pacificatie = bevrediging, vredestichting, verzoening

pacifiq = vredig, vreedzaam

pacifisceren = verdragen, bevredigen, overeenkomen

pacta = huwelijkse voorwaarden

pacta dotalia = huwelijkscontract

pade = peet, doopvader

padeken = paadje, weggetje

paeco = omroeper van het gemeentebestuur, heraut, gerechtsbode

paegnans = zwanger

pael = grenspaal

paelder = beambte die de grens van een gebied aangeeft

paelge = stro

paelgenoot = buurman

paellander = polderbewoner, poldergast

paelscheidinge = afpaling van grond eigendom

paelstede = plaats waar grenspaal staat

paerdoen = kwijtschelden

paeremakere = mandenmaker

paersscaerlaken = paarsroodscharlaken

paert = deel

paertcoen = verdeling van nagelaten goederen

paertshoeve = (on)kruid, klein hoefblad, goed geneesmiddel tegen zwerende clapporen (ontstoken)

paetkin = paadje

paeyemeester = stadsontvanger

paeyen = betalen

paffuut = wapenknots aan de punt voorzien van een snijdend uiteinde

pagadoor = betaalheer, penningmeester, betaalmeester

pagamentum =- betaalmiddel, betaling

page = paard, zowel een rij- als trekpaard

pagie = zijde, zijdienaar, zijganger (naast het paard lopen)

pagimagister = (dorps -) burgemeester

pagulus = gehucht

pagus = dorp

pain céleste = heilig sacrament

pair = engels edelman, de naam is ontstaan doordat volgens middeleeuws rechtsbegrip niemand geoordeeld kon worden dan door zijn "pairs" dus zijns gelijke

pairess = de vrouw van een pair

pairschap = rechten en waardigheid van een groot leen, met invloed, stond vlak onder de kroon

paisibel = vreedzaam

paix = vrede

palais = paleis

palbabel = gelijkenis

pale = ovenschop

paleisteren = polijsten

palen = afbakenen, afpalen, de grenzen aangeven
palen, (op de) = .. op de grens

paleografie = kennis van het oude schrift

palestermacher = schietbogenmaker

paleye = katrol

palimpsest = een perkament -handschrift, waarop veelal uit zuinigheid, over de onleesbaar gemaakte eerste tekst een andere geschreven is. Langs chemische weg gelukt het vaak de
oorspronkelijke, soms waardevolle tekst, weer leesbaar te maken

 

palinge = grens van een erf

palinodie = weerroeping, herroeping als men van iemand heeft kwaad gesproken

palissaden = heraldiek teken, brede aan de bovenzijde gescherpte palen

palloerlaken = laken voor het maken van banieren

palm = lengte maat, kleine palm = 3 cm., grote palm = 9,6 cm., na 1820 is de palm 10 cm.

palmarum = palmzondag, de zondag voor Pasen

palmslach = zie coopslach

palpabel = tastbaar

palster = herderstaf

paltsgraaf = gedelegeerde van de keizer en paus

palustre = broekland (kleigrond langs rivieren), moeras

panchiser = ontvanger van de panchys (het heerlijk recht op het brouwen van bier)

panchys = heerlijk recht op het brouwen van bier

pancys = zie panchys

pandbrief = schuldbekentenis

pande = bieden (ook: "verbieden") de gepande goederen ter terechtzitting aanbieden aan hen, die beter recht daarop hebben. (als voorbereiding tot het toewijzen van de panden door de rechter.)

pandemarckt = marktplaats waar in beslaggenomen (onroerende)goederen openbaar werden verkocht
panden beslag, leggen op gijzelen panden (enen voer iet, aen iet, op iet), beslag leggen op een stuk goed van iemand als voorbereiding voor den executoriale verkoop daarvan voor een
schuld

pandene = panden gerechtelijke handeling

pander = gerechtelijke beslaglegger

pandere = hij die beslag legt

pandijnghe = bij gerechtelijke verkoop, beslag wegens schulden, op een onroerend goed

pandinge = het panden. ook: de omgang van den schout, waarop het panden plaatshad

paneel = stuk doek onder het zadel om de rug van het paard te beschermen

panetarius = bakker

paneterie = bakkerij

panhuus = brouwerij

panhuushuus = pand waarin de brouwerij gevestigd is

panifex = bakker, broodbakker

pannarius = lakenwever

pannicida = kleermaker

pannifex = lakenwever

pannitextor = zie pannifex

pannitonsor = laken-droogscheerder

pansier = maliënkolder

pantbrief = rentebrief

pantinenmacher = klompenmaker

pantkeringe = verzet tegen een gerechtelijke panding

pantopola = groothandelaar

pantsel = onderpand

pantvercoper = een ambtenaar, bij het oudermansrecht (later ook: bij het schepenrecht) aangesteld tot het verkopen der

gepande = goederen, die niet gelost zijn

pantweringe = het beletten der panding

papa = priester, vader

papalis = pauselijk

papencruud = paardebloem

papenkelder = wijnhandel van geestelijken

papenkint = kind van een priester

papist = rooms katholiek

papisterie = door een rooms-katholieke priester getrouwd

papkop = meelbrij kom

pappenheimer =  beerputleger

papulis = van de mazelen, door de mazelen

papyrifex = papiermaker, papierfabrikant

par-devant nous = zijn voor ons

par. = afk. parentes, ouders

parabel = gelijkenis, zinnenbeeld

parade = pronken glimpvertoning, afwering van een aanval

paradeiser = tuinman

paradiskin = kleine hoogkamer

paradox = wonderspreuk, wonderrede, ongemeen, uitspraak die een (schijnbare) tegenstrijdigheid bevat

parage = verwantschap

parage = (een tellen) de graad van verwantschap met iemand uitrekenen

paragon = puik, uitstekend, drukletter van 18 pnt.

paragraphe = beschrijving, onderschrijven, afdeling, de zelfde mening hebben

paralysis = verlamming

paranimf = bruidsleider, die de bruid op de bruiloftsdag terzijde staat

parant = bloedverwant, familielid

parant ou allié = aanverwant, bloedverwant

paranté = verwantschap

paraphe = merk, merkteken

paraphe(e)ren = merken, tekenen

paraphrase = uitbreiding

Parasceve = Goede Vrijdag

parate executie = schielijke rechtsvordering, zonder uitstel

parausbrief = brief met aankondiging van openbare verkoping bij opbod

pardoen = vergeving van zonden, kwijtschelding van een (kerkelijke) straf

pardoen = vergiffenis, vergeving, aflaat

pardoendach = dag waarop een aflaat verdient kan worden

pardon = vergiffenis, kwijtschelding van een terechte straf door de heer

pardonnabel = vergeeflijk, te vergeven

pardonneren = vergeven

pare(e)ren = sieren, oppronken, tooien, gehoorzamen, tevoorschijn komen

pareerhabijt = ambtsgewaad

pareersel = oppronken, versiersel, tooisel

pareil = effen, gelijk

parens = ouder, vader

parentagie = verwantschap

parentatio = lijk plechtigheid, herdenking van een dode

parenté = zie parentela

parente(e)ren = vermaagschappen, verwantschappen

parenteel = staat waarin alle mannelijke en vrouwelijke nazaten vermeld staan van één paar ouders

parentela = verwantschap

parentelae = van de familie

parentelus = ouderlijk

parentes = ouders

parenthese = inworp, tussenreden, inreding (inlassing), tussenstelling, tussenzin, inlassing, inzetting

parentis = van de vader, van de ouder

parfumeren = beroken, doorluchten

parisijs = volgens de reken- en munteenheden van Parijs

paritas = evenheid, op voet van gelijkheid

pariter = te gelijkertijd, op gelijke wijze, evenzeer

parlement = ruzie, woorden, oploop, ook: raadhof, pleithof, gerechtshof

parlementen = bulderen, tieren

parlementeren = de samenspraak, handelen van overgave van steden, of sterken

parmentierwerk = zeer fijn naaiwerk

parochia = parochie

parochiaan = zie karspelpaap

parochianus = parochiaan, lid van een kerkelijke gemeente

parochie = karspel, wijk

parochipaep = parochiaan

parochus = pastoor, geestelijke

parmia = spreekwoord

parquet = perk, nood

parrain = doopheffer, peter, doopvader

parre = omheinde plaats ook: parochie

parrehuus = woning van de pastoor

parrekerk = parochiekerk

parricida = vader-, moeder-, broeder-, zuster- of de kindermoordenaar

parricidium = vadermoord

pars = deel, een deel voor het geheel

pars met een schabeltie = deel van een knielbankje

parsoen = pastoor die de werkzaamheden door een ander laat doen uitvoeren

partage = deling, verdeling

parthie = partij, (hoeveelheid)

partiaal = partijdig, eenzijdig

participant = deelhebber, deelachtig, deelgenoot

participatie = mededeling, medegenieting

participeren = mededelen

particularise(e)ren = bijzonder maken, uitvoerig de bijzonderheden vertellen

particulariteit = bijzonderheid, naarder bericht, nadere bijzonderheid, eigenaardigheid

particulier = bijzonder, afgedeeld stukswijs

partigeren = ieder zijn aandeel geven

partij = advers tegenpartij

partije = wederdeel, tegenstander, deel

partim = deels, gedeeltelijk

partisaan = medestander, lid van een ongeregelde groep militairen of bende vrijheidstrijders

partitie = verdeling, deling

partitionair = meedelend in de opbrengst

partu = tijdens de bevalling

partuer = gade, weerga

partus = bevalling, pas geboren kind

party advers = partij tegenstander, tegenstander

partyschap = partijschap, zijdigheid (partijdigheid )

parukemaker = pruikenmaker

parvula = klein meisje

parvules = kleine jongen, kind

parvus, parvulus = klein, heel klein kind

paryrificis = van de papier fabrikant

pas = lengtemaat, 1 pas = 2,5 voet, pas wordt ook: als gemene pas, schrede en tree omschreven, landmeterpas, -tree = 2 gemene pas = 5 voet

pascha (pasca) = Pasen

pascha clausum = zondag na Pasen

pascha floridum (florum) = Palmzondag

pascha passionis = 2e zondag voor Pasen

pascha rosarum = Pinksteren

paskwil = smaadschrift, anoniem schotschrift

pasloot = peillood

pasmes = sikkelvormig mes

pasquil = schimpschrift, steekschrift, schotschrift, schimpgedicht

passabel = lijdelijk, geduldig, draaglijk, er mee door kunnen

passade = reisgeld

passage = weg, doorgang, doorweg, aaneen gesloten zinnen in een bericht, overdekte straat, doorvaart, overtocht

passagier = reiziger

passant = voorbijganger, doorreizende, ook: lus voor gordel, riem

passato = van de verlopen, voor den voorleden (verleden) maand

passatus postea = later gepasseerd

passement = ingenaaide bies of strook:, afkanting van een kleed

passementwercker = bies aanbrenger bij meubels en kleding

passeport = vrijbrief, vrijreisbrief, vrijgeleidebrief

passeren = voorbijgaan, verleen, overtreffen

passeringhe = gerechtelijke akte

paßie = lijden, zucht, drift, verrukking, ingenomenheid, lijdzaam, hartstocht

paßijf = lijdende

passio dominica = goede vrijdag

paßioneren = verrukken, innemen

paßiones = hartstochten, genegenheden

passionstag (dominica passionis) = 2e zondag voor Pasen

pastebacker = bakker van fijnbrood

pasteiken = gebakje

pastellator = pannenmaker

pastillifex = apotheker

pastoor = herder, pharheer, kerkheer, preker

pastor bonus = 2e zondag na Pasen

pastor loci = pastoor van deze plaats

pastor = primarius deken

pastoriekoren = tienden, geheven ten behoeve van het pastoriefonds over bepaalde landerijen

pastorietienden = vaste rente welke geheven werd ten behoeve van het pastoriefonds over bepaalde landerijen

pastorije phar = herderstaat, kerkmeesterschap

pastory = een gemeente onder een leraar

patacon = zie patakon

patagon = zie patakon

patagons = zie pattakons

patakon = betaalmiddel, zilveren munt, waarde ca. 48 stuivers

patater = aardappel

patent = openbrief, bevelschrift ook: inkwartieringsbevel

pater = vader

pater denominatus = aangegeven of genoemde vader

pater ignoratus = onbekende vader

pater patris = grootvader langs vaders zijde, vader van vader

pater praevignus spondae = stiefvader van de bruid

pater sine nomine = ongenoemde vader

pater spondae = vader van de bruid

pater sponsi = vader van de bruidegom

pater suppositus = vermoedelijke vader

paterinus = peet, peetvader, doopvader

paternel = vaderlijk, bevoogdend

paternitas = vaderschap

paternoster = rozenkrans

paternosterer = rozenkransmaker

paternus = van vaderszijde, vaderlijk

patibulum = kruis, galg

patient = leider, zieke

patienteren = lijden, dulden, gedogen

patientie = geduld, lijdzaamheid

patijn = houten schoeisel

patr. = afk. patrini, paterni

patraster = stiefvader

patre absente = bij afwezigheid van de vader

patrem = vader

patrem designare recusavit = weigerde de vader te noemen

patrem nominavit = als vader noemde

patres = voorouders

patria = land, vaderland, geboorteland (stad)

patria caesarea = land behorend tot de keizer

patria imperialis = zie patria caesarea

patriarch = oppervader, aartsvader

patrima = minderjarige dochter (waarvan de vader nog leeft)

patrimoniaal erfaftig = tot het vaderlijk erfdeel behorend, van de ouders geërfd of meegekregen

patrimoniale-goedren = patrimoniale goederen, vrije

erfgoederen, erfhave

patrimonie = vaderserfenis, vadersgoed

patrimus = minderjarige zoon (waarvan de vader nog leeft)

patrina = doop hefster, doopmoeder, meter

patrini = doop ouders, peter en meter

patrinus = peter, doopheffer, doopvader

patriot = vaderlander, liefhebber van het vaderland

patris = van de vader

patris soror = vaderszuster, tante

patrocineren = voorstaan, verdedigen

patronaatschap = priesterlijk inkomen

patronage = patronaatschap, huishoudenschap, huisvaderschap

patroniemen = vadersnamen, bijvoorbeeld Jan pieterszoon, Catharien jacobsdoghter

patronymicum = vadersnaam

patroon = voorstander, huisvader, voorbeeld

patrueles = neven,en nichten in de tweede graad, waarvan de beide grootvaders broers zijn patrueles volle neven, volle nichten, waarvan de vaders broers zijn

patruelis = neef, zoon van een broer

patruus = oom van vaderszijde

patruus magnus = oud-grootoom

patruus major = achter -oudoom, achter -grootoom

patruus maximus = betovergrootoom, betoveroudoom

pattakons = betaalmiddel, meestal met de vermelding Brabant Maastrichter cours. de Brabantse

patagons = een zilveren munt met een waarde van 48 stuvers (wisselkoers Maastricht)

pauper = arm

paupercula = arm vrouwtje

pauperculus = arm mannetje

paur = boer

pauseren = verpozen, rusten

pave = straatweg

paveersele = plaveisel

paveersteen = vloersteen

paveertichel = vloertegel

paveljoen = tent, veldtent

paveren = bestraten, betegelen

pavey = vloerstenen, natuursteen tegels

pax = vrede

paydach = betaaldag

payement brokkelgeld = kleingeld, betaling

pays pax = vrede

pædictum = voornoemd

pd = afk. pro deo, gratis, zonder betaling

pecceren = zondigen, misdoen

peciam terre emit = een stuk grond kopen

pecias terre = stukken grond

pecora = vee, koeien, kalveren

pectorali morbo = door een borstkwaal

peculiele = straf geldstraf, in geld te betalen straf

pecunia = geld

pecunieel = geldelijk

pecus = vee

pedagium = tol

pedagoge = tuchtmeester, leermeester, huislijk leermeester

pedant = waanwijze, kindermeester, schoolvos, verwaand

 

pedanterie = kinderwerk, leurderij, schoolvosgerij (bekrompen leermeester), waanwijsheid

pede = stok met ijzer beslagen en uitstekende spijkers op de kop

pedeken = paadje

pedel = laag land, broekland, veenland

pedellant = zie pedel

pedes = voetganger voetknecht

pedestaf = zie pede

pedestal = te voet, laag bij de grond

pedestantelijk = op staande voet

pedisequa = dienstbode, kamermeisje

peditis = van de voetganger

pedriere = soort blijde, werptoestel voor stenen en kogels

peede = zie pede

peerdeken = kleine munt

peerdenkerkhof = ongewijde begraafplaats, vaak het galgenveld

peeter = (gouden) betaalmiddel, gouden munt ca. 1360 -1480

peilscael = peilschaal

peine = straf, verlegenheid, nood, moeite

peken = met pek besmeren

pekneus = kleine erker uitbouw boven de poort met gaten in de vloer om pek te laten vallen op aanvallers

pelle = doodskleed, lijkkleed, doodslaken, ook: schandpaal

pellegrim = pelgrim, bedevaartreiziger

pellegrimage = bedevaart

pellewever = zijdewerver

pellex = bijzit, concubine

pelliceum = een soort pelzen borstrok

pellifex = bontwerker, ook: leerlooier

pellio = zie pellifex

pellore = wapenrok

pelse = met bont gevoerd kledingstuk bepaaldelijk: een onderkleed, ook: gedragen over het blote lichaam

pelsemakere = bontwerker

peltier = bontwerker

peluw = kussen

pelvarius = ketelmaker, bakkenmaker

pelvifex = (metalen) schalen en schotel maker

pelzer = bontwerker

penael = betrekking hebbende op straf

penael = decreet strafvordering

penden = beslag, leggen op gijzelen

pene = de straf (of geldboete), gesteld op de overtreding van de politieverordening of op het niet nakomen van een aangegane verbintenis, ook: boete

pene = zie peine

pene extraordinaire = een bijzondere straf, een buitengewone straf

penen = straffen

penesticus = opkoper

penetentie = berouw, leedschap, leedwezen

penetreren = doordringen

penewaren = koopwaar met geringe waarde

penitentia = berouw (bij biecht)

peniteren = van het recht gebruikmaken om af te zien van een koopovereenkomst, ook: berouw hebben

pennicleen = leen met een vaste jaarlijkse opbrengst in geld

pennincbrief = schuldbrief

penninckrente = geldrente

pennincrente = rente in geld te voldoen

pennincsac = geldbuidel

penning = gewicht, 1 penning = 1/240 of 1/270 pond ook: als zilvergehalte bekend, 12

penning = 1000/1000 (zuiver zilver), 1 penning = 12 greinen, ook: oppervlaktemaat, penning is synoniem voor vierkante

koningsroede, = 1/240 pondemaat

penningen = betaalmiddel, 12 penningen = 1 schelling

pensator = ijkmeester

penschier = pensier

pensier = iemand belast met het beheer

pensionaris = loontrekker, stadsraadgever, raadsman, loontrekkend raadsman, ook: rechtsgeleerd ambtenaar van een stad, vast bezoldigde rechtsgeleerde raadsman

pensman = slagersknecht

pentecoste = Pinksteren, de 50e dag na Pasen

penultima = de voorlaatste dag (van de maand)

penwerde = een kleine hoeveelheid

penwerden slyten (bij) = in het klein verkopen, iets in kleine partijen verkoopen

peperbos = brijpot

peppel = gepeupel, volk, gespuis, het grauw

per = door

per accidens = bij geval, bij gebeurtenis

per duos dies aegrotavit = hij was twee dagen lang ziek

per matriomonium subsequens ligimatus = door het huwelijk van zijn ouders alsnog gewettigd kind, ook: vaak als afkorting

p.m.s.l. per me door mij

per oratie = besluiten, slotrede, samenvatting van de rede

per oreren = sluitreden, reden van sluiten

per procuratie = perquisitie

per procurationem = door (of bij) volmacht

perceelplan = kadasterplan, perceelkaart, kadasterkaart

percento = ten honderd

perche = teken van gezag, roede, staak

percipiëren = ontvangen, vatten, begrijpen

perckmeister = mijnbouwmeester

perdurabel = gedurig

peregrinatie = uit landigheid , omzwerving in een vreemd land, ook: reizen, landreizen

peregrinus = pelgrim, vreemdeling, van elders afkomstig

peremptoir = uiteindig, uitvoerbaar, beslissend, afdoend, ook: onherroepelijk, laatste uitstel

perfect = volmaakt

perfectie = volmaaktheid

perfidie = ontrouw, trouwloosheid

perhonestus = weledele

pericliteren = wagen, bestaan

periculeuse = gevaarlijke

periculosus = gevaarlijks

periculum mortis = stervensgevaar

perijkel = gevaar, noot

perime(e)ren = doden, te niet doen

periode = punt, stip, omloop, volzin, uitgang, lid

periphrasis = omspraak

peripneumonia = longontsteking

peritus = ervaren

perjurie = eedbreking

perlen = parels

permanent = vast, bestendig

permanentie = verblijvendheid, spreekuur, doorlopende dienst

permissie = verlof, toestemming

permißie = toelating, verlof

permitteren = toelaten

permittieren = toestaan, toelaten

permoveren = beroeren

permutatie = wisseling, mengeling, verwisseling, omzetting

permuteren = zie permutatie

pernitieux = schadelijk, verderfelijk

perpetreren = bedrijven

perpetuël = altijd durend, eeuwig

perplex = verbaast, radeloos, bedremmeld, beteuterd

perplexiteit = verbaasdheid, radeloosheid, bedremmeldheid

perquire(e)en = doorzoeken, onderzoeken, uitvorsen

perquisitie = onderzoek, nasporing, huiszoeking

perscruteren = nazoeken, doorzoeken

perse = door hem zelf, uit hem zelf

persecuteren = vervolgen

persecutie = vervolging, vervolging om geloof

persemtafel = bank van lening

persevant = leerling-heraut

perseverantie = volharding, volstanding, het volharden

persevereren = volharden, doorzetten

persijn = peterselie

persiste(e)ren = op iets blijven staan, volharden, staand houden, bevestiging van een vorige verklaring ten overstaan van het gerecht

persisteren = aanhouden, bijblijven

persona pastoor = een persoon

personagie = rolspeler, kamerspeler

personeel = hoofd voor hoofd, ondergeschikten

personele = actie opspraakrecht

personen = lieden, luiden

personne titrée = iemand van adel, iemand met een titel, voornaam persoon

persoonsleen = een leen waarvoor de leenman zweerde om zijn heer tegen iedereen en met al zijn goederen te verdedigen

perspective = doorschouwing, doorzichtig

perspicuitas = duidelijkheid

perstringeren = bedwingen

persuaderen vroedmaken = (verstandig zijn), aanraden, overreden, bepraten, overtuigen, overhalen, doen geloven

persuasie = zie persuaderen

persuatie van ymand (sonder) = (zonder) dwang van iemand

persvloot = bakje voor de kaas te persen

perszeunis = zie persvloot

pertinent = behoorlijk, na den eis

pertinentibus = met de grond en alles wat ertoe behoord

pertinentie = geschiktheid, beschiklelijkheid

perturbatie = beroering, verstoring

perturbe(e)ren = beroeren, verstoren

pervers = verkeert, verdorven, onnatuurlijk

perverteren = verkeren, omkeren

perykel = gevaar

peste aan = de pest

pestilentii = de pest

pestroede = staf die de pestlijder moest dragen als herkenningsteken

pete = doopvader, doopmoeder

peter = doopheffer

peter = zie pete

petit = klein

petitie = begeerte, eis

petitoir zaakseigen = vervolgbaar

petitoire actie = een zaak die in den grond en ten principalen vervolgt moet werden

petmolen = molen om water uit put op te pompen, meestal voorkomend in weilanden

petri ad cathedram pieterstoel = een dag die gevierd word op 22 februari

petter = peet

petulant = dartel, brooddronken, opbruisend, uitgelaten

peul = kussentje

peul of peluw = stijf langwerpig onderkussen, ook: extra hard kussen

peuldoeken = kussensloop om de peul

peupel = het gemene (totale) volk, gespuis, het volk

peyne breuke = straffen

pf = afk. procureur fiscal, procureur voor de belastingen

pfaider = hemdenmaker

pfeifer = fluitist

pfettenhauer = bouwvakker, timmerman

pfister = bakker

pfragner = handelaar

phantasia = inbeelding

phantasmata = inbeelding, spoken

pharmacopola = apotheker, handelaar in zalven

phillippuspenninck = betaalmunt, 1 penninck = 15 stuivers

philosooph = wijsgierig, wijszuchtig, wijsgierig

philosophie = wijsgerigheid, wijsheid, wijsgierigheid, wijswording, wijsheidszucht, wijsbegeerte

phiole = snaarinstrument met strijkstok, fles

phlebotomarius = aderlater

phrenesis = krankzinnigheid

phs = afk. Phillips

phthisicus = teringlijder

phtisis = tering

piæ memoriæ = zaliger gedachtenis

picant = stekelig, scherp, spits, steekachtig, netelig, smaak / zinnen prikkelend

pichure = maailoon

picke = snoeimes, pikhouweel

pickerie = dakstro, dekstro

picoreie = strooptocht, het stropen

pictaciarius = hersteller, schoenlapper

pictor = schilder, kunstschilder

pietas = vroomheid gehoorzaamheid

pieteit = godsvruchtigheid

pietemaent = september

pietersdach = 22 februari

pijlwicht = weegschaal

pijncamer, pinecamer = folterkamer

pijncamere = pijnkamer

pijnder = arbeider, zakkendrager

pijnlijcheit = onder moeilijke omstandigheden

pijnre = beul

pijnstoc = folterwerktuig

pijp = inhoudsmaat voor wijnolie en natte waren, 1 pijp heeft overal een eigen inhoudmaat

pijpegael = kruiwagen

pijpkan = tinnen kan

pijzel = kleerkast

pike = lans met platte ijzeren punt

pil = zie pille

pilae memoriae = zaliger gedachtenis

pilearius = hoedenmaker

pileo = zie pilearius

pille = geestelijke zoon of dochter, petekind, doopkind

pillegave = doopgeschenk

pilleren = plunderen, stelen

pillerie = zie pilleren

pilorisatie = veroordeling tot de schandpaal

pilotingaren = garen van plootwol, wol die van de vacht is af gestoken

pilter = bontwerker, huiden bewerker

pimpel = brandewijnglaasje

pinakel = siertorentje

pincerna = inschenker van de drank

pinecamer = folterkamer

pineel = tinne of trans van een gebouw

pinen (enen) = op de pijnbank leggen

pineweke = week voor Pasen, de Goede week voor Pasen

pinkernscoe = schoen van kalfsleer

pinsbek = legering van koper en zink, vooral voor horlogekasten gebruikt

pinsoen = zie pondemaat 

pint = inhoudsmaat voor graan en droge waren, 1 pint = 1/35 schepel, ook: = 1/2 kan en 1/128 zak, ook:, inhoudsmaat, 1 pint = 2 stoop = 4 mutsjes = ca. 0,6 ltr, 1/4 stoop

pipegael = zie pijpegael

pipegale = kruiwagen

pipere = fluitspeler

piqueeren = steken, stikken met kleine teken, krenken

piqueren = steken, iemand hatelijk zijn, heimelijke haat

pirmeider = perkament bewerker

piscator = visser

piscina = viswater

pislappen = luiers

pistolet = munt 17e-18e eeuw, gelijk aan 70 stuivers

pistor = bakker

pistrix = bakkersvrouw

pitaker = zie aker

pius = vroom, trouw

pl = afk. pluviôse, maand van de regens

placcaat plakceel = plakschrift, bevel

placcaet = plakkaat, publicatie

placcaten = bevelen

placide = vreedzaam

placke = betaalmiddel van geringe waarde

plade = uitstekende punt van het dak

pladermolen = klappermolen, de wieken maken een klapper geluid

plain = effen, gelijk

plainte = klacht, aanklacht, aangifte

plaisant = lustig, vrolijk

plaisier = lust, vrolijkheid, vreugd, vermaak

plaisirs de la chair = vleselijke geneugten

planeet = zweefster, dwaalster

planeren = schaven, effenen, slechten

plantagie = de beplanting, de begroeiing, de tuin

planum = plat

plastes = beeldhouwer

plate = stalen uitrustingsstukken die boven de halsberg (harnas of metalen plaat / harnas) werden gedragen

platea = straat, steeg

platijnen = klompen of pantoffels, houten schoenen

platijnhout = hout waarvan klompen worden gemaakt

plattijnen = zie platijnen

plauderen = handklappen

pleb. = afk. plebanus, pastoor, geestelijke

plebaan = zie plebues

plebanus = pastoor

plebeus = een man van geringe soort, een platter, ook: pastoor aan een bisschoppelijke kerk

plecht = gerechtelijke erkenning van een geldschuld, waarvan een gerechtsbrief is opgemaakt

plecht op goet = hypotheek

plechtboec = het register, waarin de schuldbekentenissen voor schepenen werden opgetekend

plechtbrief = de gerechtsbrief opgemaakt van de erkenning in rechte van een geldschuld

plechten binnen (veertien) dagen = schuldbekentenissen op korten termijn, zonder vestiging van renten

plechten in het regyster  =schuldbekentenissen op korten termijn, waarvan alleen een aantekening in het
schepenboek werd gemaakt en geen schepenbrief afgegeven

plechten = verplegen een schuld in rechte erkennen

plechtich (later pligtig) = door een plecht tot betaling verplicht, verbonden

plecker = stucadoor

pleidoi = verdedigingsrede, geding, dingtaal

pleie = martelwerktuig, verdachte werd uitgerekt met dit apparaat

plein = effen, gelijk, vlakke open ruimte

pleinlijk = volkomen

plenipotentiaris = gevolmachtigde

plenipotentie = volmacht

plenitude = volheid

pleuritide = wegens pleuritis, borstvliesontsteking

pleydoy = geding, dingtaal, pleidooi, verdedigingsrede

plichtbrief = gerechtsbrief opgemaakt van de erkenning van een schuld

pligten = plichten

ploech = ploeg

ploech(h)arnasch = onderdeel van een ploeg

ploechgangen besittende = land geschikt om te ploegen en te zaaien

ploechghehinghe = beploegbaar akkerland

ploechrecht = recht van de afgaande pachter op een deel van de oogst

ploechwinne = akkerbouw

ploeger = landbouwer, boer

plogemeker = boer, ploeger

plogge = houten nagel

plombete = knots, met lood gevuld slagwapen

plombeye = met lood gevulde knots

plompe = baksteen, afm. 7 x 3 x 2 duim

plonderije = afgedankte rommel, oude kleren, vuilnis

plonderinghe = kleine huisraad

ploten = het vruchtgebruik hebben

ploter = leerlooier

plotte = korte degen, soort dolk

plouch = ploeg

pluderoien = twisten

pluisen = oude kleren

pluisteren = beroven, plunderen

plukken = beroven

plumbarius = tinnegieter

plunderkast = rommelkast

pluraliteit = meerderheid

plures alii = veel anderen

plurimi = zeer veel anderen

plurimi ahi = zie plures ahi

plurimi alii = zie plures ali

plurimum reverendus = zeer eerwaarde

pluumcussen = verenkussen

pluv = afk. pluviôse, maand van de regens

pluvia = regen

pluviôse = januari

pneteren = broodbakken

pntie = afk. presentie, aanwezig

podelpoel = modderpoel

poederpere = peervormige strooibus

poelagier = poelier, verkoper van geslacht gevogelte

poen = boete, straf, pijn

pna = straf, misdaad

poensoen = dolkmes, steekwapen, ook: etsnaald om te waarmerken

poepen = afkomstig van büben, Duits voor "jongen", ook: hannekemaaiers (grasmaaiers uit Duitsland)

poerbus = specerijen (strooi)bus

poest = stal voor koeien met melkschuur

poeta = dichter

poete = hoer, prostituee

poète courtisan = hofdichter

poilledeine = kalkoen

poinct = punt, stip, verhandelstuk

poinctijnghe = berekende het belastingdeel van ieder die men verschuldigd was aan de vorst

poingnaert = korte puntige dolk, ponjaard

pointer = zetter der belastingen

pointwerk = klein karweitje

poirter = poorter

poit = betaalmiddel, kleine munt uit ca. 1615

poke = zie pook

pokhuis = ziekenhuis voor lijders aan syfilis

pokken = syfilislijder, besmettelijke ziekte

pokmok = scheldwoord voor een door syfilis verminkt persoon

pol = bedrogen echtgenoot

pol = hoerenloper, bezoeker van bordeel

polaex = strijdbijl

poldergrave = poldersloot

polentarius = brouwerijknecht

police = bestuur, regering

police van assurantie = verzekeringspolis

poligamie = veelwijverij

polijt = net, beschaaft, geslepen

politie = burgerschap, burgerlijke regering, burgerstand

politieke resolutie (bij) = bij besluit van het stadsbestuur

politijcq = burgerlijk

poliz = verzekerbrief, verzekeringsbewijs, polis

pollagier = zie poelagier

polleie = martelwerktuig, verdachte werd uitgerekt met dit apparaat

polleye = katrol

polleye = zie paleye

pollicitatie = belofte

pollinctor = doodgraver

pols = polsstok

polye = katrolblok

pomarius = groentehandelaar, fruithandelaar

pome = soort appel, deze droeg men bij zich tijdens bezoek aan besmette persoon

pomeridianam = na de middag

pomeridianus = namiddags

pomme de terre = aardappel

pomp = afsluitbare duiker

pompa funebris = begrafenisstoet

pompe = statie, pracht

pompeux = prachtig

pond = betaalmiddel, 1 pond = 20 schellingen, sous, 1 pond = 240 penningen, derniers (d), ook: gewichtsmaat, 1 pond = 16 ons, = 430-494 gram

pond = (medicinale) gewichtsmaat, 1 pond = 12 ons

pond = (oude) gewichtsmaat, 32 pond = 13 kg., 1 pond = 406 gram, 0,437 voor boter

pond =  Vlaams betaalmiddel, in 1700, 1 pond = één gulden

pondelmaker = kopersmid

pondemaat = Friese landmaat, 1 pondemaat = 240 vierkante koningsroeden, in 1812 is de pondmaat vastgesteld op 0,3674 ha.

pondereren = overwegen

ponjaard = korte puntige dolk

ponsoen = graveer- of etsnaald

pontifex = bisschop

pontificaal = pauselijk, priesterlijk

pooi = pui

 

pook = wolmaat voor handel in engelse wol, 1 pook: = 1/3 scarpelier

poortclocke = grootte bel boven de stadspoorten

poortdinge = gerechtzitting op vaste tijden, meest drie- of viermaal in het jaar

poorterbrief, porterbrief = een door de overheid aan een poorter uitgereikte verklaring, dat hij burger is

poortergelt = een soort belasting om zijn poorterschap te behouden

poorters = inwoners van een stad, iemand die binnen de stadspoorten woont

poorterscamer = gevangenis voor poorters, maar ook: de woning van een poorter

poorterschap = toestand van stedeling, rechten en verplichtingen van een burger, burgerrecht

poorterskint = kind van een poorter

poortersneringe = nering die in de steden alleen aan burgers is vergund

pop = stroprop voor het dichten van gaten onder de pannen tegen stuifsneeuw

popinarius = verkoper van gekookt en gebraden vlees, ook: gaarkeuken

populair = gemeenzaam, slechtachtig, volks

populeus = volkrijk

populus = 2e week van de advent

por = afk. prior

porpointe = zie porponte

porponte = wambuis dat de krijgslieden onder de halsberg droegen

portaverunt = hebben wettelijk en erfelijk overgedragen

porte-epée = degenriem

porte-manteau = staande kapstok

porterbrief = zie poorterbrief

porthuus = stadspoort

portie = gedeelte

portwech = opengang om van een perceel naar de openbare weg te komen

poseren = zetten, stellen

positie = stelling, stand

positijf = gesteld, stellig, het geen men behoord te zetten, of waardig gesteld te worden

possederen = in het bezit hebben, bezitten

possesseur = bezitter

posseßie = bezit, bezitting, eigendom, landgoed

possessoir = bezittelijk, recht om te bezitten, het bezit betreffende

possessor = bezitter, eigenaar, houder

poßibel = mogelijk

poßideren = bezitten

post = na, sinds, nadat

post alium = na de andere, na het andere

post denuntiationem ternalem = na de drie roepen

post hominum memoriam = sinds mensenheugenis

post meridiem = na de middag

post partum = na de bevalling

post prandium = na de middag

post sciptium = naschrift

post susceptum baptismum = na het ontvangen van het doopsel

post trinam proclamationem = na de drie huwelijksafkondigingen

post(h)uma, -us pstuum = geboren na de dood van de vader

postea = naderhand

posteri = nakomelingen

posteritas = nakomelingschap

posteriteit = nakomelingschap, afkomst

posterne = geheime deur, achterdeur

posterus = later

posthumus = een kind dat na de dood van zijn vader geboren werd

postille = uitlegging, korte verklaring

postmeridianus = namiddags

postmis = zie posthumus

postponeren = uitstellen, achter stellen, verschuiven

postquam = nadat

postridie = daags daarop, op de volgende dag

postuir = stal, gestalte

postulant = eiser, verzoeker in een rechtzaak, aanzoeker om een post

postulata = begeerten, eisen, vereisen

postulatie = afeisen, afvorderen

postuleren = afeisen, eisen, afvorderen

postumus = zie posthumus

pot = inhoudsmaat vloeistoffen = ca. 1,5 ltr.

potage = eenvoudige spijs, kan zowel met groente als met

meelspijs zijn bereid

potas = ingedikt restant van uitgeloogd houtas om

aardewerkpotten waterdicht te maken

potens facere = handelsbevoegd

potent = machtig, vermogend

potentaat = geweldheer

potentie = vermogen, macht

pothuis = halfbovengrondse uitbouw boven een kelder

potje = inhoudsmaat, 1 potje = ca. 1/16 kan

pottagelepel = groente opscheplepel

pounder = zie unster

pour acquit = voor ontvangst voldaan

pour cause = niet zonder reden

pour suit = navolging, vervolg

poursuiveren = vervolgen, najagen, aanhouden

pousseren = aanstouwen, aandrijven

practicus = medicus

practijk = bewerking, handelgreep, onderwind, handhaving

practizijn = bewerker, uitwerker, recht beoefenaar

prädikat = kenteken, bv "Von" bij Duitse adel

praedicta = zie pædictum

praedictus = zie pædictum

praemittendis = nadat gezegd was, wat gezegd moest worden

praemuntius = voorzien van de biecht en het heilig oliesel

praenobilis dominus = weledele heer

praesentie = zie præsentes

praet, preet = weide

praetendens = aanstaande (echtgenoot)

praetendentis = van de aanstaande (echtgenoot)

prairial = mei

prati, prata = wei, weide, weiland, weiden

praxator = brouwer

praxis = daad, doening, oefening

præ, pre = voor

præ. = afk. praeceptor, schoolmeester, onderwijzer

præceptor = schoolmeester, onderwijzer

præco = omroeper

præcox partus = te vroeg geboren

præcursor Christi = Johannes de doper

prædio = gisteren

præenobilis = domina weledele vrouwe

præfectus = beheerder, voogd

præfectus = voogd

prægnans = zwanger

prælegatum = vooruitmaken

præminentie = voortreffelijkheid

præmissis proclamationibus = na de roepen, na de huwelijks afkondigingen

præmissis tribus bannis = na de roepen, na de 3 huwelijksafkondigingen

præmunitus = voorzien van

prænobilis = edele, edel

præpositus = geestelijk een rang lager dan abt

præsens(ntis) = aanwezig, tegenwoordig

præsentes = in aanwezigheid van

præsentibus = in aanwezigheid van

præsentibus(ut) testibus =in de aanwezigheid der getuigen

præses, praeses = voorzitter, president, voorzitter, hoofd

præsidiarius = behorend tot het garnizoen

præstes = leider

prætenderen = eisen, voorwenden, afvorderen, rechtwanen

præter = uitgezonderd, min , wegens, behalve

prætor, pretor = schout, burgemeester, beheerder, voorzitter

prætorium = stadhuis

prævenieringe = voortzetting

prævia dispensatione = na het verkrijgen van de dispensatie

prævie = tevoren

præviis sponsabilus et tribus banis = voorafgegaan door ondertrouw en door de 3 huwelijksafkondigingen

præviis tribus bannis = voorafgegaan door de 3 huwelijks afkondigingen

prævius = voorafgaand

prævus tribus bannis = na de drie roepen

pre = voor

pré-gelt = soldij

prealable = vooral, eerst

prebendarius = zie prybende

prebende = recht op proviand, mondkost, ook: op rente, ook: prove, inkomsten, priesterlijk inkomen

prebere = aanbieden

precario = ter bede

precarium = belasting

precedens = voorafgaande

precedent = voorgaande

precedente = met het voorafgaande, voorrang, voortred

precederen = voorgaan

precelleren = te boven gaan, uit muiten, overtreffen

precept = gebod

preceptie = bevel, bevelen

preceptor = meester, leraar, leraar klassieke talen

preceptoraat = leraarsambt

precijs = juist, stip

precipitatie = overijling, verhaasting

precipiteren = overijlen, neerstorten, verhaasten

precium = de prijs, de waarde

preco = omroeper

predecesseur = voorganger, voorzaat

predestinatie = voorschikking, voorbestemming, voorbeschikking

predestine(e)ren = voorschikken

predicant = voorganger, uitroeper, preker

predicatie = voorlering, leerreden, preken, verkondiging

predictie = voorzegging

preëminentie = uitstekendheid, voortreffelijkheid, uitsteek

preet = weide

preferentie = voordeel, voordeling, voortrekking

prefereren = voordelen, voortrekken, meerachten, voor een ander gaan, de voorkeur geven

prefigeren = voorbestemmen

prefixie = voorbestemming

pregnant = dringende, zwanger, zinrijk, overmatig, scherp geformuleerd

preimeren = doden, te niet doen, uit doen

preintimare = opzeggen, van te voren aankondigen

prejudiceren = beschadigen, veroordelen

prejudiceren = veroordelen

prejuditie = nadeel, bevoordeling, achterdeel, vooroordeel

prelaat = kerkvoogd

prelaet = abt

prelature = kerkvoogdij

prelecture = voorlezing

prelegaat = erfmaking ter bevoordeling boven anderen van gelijke graad

prelegateren = vooruitmaken, bij prelegaat vermaken

preludium = voorspel, voorteken, voorloper, inleidend stuk

prematuir = onrijp, ontijdig, voorbarig, te vroeg

premie = wedde, loon, prijs, verering, verzekerd geld, beloning

premier = eerste

premier témoin = eerste getuige

premissen = voorzendingen, het gene voor henen gaat

premitteren = voorzenden, voor heen zenden, voorafzenden

premium pudicitiae = kransgeld

prent = houtenkoekvorm om figuren te maken, bijvoorbeeld sinterklaaspop

preoccupatie = voorkoming, vooropneming, voorinneming

preparatie = bereiden, voorbereiding

preparatie = toebereiding, voorbereiding, gereedschap, bereiding

preparatoir = toebereid, bij voorraad

prepareren = toebereiden, voorbereiden

prepositie = voorzetsel

prepositus = proost

preposteratie = verkeerd omdoen

prepostere = verkeerd, het achterste voor

prerogatijf = voordeel, voorrecht

presatie = voorreden

presbyter = ouderling, priester

presbyteriaal = beginsel beginsel dat de kerk wordt bestuurd door de kerkelijke vergadering

presbyterium = college van ouderlingen

prescientie = voorwetenschap, voorwetendheid

prescriberen = voorschrijven, verjaren

prescriptie = verjaring, bevel, voorschrijven, verordening, ook: verjaring, verlies van een recht omdat er niet bijtijds gebruik van is gemaakt

presdicte = voornoemde

present = tegenwoordig, een geschenk

presentatie = aanbieding, overdragen

presenteren = aanbieden, overdracht

presentia = aanwezigheid, deze akte

presentibus testibus = in aanwezigheid van de getuigen
presentie=  tegenwoordigheid, aanwezig

presentie van (ter) = in aanwezigheid van

preservatie = behoeden voorbehoeden, bewaring

preservatijf = voorbehoedend bewarend

preserve(e)ren = preserveren, behoeden, behouden, beschutten

preses = preses, voorzitter, opperste

preses = zie praeses

president = voorzitter, raadshoofdman

presidentie = voorzitting, leiding geven

presideren = voorzitten, leiding geven

presser = drukker

presseren = achter de vodden zitten, spoedeisend, dringend, haast hebben

prestantie = overtreffen

presteren = betonen, te weeg brengen, volvoeren, goed doen
prestito juramente solemni = naar behoren de eed afgelegd

presumeren = vermoeden, aannemen, ervan uitgaan, wanen

presumptie = vermoeden, waan, laatdunkendheid

presumptueux = verwaand, vermetende, laatdunkend

presupponeren = vast stellen, voor heen bedingen, vooronderstellen

presuppositie = vaststelling, voorbeding, vooronderstelling

pretendieren = beweren, voorwerpen, aanspraak maken op

pretenselick = zogenaamd

pretentie = aanspraak

pretentie eis, afvordering = (verlangen), voorwending, rechtswaan

preteriëren = voorbijgaan

pretext = deksel, voorwending tot een schijn, tot een dekmantel

pretieux = kostelijk, dierbaar

pretium, precium = de prijs, de waarde

pretor = burgemeester, provoost

preuve = proeve, bewijs. item, geestelijk inkomen

prevaleren = overtreffen, te boven gaan

prevaricatie = overtreding, te buitengaan, vergrijping

preveniëren = voorkomen

preventie = voorkoming

prevoost = zedenstraffer, tuchtvoogd, tuchtmeester, drost, geweldige

pridie = daags (er) voor, gisteren

pridie nata = de dag er voor

priem = de tijd tussen 5 en 9 uur ’s morgens

 

priestrage = pastorie

prijs boecken = waarin de zetters de ’prijzijen’ (schattingen) van landerijen optekenden

prijsers = schatter

prijsie = schatting

prikskenbroot = klein broodje, voor een prikje gekocht

prima =  eerste dag (van de maand)

prima hora = de eerste uren na zonsopgang, hebben vooral de belangstelling in de kloosters

prima noctis = één uur ’s nachts

primaat = opperkerkvoogd, eerste, hoogste geplaatst

primo = de eersten

primo = ten eerste, aanvankelijk

primogeniture = eerstgeborenschap, eerstgeboorterecht

primogenitus = eerstgeboren

primogenituur = eerst geboorterecht: voorrang van kinderen uit een eerste huwelijk

primus = eerste, voorste

princeps = prins

principaal = voornaamste, zaakwillig, zelf schuldig

principaelbrief = de perkamenten brief, waarbij een andere brief, die daarin iets wijzigt, getransfixeerd is. ook: een acte die wijzigingen brengt in een andere of oudere acte

principie = beginsel

princken = loeren

prins prince = vorst, voogd, hoog. overheid

 

prinsdach = dag waarop de prins in de rederijkerskamer een dichtwedstrijd uitschreef

prinsen = daalder munt 17e-18e eeuw, gelijk aan 37 soms 35 stuivers

priore anno = het jaar tevoren

prisatie = waardering

prisen = schatten, taxeren, waard achten

prisen (iet) = goedkeuren

priser = zie priseren

priseren = waarderen, schatten

prisering = zie prisie

prisie = schatting, taxatie, vooral om te weten of daarmee een schuld of belasting kan worden betaald

prisieringe = zie prisie

privaat = toilet, ook: gemak, ook: afgezonderd, bijzonder

privatie = ontneming, ontbering, beroving

prive = bijzonder

priveren = ontnemen, ontzetten, beroven

privigna = stiefdochter

privignus = stiefzoon, een uit een eerder huwelijk van de moeder geboren zoon, (van een andere vader dus)

privilege = een bijzonder recht of vrijheid welk de landsheer verleende aan zijn leenmannen, steden etc.

privilegeren (iet) = een voorrang, voorrecht aan iets verlenen

privilegie = voorrecht, handvest

priwelesiën = privileges

pro = voor, ten behoeve van, in plaats van

pro animae suae refrigerio = tot verkwikking van zijn ziel

pro anno = voor een jaar

pro contant = voor gereed geld

pro deo gratis = (om Gods wil)

pro expensis litis t = bijvoorbeeld de kosten van...

pro iuribus pastoris = voor pastoorsrechten

pro memoria = ter herinnering

pro pe = dicht bij

pro qua = in wiens plaats, voor wie

pro quibus absentibus suppleverunt =die bij hun afwezigheid vervangen werden door

pro quo = zie pro quao

pro quo absente supplevit = die bij zijn afwezigheid vervangen werd door

pro re nata = naar de aard van de zaak

pro se et suis = voor hem en de zijnen

pro tempore = voor de tijd van

pro ut dat scripto = zoals / opdat het schriftelijk gegeven is

proamita = zuster van overgrootvader

proavia = overgrootmoeder

proavitus = van de voorouders geërfd

proavunculus = broer van een overgrootmoeder

proavus = overgrootvader

probabel = bewijsbaar, waarschijnlijk

proband = eerste persoon in een genealogie -overzicht

probatie = proeftijd, beproeving, zich bewijzen, proef

probator = muntkeurmeester

probatum est = het is proefondervindelijk goed gebleken

proberen = beproeven, bewijzen, waarmaken

probleme = leerbeeld, vraagstuk, werkstuk, vertoog, voorstel, vraagstuk

proc. = afk. procurator. volmachthouder, plaatsvervanger, advocaat, woordvoeder

procarius = varkenshoeder

procedeerde uuyt = voortkwam uit, gevolg was van

procederen = voortgaan, voortvaren, dingen, pleiten, bevorderen

procederende personen dinglieden = procedure voorgang, dingtaal, pleithandel, bepleiting

proces = geding

proceßie = ommegang

proche voisin du defunt = naaste buur van de overledene

prochiepaep = parochiepriester

prochischoole = school behorend tot de parochie of kerspel

proclamatie = uitroep

proclamatio,-ionis = afkondiging

proclameren = uitroepen

procrastinatie = verdaging, uitstellen

procreare = verwekken, in het leven roepen, voortbrengen

procreatie = teling, voortplanting, verwekken van kinderen

procreatores = ouders

procreeren,(te...,) = te verwekken, zich voortplanten

procul = ver

procula = zie procul

proculatorium = volmacht

procuratie = voorzorg, volmacht, last

procuratie ad lites = volmacht om een proces te vervolgen, ook: volmacht bij geschillen

procuratie ad negotia = schriftelijke volmacht om zaken af te handelen, ook: volmacht om enige zaken te beschikken

procuratie apud acta = algemene volmacht om zaken af te handelen

procuratio = machtiging

procurationis = zie procuratio

procurator = gemachtigde

procurator = volmachthouder, plaatsvervanger, advocaat, woordvoeder

procureren = verzorgen, voorzorgen

procureur = verzorger, pleitbezorger, volmacht, taalman, gevolmachtigde

procureur generaal = algemeen verzorger, gemeenteverzorger

procuvata = voortgekomen

prodigaliteit = verkwisting

prodige = deurbrenger, kwistgoed, verkwisten, niet ontzien
prodige(e)ren - verkwisten, kwistig zijn met, niet ontzien

prodigeus = wanschapen, wonderbaarlijk

prodigus = verkwister (goederen zijn door het gerecht ontnomen)

prodogi = goederen van iemand die onder curatele is geplaatst vanwege verkwisting

product = uitbreng, uitkomst, uitgebraakte

productie = voortbrenging

proef = bewijs

proefmeester = ambtenaar door de gilden aangesteld tot het examineren van hen, die als lid willen worden opgenomen

proefpredicatie = voorbereidingspreek, voorafgaande aan de viering van het heilig avondmaal

proeve = bewijs

proeven (iet) = bewijzen

profaan = onheilig, werelds, godloos, ongodsdienstig

profaneren = ontheiligen, ontwijden

profereren = uitspreken, uitten, voortbrengen

profeßie = belijdenis, voorgeving, ambt, aangenomen dienst

professor = hoofdleraar, opperleraar, hoofdschoolmeester, hoofdbevorderaar, landsleraar

profesto (in) = de dag voor het feest

profiteren = vorderen, winning doen, winnen

proflige(er)en = neerslaan, neerwerpen

profluge(e)ren = ontspringen, voortvloeien

profossionis suae = van beroep

profuge = toevlucht, voorvluchtig

profusie = kwistig, verplenging, overvloed, overdaad, verkwisting

progener = vader van de afstammeling

progenerare = verwekker

progenetrix = stammoeder

progenie = geslacht, afkomst

progenies = nageslacht, afstammeling

progenitor = stamvader

progenitus = nageslacht, zoon, afstammeling

prognosticatie = voorkennis, voorduiding

prognostiqueren = voorkennen, voorduiden, voorspellen

progredie(e)ren = voortgaan, voortschrijden, vorderen

progreßie = voortgang

prohebitief = verbieden, terughoudend

prohibe(e)ren = verbieden

prohibitie = verbod, verbod op invoer van bepaalde goederen

proiven = zie: proeven

proje = buit, roof, opbrengst van misdaad

project = voorwerp, ontwerp

projecteren = voorwerpen, ontwerpen

projiciëren = zie projecteren

prolandus = de te ondervragen persoon

prolaps = verzakking

prolatie = voortbrenging

prolegomena = voorreden, inleidende opmerkingen, voorstudie

proles = kinderen

proles = nakomeling, afstammeling, ook: gezien als onecht kind

proles = zie prolis

proles illegitima = onwettig kind, bastaard

proles naturalis = wettig kind

proles spuria = onwettig kind, bastaard

prolis = kind, nakomeling

prolix = wijdlopig, langzaam, breedsprakig

prologe = voorrede, voorwoord, voorspel

prolongatie = verlenging, termijn verlenging

prolongeren = verlengen

promatertera = zuster van de overgrootmoeder

promeridianus = in de voormiddag

promißio = belofte, toezegging

promittent = hij die de promesse ondertekent, die belooft

promitteren = toezeggen, beloven

promocondus = keldermeester

promoteur = voorsteller, bevorderaar

promotie = bevordering, voorzetting, rang verhoging

promotor = bevorderaar, hoogleraar bij promotie

promoveren = bevorderen, voorzetten

prompt = gezwind, zonder hakkelen, snel

promptitude = vaardigheid

promulgatie = verkondiging

promulgatio = afkondiging van een huwelijk

promulgeren = verkondigen

promus = keukenmeester

pronepos = achterkleinzoon, achterneef

proneptis = achterkleindochter, achternicht

prononceren = uitspraak doen van vonnis, bekendmaken

pronunciata = getuigenissen

pronunciatie = uitspraak, uitspreken

pronunciëren = uitspreken, vonnis geven, uitwijzen

pronuntiatie = uitspraak

pronuros = vrouw van een kleinzoon

proosdij = woonhuis van de proost

propagatie = voortplanting, uitbreiding, verbreiding

propago = nageslacht

propatruus = broer van de overgrootvader

proper = klein, dun, net

propheet = gods-tolk, voorbode, voorzegger

propheteren = voorzeggen, waarzeggen, preken, voorboden

prophetie = voorzegging, openbaring, voorboden

propia persona = in eigen persoon

propice = goedgunstig, toegedaan

propinquitas = nabijheid, bloedverwantschap

propinquitas = verwantschap

propinquus = verwant

proponent = nog niet beroepen theoloog, ook: voorsteller, beginnend leraar

proponeren = voorzetten, voorslaan (voorstellen), voorhouden

propoost = voornemen, voorhebben, onderwerp van gesprek

proportie = evenredigheid, gelijkmatigheid, voordeling, evenheid

proportioneren = evenredigen

proposeren = voorstellen

propositie = voorstel, voorstelling, uitgesproken oordeel, stelling

proposten = uiteenzetting, voorstelling van zaken

proprie = eigenlijk

propriétaire = zie proprietarius

proprietaris = zie proprietarius

proprietarius = eigenaar

proprietas = eigenschap

propriété = eigendom

proprium = eigen, eigenschap, ook: wissellende gezangen van de mis, deel van het brevier

propter = wegens

proquibus = voor wie

proreta = kapitein

prorogatie = uitstel, verlenging. ook: een voorovergeef verzoek, verdaging

prorogatie van jurisdictie = overdracht van rechtsdwang, daar bij men in de rechtsdwang, van een hogere rechter bewilligt opschuiving van een geschil naar een hogere rechter

prorogeren = uitstellen, verlengen

prorogieren = verdagen, verlengen, verschuiven

prosapia = verwantschap, geslacht

prosateur = prozaschrijver

proscinderen = afsnijden

proscriberen = verbannen, wegzenden, vogelvrij verklaren, uitsluiten

proscript = vogelvrij verklaarde, door de ban getroffen

proscriptie = ban, verbanning, vogelvrijverklaring

prose = rijmloos, onberijmd, onrijm

prosectie = ontleding opensnijden van lichaamsdelen

prosecutie = gerechtelijke vervolging

proseliet = bekeerde, door een ander overgehaald om tot ander geloof over te gaan

proselitismen = bekeringsijver, zieltjes winnerij

prospereren = prospereren, welvaren, veroveren

prosperiteit = voorspoed, welvaart, voorspoedigheid

prosterneren = neerwerpen, neder knielen, een voetval doen

prostratie = voetval, eerbiedig neerknielen

protavus = bet-overgrootvader

protecteur = beschermer

protectie = beschut, bescherming

protegeren = beschermen, beschutten

protest = voorbetuiging, wederspraak, aantijging, tegen getuigenis, beklag

protestatie = protest, tegenspraak

protestatie = tegenspraak, onschuldgetuigenis, vrijwaring betuiging, betuigkennis

protesteren voortuigen = weerspreken, verwerpen, zich zelve ergens tegen beklagen

protestieren = protesteren, tegenspreken

protexie = zie protectie

prothocol = schrijfboek, kladboek, schrijfrol

prothocolleren = te boek stellen

prouffyten = voordelen, opbrengst(en)

prout inde selve (ibidem) = zoals in de zelfde

prout numero = onder nummer...

prouveren = bewijzen, aantonen, doen blijken

prouwelijzer = wafelijzer om de prouwelwafel op te bakken

provenue = inkomst

proverbe = spreekwoord, spreekwijs, spreuk, bijspreuk, wijszaak

proviant = voorraad

provident = voorzienig

providentie = voorzienigheid, voorziening

provideren = voorzien

provincia = landschap, beheerd landschap

provincialen-raad landzatigen = raad, landschapsraad
provintie = provincie

provisie = voorziening, voorraad, zaak voerloon, vooreerst, tijdelijke voorziening, vergoeding

provisie (bij) = voorlopig, bij voorlopige voorziening

provisioneel = bij voorraad, vooreerst, tot opzeggen toe

provisionele = voorlopige

provisoor = toezichthouder, voogd, tijdelijk bestuurder

provisor puerorum = voogd van jongeren

provisoren = voogden

provisus = voorzien van (de sacrament van de stervenden)

proviteiten = voordelen

provocatie = uitdaging, porring, beroep

provoceren = in hoger beroep gaan

provoost = gerechtelijk ambtenaar, zoals ambtman en baljuw ook: opzichter van orde en tucht in een legerplaats, ook: militaire gevangenis, (onder streng arrest)

provoqueren = provoceren, uitdagen, porren

proxeneta = tussenhandelaar

proximo = die de volgende dag

proye = buit, roof

prudent = voorzichtig

prudentia = voorzichtigheid

prurietschap = ontucht plegen

prybende = kerkelijke titel waaraan inkomsten uit kerkgoederen verbonden zijn

pryculeus, periculeus = gevaarlijk

prysenteren = voor te stellen

psaligraphie = de kunst om figuren uit papier te knippen

pubertas = huwbaar

publi = publiek (bij notaris vermeld)

publicatie = afkondiging

publiceren = afkondigen, aflezen, bekendmaken

publijcq public =  openbaar, het gemeeneigen, gemeentelijk, wereldkundig

puchveler = perkamentbewerker

puckel = van wilgentenen gevlochten visfuik

pudiek = eerbaar, kuis

pudijk = beschamend, schaamachtig, eerbaar

puella = meisje

puella publica = prostituee

puella pudica = eerbare jonkvrouw

puellula = klein meisje

puer = kind, knaap

puera = meisje

pueri = kinderen

puëril = kinderlijk

puerinus = kind, knaap

puerpera = zie puerperia

puerperia = kraamvrouw

puerperis = tijdens de bevalling

puerperium = bevalling, kraambed

puerulus = baby

pugna = veldslag

pullemaat = inhoudsmaat, 1 pullemaat = 1/120 ton = 1,4 ltr. ook: bekend als kroes

pulpetum = ladekastje / secretaire

pulveren = fijnstampen

pumeel = sierknop

punctueel = geschikt, net op zijn stuk,zeer nauwkeurig

punctuëren = aftekenen, afstippen

punctum = stip

punitie = straf

punt = artikel van een verordening

punt = lengtemaat, 1 punt = 1/12 rijnlandse lijn = 0,18 mm., na 1820=1,1 mm.

puntdeuren = sluisdeuren

pupa = klein meisje

pupil = wees, pleegkind

pupill = halve wees, moederloos, pleegzoon

pupillariteit = onmondigheid

pupillus = moederloos, wees van moederszijde

pupula = zie pupa

pupulus = zie pupus

pupus = kleine jongen

purgatie = zuivering, lossing, bevordering van de ontlasting, buikzuivering

purge = zuivering (voor het gerecht, van een beschuldiging)

purge = zuivering

purgeren = zuiveren, lossen, verschonen

purificatie = reinmaken, vervulling, zuiveren, zuivering

Purificatio Maria = Lichtmis, 2 februari

purificeren = reinmaken, vervullen, zuiveren

puritein = zuiver, zuivergeest, vrijgeest

puriteit = zuiverheid

purpur = heraldiek teken, kleur, aangegeven door lijnarcering

van linker schuinlijnen

pusio = kleine jongen

pustulae = puisten

putaker = putemmer

putatief = zie putatyf

putatyf achtenderwijs, vermeintelijk = (vermeend), ingebeeld, ondersteld, ingebeeld

puteus = gat, put

putgalge = houten paal naast waterput met V vork aan bovenzijde, waarin stok om water op te halen

putimo orto = dadelijk na de geboorte

pütner = kuiper

puuc = beste soort laken of wol

puur = puur, zuiver, helder, onschuldig

puut = kikvors

puutbeitel = puntijzer om kleine gaten in natuursteen te maken

pynkelder = folterkelder

pynychbanck=  pijnbank

pypkanne = pijpenrek

 

'

Q

Q = afk. geQualificeerde

q.q. = afk. qualitate qua, in hoedanigheid van

qadrese = slechte vrouw

qmer = afk. commer, belemmering , last, belemmering in rechte

qou = waarheen

quaart = kwart

quad attestor = uitvoerend vaststeller, opsteller

quade = schulden oninbare schulden

quaden = in waarde verminderen

quadertiere = veertigtal

quadragenarius = veertigjarige

quadragesima = de 40e dag voor Pasen, ook: bekend als Aswoensdag, het begin van de vaste, eigenlijk zijn het 46 dagen tot paaszaterdag, maar de 6 zondagen zijn vastenvrij

quadragesimus = 40e

quadraginta = veertig

quadrans = vierkant, vierendeel, kwart, vierde deel

quadrant = vierendeel

quadrante = met een kwart

quadreren = voegen, passen

quadriennis = vierjarig

quadringentesimus = 400e

quadruplijque = antwoord op het derde inbrengen van de aanklager

quae nominavit patrem = die als vader noemde

quae patrem declaravit = zie quae nominavit patrem

quae patrem designare recusavit = die weigerde de vader te noemen

quaecbert = bordspel

quaedlike = op ondeugdelijke wijze

quaerten = bijeenroepen, ter vergadering oproepen

quaestor = penningmeester, ontvanger, beheerder van de staatskas

quaestrix = penningmeesteres

quaestuur = ambt, waardigheid van quaestor

quaet = vuilnis, drek

quaet = geld vals geld

quaetbeleijders = verleider (in bordeel)

quaetheit = misdaad

quaetie ende verschil = verschil van mening

quahier = opschrijfboek, gebedenboek

quaken = dobbelsteenspel

qualificatie = hoedanigmaking, toekenning van een eigenschap, benaming, grootheid

qualificeert persoons = een man van aanzien

qualificeren = hoedanig maken, titel geven

qualitate qua = in hoedanigheid van, ambtshalve

qualiteit = aanzien, hoedanigheid, gedaante, staat, titel, eigenschap, zoals

qualiter taliter = hoe dan ook, het zij zo het wil

qualiteyten = hoedanigheid

quamquam = ofschoon

quantelaer = knoeier, bedrieger

quanti minoris = is een acte die ingebracht werd als iets te veel, of boven de waarde gekocht is, daar bij men verzoekt om de teveel gegeven penning terug te ontvangen

quanti plurimi = als de verkochte zaak meer waart is als dezelve is verkocht, en men verzoekt zo veel meer als bevonden zal worden te behoren

quantiteit = grootheid, menigvuldigheid, menigte, hooggrootheid, hoe vermogendheid, veelheid

quantus = zo veel als

quareel = pijl die uit de ’balist", werd geschoten, was kort en dik met vierkante schacht
quart = munt

quarta (feria) = woensdag

quarta falcidia = is het vierendeel van de gehele erfenis, het welk den erfgenaam, met al te veel makingen (erfstellingen en legaten) belast, voor hem vrij mag behouden en aftrekken, en de rest aan

quarta falcidia = 20 de makingbeurders overgeven

quarteleren = in de wapenkunde een kwartier, een der vier vakken van een gequarteleerd wapenschild, de rechterbovenhoek, het eerste kwartier van een schild

quartier = vierendeel, een wijk, gewest

quartier-meester = kwartiermeester, wijkmeester

quartieren = in de geslachtkunde, kwartier van een stamtabel of kwartierstaat, aanwijzing van de afstamming van vaders- en moederszijde, vooral ten bewijze dat iemands kwartieren
adellijk zijn

quarto = met een vierde, vier, 4

quartus = vierde

quasimatrimonium = Jozefs huwelijk, kuis huwelijk

quasimodo = eerste zondag na Pasen

quasimodogeniti = 1e zondag na Pasen

quatember (quatuor tempora) = de 4 vastentijden die altijd op een woensdag beginnen na 13 december, Aswoensdag, na
Pinksteren en na 14 september

quater = viermaal

quaterne = tot een boekje gevouwen en gebonden (4) vellen perkament of papier

quaternelle = uitstel van betaling voor vier jaar, ook: de akte hiervoor

quattuor = vier

quattuor decim = veertien

quattus decimus = veertiende

queckelhovet = domoor, iemand met weinig verstand

queen = vrouw in kaartspel

queenensondach = veertien dagen na Pasen

queeste = speurtocht door een ridder naar de "graal"

quelen = praten

quellen = pijnigen, folteren, martelen

quelnisse = zie quellen

quene = een vrouw op leeftijd, een vrouw met ervaring en levenswijsheid, oud wijf

quenicum = oudewijvenpraat, volkswijsheden

querel = krakeel, klacht

quereleren = krakelen, beklagen, klagen

querelleus = krakelerig, twisten, kibbelen

quernsteen = de kleine molensteen

queruleeren = tegenspreken

questeren = geld bijeenbrengen, giften verzamelen

questie = geschil, vraagstuk

questioneren = ondervragen, verhoren

quetsen = verwonden, pijnigen

quetsende = verwondende

qui (achter een woord geplaatst)=  en, aan wie, waaraan, wiens, wier, welke, die

qui a dit être... (pere de la) ... défunt = die verklaart te zijn ...de vader van de... overledene, vervlogene

qui fuit ...annis = die ... jaar oud was

qui fuit 55 annis = die 55 jaar oud was

qui mecum = die met mij

quia = omdat

quicbeeste = gehoornd vee

quicsant = drijfzand

quid pro quod = het een voor het ander

quidam = de een of andere, een zeker iemand, een of andere snuiter

quidecies = vijftienmaal

quidem = zeker, inderdaad

quiesceren = berusten, rusten

quiëtude = gerustheid

quietum = beschutting

quigenti = vijfhonderd

quijt = te schelden kwijtschelden

quijtbrief = brief over vrijlating van een gevangenen of veroordeelde

quillibet = ieder zonder uitzondering

quindecim = vijftien

quingentesimus = 500e

quinquagenarius = vijftigjarige

quinquagesima = de 50e dag, de 7e zondag voor Pasen

quinquagesimus = 50e

quinquaginta = vijftig

quinquanelle = vijf jarig uitstel

quinque = vijf

quinquennis = vijfjarig

quinta (feria) = donderdag

quintaal = gewicht, 1 qintaal = ca. 1/22 last

quintam matutinam = vijf uur in de morgen

quintilis = juli, vroeger was dit de 5e maand

quinto = op de vijfde, ten vijfde

quintupel = vijfvoudig

quintus = vijfde

quintus decimus = vijftiende

quisquillën = prullen, beuzelarijen, vodderijen

quitare = lossen, betalen

quite = kwijt, vrij, ontslagen van

quite = weren vrijwaren

quiteren = verlaten, ontslaan, te goede schelden, afzien van, laten varen

quitinge = betaling, vrijmaken, lossing van een rente, voldoening

quitlatinge = kwijtschelding

quitscheldingshebrief = betalingsbewijs

quitte = elkaar niets meer schuldig zijn, gelijk

quod = dat

quod attestor, quod testor = het geen ik getuig,-bevestig, -verklaar

quod testor = hetgeen ik getuig

quohier = een rekenboek, een register

quomodo = op welke wijze, hoe

quondamquodibet = allegaartje, van alles wat

quoque = ook

quote = aandeel, mate, deel, portie

quoteboec = landboek, erfregister, kadaster

quoteren = aantekenen, tekenen

quotidiana = dagelijks terugkerende koorts

quotisatie = schatting, optekening, berekening van ieders deel

quotiseren = schatten, naar verhouding delen

quoyeren = kohieren

quyt = vrij, onbelast, gezuiverd., ook: vernietigd, van geen waarde

quytantie = kwijting, kwijtscheldingsbrief, kwijtschelding

quytbaer = afkoopbaar, aflosbaar, afkwijtbare rente

quytcopen (hem) = zich vrijkopen

quytlaten (enen) = vrijlaten

quytscelden =  iets aan iemand overdragen, zijn recht aan iemand opgeven., ook: zich voldaan verklaren, zijn recht op iets opgeven

 

R

r = afk. recto (folio), op de voorzijde van het blad

r b s = afk. retroacta burgelijke stand, van de burgelijke stand,archiefstukken van vroegere datum, o.a. doop- huwelijks- en begraaf- registers

R.D = afk. reverendus dominus

r.f = afk. relicta filia nagelaten dochter

r.f = afk. relicta filius nagelaten zoon

R.I.P = afk. Requiescat in pace, hij/zij moge rusten in vrede

R.K = afk. Rooms katholiek

r’ = appelleren = wederroepen, herroepen

ra = afk. rechterlijke archieven

ra = trecken (de) het land opmeten

raadslot = raadsbesluit

raak = hark

raakende de ontfang en uytgaven = betreffende de ontvangsten en uitgaven

raar = zelden, ijl, dun, aardig, zeldzaam, ongemeen, bijzonder

rabat = halskraag meestal van linnen of kant, ook: herrie, en korting, ook: afkorting, afslag van de som

rabatteren = afkorten, afslaan

rabauweboom = oud soort appelboom

race = afkomst

racke = pijnbank

rackelijc = rechtschapen, fatsoenlijk, braaf

racken = rekken, voorraadkasten

racker = diender, helper van de schout

raconte(e)ren = vertellen

radbraken = op het rad uiteenrukken, botten verbrijzelen

raden = op het rad leggen om een bekentenis af te dwingen

radenryer = bediener van het radbraakrad

radicaal wortelijk = geworteld, oorspronkelijk, met takken, tot de wortel gaand, geheel en al, met de wortel en al

radiceren = wortelen

radix = oorsprong, geslacht

radstaak = paal of staak met daarop een wiel of rad waarop het lijk van een misdadiger werd gelegd nadat alle botten waren gebroken, ook: een stok die tussen de spaken van een rad werd
gestoken zo dat het paard niet verder ging, ook: schandpaal en folterpaal

raeck ende daeck (in) = in goede staat

raeiing = rooilijn

raemscerre = lakenscheerder

raeplant = rapenveld

raepolie = raapolie, olie uit raapzaad geperst

raepstic = zie raeplant

raet = raadsman

raet (te rade werden van iet) = tot iets besluiten

raetboec = boek waarin opgetekend de rechtshandelingen van de (gemeente) stadsraad

raethere = lid van de stedelijkeraad (gemeenteraad)

raeyen = zie radbraken

raeying = zie raeiing

rafelschive = schijf of steen van een tafelspel

raffineren = zuiveren

railleren = gekkernij (merkwaardig gedrag) , boert (scherts), beetnemen

raillerie = scherts, spotternij

rake = hark, speciaal een hark om de as bijeen te harken

rammelaar = slecht gebakken tegel

rampok = overval

ramponeert = vernielt, verwoest

rantsoen = verlossing, verzoening

rantsoeneren = lossen

rantsoenglaasjes = klein drinkglas

rantsoenpenningen = opcenten op heffingen genoten door de kerk

rapiamus = mengelmoes

raport = aanbrenging, overdracht, verslag

raporteren = zie raport

rappel = herroep

rapporteur = overbrenger, overdrager

rariteit = zeldzaamheid, een ongemene zaak, iets bijzonders

rasement = glad gepleisterd gedeelte in het gewelf

raseren = vernielen, met de grond gelijk maken

rasier = korenmaat

rasinge = wartaal, waanzin

rastcamere = binnenkamer

rasteel = paarden ruif

rastering = rasterwerk, schutting

rate = behoorde, portie

ratelwacht = nachtwacht

ratelwaicker = nachtwaker met een ratel

ratificatie = zie ratificeren

ratificeren = bekrachtigen, ambtelijk goedkeuren

ratijn = geweven wollen stof, de uistekende uiteinden zijn in elkaar gedraaid

ratiocinatie = redenering, bewijsvoering, gevolgtrekking

ratiocinator = boekhouder, rentmeester

rationaal = redelijk, meetbaar

ratione dubii = om reden van de twijfel

ratione officii = uit hoofde van zijn ambt

ratione privatus = beroofd van zinnen

ratione sanguinis = op grond van bloedverwantschap

ratum (ob)servare = van waarde houden

rauwsterigge = lijk aflegster, maakt de lijken gereed voor de begrafenis

rave = balk, plank

ravelokker = dief, lokt de raven naar de galg

ravenzwart = kleur, zwart

rayck = rijk

razier = inhoudsmaat voor graan=ca 147 ltr.., maar ook: 50 ltr. gezien

rbs = afk. retroacta, van de burgerlijke stand

Rdo = afk. reverendo, aan de eerwaarde

readmitteeren = opnieuw toelaten (meestal als burger in de voorheen verlaten plaats)

reale = betaalmiddel, munt

reale = werkelijk

reale executie = werkelijke tenuitvoerlegging

realis = zie reale

realiter = zie reale

reauditie = wederhoring, herhoring, overhoring

rebaptizatus = herdoopt

rebbe = vierkantige houtenbalk

rebel = weerspannige, afvallig, hardnekkig

rebelleren = weerspannig zijn, tegen spannen, muiten

rebellie = afvalligheid, wederspannigheid, muiterij

rec = afk. receveur, ontvanger

recapitulatie = hoofdindeling, herhaling der hoofdstukken

recederen = aarzelen

recens = onlangs, pas

recepisse = ontvang, ontvangçeel, kwijtbrief, ontvangbewijs, voorlopig bewijs van storting

recept = ontvanging, inneemsel

receptie = ontvangst, aanneming, overneming van rechtsgewoonten

receptor = ontvanger (der belastingen)

reces = uitstel, afscheid

recessebrief = officiële akte van een raadsbesluit

receveur des impôts = belasting ontvanger

recht van besterfnisse = recht van exue, besterfte, ook: het openvallen van iets door sterfgeval

recht van drop = recht om het regenwater op andermans erf te laten vallen en afvoeren

recht van eerste en laatste sacrement = erkenning als zelfstandige parochie, mogen dopen, huwen en begraven

recht van geleyde = het heerlijke recht om een vreemde binnen zijn gebied toe te laten en hem daar bescherming toe te zeggen, ook: de vergunning, aan misdadigers verleend, om tijdelijk het recht van geleyde rechtsdistrict, waaruit zij gebannen waren, te bezoeken, met de verzekering, dat zij in die tijd niet wegens dit misdrijf in hechtenis genomen zullen
worden, noch bloot zullen staan aan de wraak van de beledigde of zijn bloedverwanten, ook: deze vergunning, door particulieren gegeven aan hun voortvluchtige het gevolg, dat
zij deze niet mogen (laten) arresteren

rechtbank = aanrecht

rechte mombaer = zie: mombaer

rechtelick bekende scult = een geldschuld voor het gerecht erkend

rechten aen den bloede = recht doen zo dat het bloed vergoten, het lichaam, de hals verbroken wordt; dus iemand ter dood brengen volgens een vonnis

rechten aen siin lijf = zie rechten aen den bloede

rechten aen sinen hals = zie rechten aen den bloede

rechten over enen iemand = volgens een vonnis ter dood doen brengen

rechteren = rechters

rechtinge = crimineel vonnis

rechtinghe = herstel betaling, vergoeding

rechtweigeringe = weigering om aan het rechterlijk bevel te gehoorzamen

rechtwiser = officier van justitie, stelt de eis in een rechtsgeding

recipiëren = ontvangen

recipisse = kwitantie, ontvangbewijs

reciprocatie = weerkering

reciprocum = wederzijds

reciproque = wederzijds, onderling wederkerig, heen en weer, over en weer

reciteren = oplezen, opzeggen

reclamatie = tegen roep, weerspraak

reclameren = tegen roepen, weerspreken

recognitie = gerechtelijke erkenning van iets voor datgene erkentenis waarvoor het uitgegeven wordt

recognosceren = erkennen

recolement = overhoring

recolement van getuygen = als de getuigen nader ondervraagt en beëdigd werden

recolement van reekening = herberekening van de rekening
recoleren = overhoren

recommandabel = aanprijs waardig, aanprijsbaar

recommandatie = aanbeveling, aanprijzing, voorschrijven, gebiedenis

recommanderen = aanbevelen, aanprijzen

recompenseren = vergelden

reconciliatie = verzoening

reconciliëren = zie reconciliatie

reconcilitatio = herhaling van de huwelijksbelofte wanneer het huwelijk niet voor de bevoegde priester gesloten was

reconcilliacie = herstelling van de wijding van ontheiligde kerken en kerkhoven

recontreren = ontmoeten, bejegenen

reconveniëren = wederom eisen, weder aanspreken

reconventie = reconventie, wederopeising, wederaanspraak

recordatie = herdenking

recorderen = herdenken, geheugen, herinneren

recouvreren = veroveren, terugkrijgen

recredentie = toevertrouwing, vertrouwen, vooroordeel, voor afgewezen bezit

recto (folio) = op de voorzijde van het blad

rector = pastoor, leider, bestuurder

rector = schoolvoogd, bestierder

rector magnificus = landsschoolvoogd, hoge schoolvoogd

rectus = rechtvaardig

recueil = verzameling, kort verhaal

recuperatie = verovering, terugkrijgen

recupereren = terugkrijgen, herwinnen

recusant = onwillig, weigerende

recusatie = weiring

recuseren = weigeren

reddite (Ceasari) = 21e zondag na Drievuldigheid

redditus = opbrengst

rede gestelt (te) = aangesproken

rededeel = woord

redelijkerwijs = volgens recht, met recht

redeloos = zonder reden

redemptie = verlossing, vrijkoop

redemptor = handelaar

redemptoristen = leden van de kloosterorde van de Allerheiligste Verlosser

redemtor = handelaar, koopman

rederijk = sierlijk spreken, welsprekend

rederijker = lid van de Rederijkerskamer

rederijkerskamers = genootschap dat zich bezig hield met het schrijven van gedichten en toneelspelen

redes = reeds, al

redevabel = schuldig, verschuldigd

redger = juridisch bestuurder in Friesland, meestal de notaris, ook: plattelandsrechter in de Groningse ommelanden

redhibitie = teruggeven, koop vernietiging, terug nemen wat verkocht is

redhibitoir = strekkend tot tenietdoening

redhibitoire = actie vordering tot tenietdoening

redigeren = maken, stellen, schikken, daar toe brengen, in behoorlijke vorm op schrift stellen

redijt = herhaling, herzegging, (nog eens zeggen)

redimere = terugkopen, lossen

redimeren = verlossen, vrijkopen

redingote = geklede jas, dames mantel

redite = herhalen, herhaling

reditibus pauperum vivens = onderhouden door de uitkeringen aan de armen

redituarius = pachter

reditus = wederkomst

redivius = uit de dood herrezen, herleefd

redonderen = overvloeien, hervloeien, terugvloeien

redoublement van ’t interdict = wanneer een gedaagde in zaken van bezit, voorstelt dat hij zelf in het bezit is, en daar in
wil "gestyfd" (gesterkt,) worden

redoubleren = verdubbelen

redoutabel = vreselijk, geducht

redoute = kleine veldschans, ook: gemaskerd bal

redres = herstel, herstelling, vergoeding, herziening

redresse(e)ren = herstellen, herschikken, goedmaken

reduceren = terugvoeren, te recht brengen, herbrengen., ook:, van een meerder op een minder getal brengen

reductie = terugbrenging, herleiding, herstelling van een meerder tot een minder getal., ook: beroep van een uitspraak van goede mannen

reeder = reder, scheepseigenaar

reël = dadelijk, werkelijk, waarlijk

reep = lengtemaat voor stoffen, 1 reep = 10 el, ook: dik touw, kabel

reepgaren = garen voor het touwslaan

reepmaker = touwslager

reeroof = zie reeuroof

reesloot = grenswetering, grenssloot

reet = spleet, kier

reet om rede = koop tegen contante betaling

reetrecker = landmeter, erf-scheider, rooimeester

reeuroof = lijk roof, ook: lijk beroving

reeuw = schuim op de lippen van een stervende, doodszweet

reeuwech = weg waarlangs lijken naar het kerkhof werden gebracht, lijk weg

reeuwen = een lijk afleggen, het reinigen en voor de begrafenis in gereedheid brengen

reeuwer = lijkenaflegger, oppasser bij besmettelijke zieken en ontsmetter van hun lijken

reeuwige = zie reeuwer

refectorium = refter, eetzaal in klooster

refectus (sacramentis) = gesterkt (door de sacramenten), d.w.z. bediend

referendarien = overbrengers, vertellers

refereren = verhalen, bijbrengen

reficiëren = hermaken, vermaken

reflecteren = verbuigen, ombuigen, ergens na toe buigen

reflectie = verbuiging, weerslag, weerbuiging, afkering, toe neigen

reflexiën = levenstekenen (bv bij verdrinken)

reflutatie = weerleggen

reformateur = hervormer

reformatie = hervorming, zuivering, klaring, ook: hervorming tot herstel zoals het vroeger was

reformatie (de) = de kerkhervorming in de 16e eeuw

reformator = hervormer, kerkhervormer

reformeren = hervormen, zuiveren, ook: verzoeken van een hogere rechter hersteld te werden, en verbeterd te hebben een vonnis, dat van een lager rechter tot nadeel gewezen is, dat
men verklaring noemt

reformeren (iet) = herstellen

refractie wanschauwing = verbreking

refrein = rederijkersgedicht, elke strofe telt minstens acht regels, alle strofen eindigen op de zelfde regel die de hoofdgedachte uitdrukt

refrenatie, betoming = in toom houden

refrescheren = verversen, vernieuwen

refreseren = weer opkrullen

refuge = toevlucht, toevluchtsoord, schuil gelegenheid

refugeren = weerleggen

refugium = laatste toevlucht, toevluchtsoord, wijkplaats

refunderen = terugbetalen, herstellen, vergoeden, ook: vergelden, opbrengen

refusa = teruggegeven, terug betaald

refusant = weigeraar

refuseren = weigeren, van de hand wijzen

refusie = weigering

refutatie = refutatie, wederleg, wederlegging

refute(e)ren = weigeren, afstaan, van de hand wijzen

refuteeren = weerleggen

refuus = antwoord weigeren, weigeren van een verzoek

regaal = koninklijk

regard = aanzien, aanschouw

regard van (in) = in aanmerking genomen

regeneratie = wederbaring, wedergeboorte, hernieuwd zedelijk leven

regenhoyke = regenmantel

regenschuur = regenbui

regent = bestierder, voogd, rijksbestuurder, bestuurder van een gesticht / gasthuis (ziekenhuis)

regentenkamer = kamer van regenten in weeshuis / gasthuis (ziekenhuis)

regentes = vrouwelijke regent

regest = beknopte inhoudsopgave van een akte, brief , boek met afschriften van oorkonden

reget = door aanslibbing verkregen land

regieringe = bestuur

regiment = beheersing, bestier. item, een hoop krijgsvolk

regina = koningin

région = streek, gebied, gewest, regio

région judiciaire = rechtsgebied

register = tafel, rol, bladwijzer, blafferd (register)

registreren = opschrijven

registrum = lijst, register

registrum baptizatorum = doopboek

registrum defunctorum = overlijdensregister

registrum iunctorium = trouwboek

registrum matrimonio coniunctorum = trouwboek

registrum matrimonio junctorum = trouwboek

registrum mortuorum = overlijdensregister

regius = koninklijk

reglement = schikking, orders, bepalingen en voorschriften

regneren = heersen, bestieren

regnum = rijk van de natuur

regres = verhaal, verhaal op een ander, recht op schade vergoeding

regrettabel = betreurenswaardig

regrette(e)ren = berouw, berouw hebben, betreuren, bejammeren terugwensen

regt = recht, rechts, niet krom, wettelijke voorschriften

regt been = rechter been

regt of eygendom = eigendomsrechten

regt(bank) = groep rechters

regtelyk = volgens het recht

reguarde van (ten) = met het oog op

regulen = met planken beslaan

reguleren = schikken, regelen, stieren

regulier = geregeld, geschikt, rechtuit

regulieren = te houden, zich schikken naar regelingen

rei = timmermansgereedschap, ook: rij

rei vindicatie = rechtsuitvoering, uitwinning, zaakeigen aantal

reider = zwaardmaker die het heft aanbrengt

reiderland = gebied in Groningen

reimeringhe = borgtocht, losgeld

rein = onbevlekt, zuiver

reine cloude = zoete pruim, geel/groen, genoemd naar koningin Claude van Frankrijk

reingenoedt = naast gelegen

reingenoot = naaste buurman

reingenote = belendende eigenaar

reise = krijgstocht

reisen = een krijgstocht ondernemen

reiser = pelgrim

reiteratie = herhaling

rejecteren = verwerpen, niet ontvankelijk erklaren

rejectie = verwerping

reke (een huus ende loedsen in goeden reke houden) = een huis en loodsen in goede staat houden

rekel = vlegel, onbeschofte, brutale persoon, ook: mannelijke vos / wolf

reken (iet) = in rekening brengen, in de rekening vermelden

rekenboec = koopmansboek, waarin de (winkel) schulden zijn opgetekend

rekenhof = (Belgische) rekenkamer

rekhout = smalle houten latten

rekwest = verzoekschrift

rel. = afk. relectis, weduwnaar, achtergelaten

relaas = verhaal, vertelling, mondeling verslag

relata = opzichtelijk, sterk in het ooglopend, opvallend, opzichtig, waarneembaar

relatant = opsteller van het verslag

relate = zie relata

relateert = verklaard

relateren = vertellen, verhalen

relatie = betrekking, betrekking tot andere personen, kennis
relatieren = berichten, vermelden

relaxatie = lossing, ontslagen, losmaking, verbreiding, verzachting

relaxeren = lossen, ontslaan

releveren = opheffen, opbeuren, verheffen, ontheffen, herstellen

relicta = weduwe, achtergelaten vrouw

relicta filia = nagelaten dochter

relictis binis filus majoren nibus = met nalaten van twee meerderjarige zonen

relictis duabus filiabus = met nalaten van twee dochters

relictis tribus prolibus = met nalaten van drie kinderen

relictus viduus = weduwnaar

relief = opheffen, opheffing, verlichting, herstelling, herstelbrief

relief tegens de indibite interjectie van de appellatie = herstelling tegen de onbehoorlijke inbrengen van het beroep

relieur = boekbinder

relievement = ontheffing, verheffing

religie = godsdienst

religieus = godsdienstig, godsplichtig

relinquens = achterlatend

relinquensis post se cun ... prolibus = een vrouw met ... kinderen achterlatend

reliqua = wat bij de rekening en verantwoording over was, ook: overblijfsel, overschot

reliquien = overblijfselen

reliquit... filios et ... filias = heeft ... zonen en ... dochters nagelaten

remarqueeren = op te merken

remarqueren = aanmerken, opmerken, waarnemen

rembourseren = weer uitgeven, weer betalen, verschieten, terugbetalen, de dekking zoeken van een wissel

remedie = hulpmiddel, heelmiddel, tegen middel

remediëren = verhelpen , beter maken, herstellen, helen, genezen, weer te recht rengen

remedyëren = herstellen, verbetering brengen

rememoriëren = herdenken, weerverhalen, herinneren

remensis = van Reims

reminiscentie = herdenking

reminiscere (miserationum domine) = 5e zondag voor Pasen

remis, remissie = kwijtschelding

remißie = overzetting, overzending, overmaking

remißie = vergiffenis, vergeving

remissis (omnibus) bannis = met nalaten van (alle) roepen

remissis proclamationibus = met nalaten van de roepen

remitteren = overzetten, overmaken, kwijtschelden

remonstrant = opsteller van protest, verweerschrift

remonstrantie = protest, verweerschrift, vertoog

remonstreren = vertonen, tegenwerpen, egenwerping maken

removeren = weren, afwenden, verwijderen

ren. = afk. renatus, herboren, gedoopt

renatus = herboren, gedoopt

rencontre = belevenis, verwijzing in een koopmansboek, toevallig samentreffen

rendant = rekeninghouder, rentmeester, rekenplichtig beheerder

renegaat = afvallige

renommeren vermaart = maken, vermaren

renonceren = afstand doen van, van een zaak afzien

renonchieren = zie renonceren

renonciatie = ontzegging, opzegging

renonciëren = zie renonciatie

renoveren = vernieuwen, verbeteren

renteboec = boek met aantekening van renteverplichtingen

rentebrieff = akte, waaruit recht op rente blijkt

rentenaer = renteheffer

renteniersse = rentenierster, van haar bezit levend

renthe op enen setten = iemand tot de betaling een jaarlijkse uitkering verplichten

rentier = persoon die jaarlijks een rente, opbrengst verschuldigd is

rentmeester = beheerder, rentmeester

rentmeyster = zie rentmeester

rentsvleesch = zie rintvleesch

renuncerende = afstand doen van

renunciatie van alle exceptien = zonder uitzondering

renunciæeren = ontzeggen, opzeggen

renuntiare = super afstand doen van

renuntiëren = ervan af te zien

renversaal akte = waarbij een vroegere akte veranderd wordt., ook: ontvangstbewijs

renversaal-brieven = wederbrieven, ontkrachting brieven, tegen brieven

renversael = tegen verzekering, tegen belofte

renverseren = verkeren, vernietigen, omverwerpen omkeren

renvoij = verwijzing naar een andere rechtbank

renvooi = verbetering in de marge van een akte, overdracht van stukken aan onderzoeker

renvoy = verzending, wederzending

renvoyeren = verzenden, terugzenden, in handen stellen van, verwijzen, door renvooi wijzigen

reparatie = vermaking, vergoeding, herstellen

reparatie van attentaten = herstellen van alle handelingen tegen iemand die zijn gedaan tegen het verbod van de
rechter

repareren = vermaken, vergoeden

repartiëren = verdelen

repartitie = verdeling onder de rechthebbende, verdeling naar een zekere verhouding, ook: bedeling, aandeel, verdeling

repe = vlaskam, ook: riem, zadelriem

repeken = smal stukje grond

repel = vlaskam

repel = zie repe

repelleren = verdrijven, terugdrijven

repeteren = herhalen

repetitie = herhaling

replicate = antwoordlelijk

replicatie = ontvouwing, hervouwing, herhaling

repliceren = wederzeggen, wederantwoorden, antwoorden, tegen het gezegde inbrengen, van repliek dienen

replijcq = zie repliceren

replique = antwoord, weerwoord, verweer, tegenspraak

reporsitor = penningmeester, schatbewaarder

reportare = van zijn kant overdragen

réportation, à la = toeschreven wordt aan

repositorium = opbergkastje

reprehende(e)ren = berispen, afstraffen

reprehensibel = berispelijk, lakenswaardig

reprehentie = berisping, bestraffing

represatie = wederneming, terugeisen met geweld, bekommering en bezetting om de gemene zaak

representatie = vertoning, plaatsvulling

representeren = representeren, vertonen, plaats vullen, verbeelden

reprife = hervatting

reprimende = bedwang, bestraffing

reprimeren = verdrukken, bedwingen

reprinse = hervatting

reprobatie = verwerping, wraking, verwijten, strenge afkeuring

reproberen = wraken, verwerpen

reproche = berisping, wraking, verwerping, nalatig, verwijt, blaam

reprochen = getuigenwraking

reprocheren = verwerpen, wraken, berispen, wederleggen

repromißie = wederbelofte

repromittere = van zijn kant beloven

repromitteren = wederloven

republijcque = gemeenbest, gemeintenstaat

repudiatie = verlating

repudiatus = gescheiden, verstoten

repudiëren = verstoten, verlaten

repudium = ontbinding (b v van huwelijk, verloving)

repudium volontarium = vrijwillige ontbinding van het huwelijk

repugnantie = tegenheid, tegenzinwekkend, weerzinwekkend, afkeerwekkend

repugneren = bevechten, tegenstrijden, tegenstaan

repuls = afslag, weigering

repulsie = verdrijving, afwering

reputabel = achtbaar

reputatie = achting, achtbaarheid

reputeren = achten, weder op denken

request = verzoek, verzoekschrift

request civijl = heus verzoek, echt verzoek tot herstellen

requeste = verzoekschrift waarbij iemand zijn verzoek en mening bekend maakt

requiem = herdenken van de doden

requiescat in pace = dat hij ruste in vrede (afk. R.I.P.)

requievit in Domino = hij rustte in de Heer

requioscat in pace =  hij/zij ruste in vrede, (RIP)

requirant = eiser, aanlegger, verzoeker

requirerant = verzoeker

requireren = verzoeken, eisen

requisitie = verzoek, vordering

réquisition = vordering b v. door ministerie ge -eist

requisitis denunciationibus = met de vereiste roepen

requisitorien = verzoekbrieven, verzoekingen

res = zaken, ding, vermogen, openbare zaak

res familiaris = huishouding, huiselijke zaken

res pectus parentelae = de wettelijke verhouding tot broers en zuster ofwel bloedverwanten

rescinderen = breken, te niet doen, voor nietig verklaren

rescissie = gerechtelijke vernietiging van een testament

resconteren = afrekenen, vereffenen, een argument weerleggen

rescriberen = antwoorden, antwoordschrijven, terug schrijven

rescriptie = schrift, weerschrift, schriftelijke last tot inning of uitbetaling van een geldsom

rese = reis, krijgstocht

reseant = voldoende

reservataire erfgenamen = erfgenamen die door de wet zijn beschermd tegen onterving

reservatie = voorbehoud

reserve = deel van de erfenis waar men niet vrij over kan beschikken

reserveren = behouden, voorhouden, van te voren bespreken
resico = gevaar

resident = verblijver, plaatshouder, gezaghouder

residentie = verblijf, zitting

resideren = verblijven, zitten

residerende = zetelende

residet = woont

residet apud = woont bij

residet extra = woont buiten

residuum = overschot

resignare = opzeggen

resignatie = overwijzing, doorverwijzing, berusting, neerleggen van ambt, gerechtelijke ontzegeling

resigneren = afstand doen van, neerleggen, berusten of neerleggen bij zijn lot

resigneren = afstanddoen

resilieren = terug springen, uitscheiden, zich terug trekken

resiliëren = zie resilieren

resilliatie = ontbinding van een contract, terugtrekking

resistentie = weerstand, tegenstand

resisteren = weerstaan, tegenstaan

resolut = onbeteuterd (niet verlegen), rustig, vastberaden, doortastend

resolutie = besluit

resolutie = voorneming, opzet, besluit, oplossing, ontbinding, ontknoping, vervlieten, versmelting

resolutien =  besluiten

resoluties = besluiten van een bestuursorgaan

resolveren = besluiten bijvoorbeeld van een collegiaal bestuur als de vroedschap, voornemen

resolvieren = zie resolveren

resonnantie = weerklank

resort = bestek, kaveling, strekking, onderhoring

resorteren = behoren, onderhoren

respect = ontzag, gezag, aanzien, opzicht, waardigheid

respecteren = eerbiedigen, ontzien, ongemoeid laten

respectijf = onderling, zoo in het een als in het ander

respice domini  = 12e zondag na Drievuldigheid

respice in me = 2e zondag na Drievuldigheid

respijt = uitstel

respiratie = ademhaling

respireren = ademhalen

responderen = antwoorden, verantwoorden, aanpassen, ook: voor iets instaan

responsabel = verantwoordelijk

response = antwoord

responsive = schriftelijk antwoord

restabiliëren = wederrechten, wederom in state stellen

restablissement = wederoprechting, (herstelling)

restauratie = oprechting (herstellen) wederoprechting, vernieuwing

restaureren = oprechten (herstellen), wederoprechten

reste = overblijfsel, overschot

resteren = overblijven, overschieten

restiarius = zeeman, belast met het stuwen van de lading

restituëren = herstellen, wedergeven

restitutie = herstelling, teruggeven

restoir = overschot, overblijfsel, vergoeding

restrict = verknocht

restrictie = vervang, inbinden en op het nauwste genomen, voorbehoud

restrictien = inbinden

resulieren = weerspringen, opspringen, ontstaan, ontspringen

resumeren = herhalen, hervatten

resumptie = herhaling, hervatting

resurrectie = verrijzenis, wederopstanding

resurrectio = opstanding (in kerkelijke begrip), Pasen

resusciteren = verwekken

retardatie = vertraging

retardement = tegenhouden, ophouden, vertraging, uitstel, verhindering

retarderen = vertoeven, ophouden, verachten

retentie = onthouding, terughouding

retentus = teruggetrokken

reticentie = verzwijging

retineren = onthouden, behouden, achterhouden, vasthouden

retireren = aarzelen, vertrekken terugtreden, afdeinzen, herhalen, hervatten

retorqueren = verdraaien, verkeren, te rug drijven

retorsie = omdraaiing, omwending, terugdrijven

retour = weerkeer, keer

retourneren = weerkeren, terug zenden, keren

retracteren = herroepen, herdoen

retrahent = terugtrekken (van een rekest)

retraict = vertrek, wijk

retraicte = secreethuisje, toilethuisje

retranchement = verdedigingswal

retrencheren = afsnijden, besnoeien

retroacta = archiefstukken van vroegere datum

retroacta = van de burgerlijke stand, doop-, huwelijks- en begraafregisters

retroacten = de eerste acte

retrograde = gedicht waarin de woorden van voren naar achteren en van achteren naar voren kunnen worden gelezen

reumatijcq = koud, vochtig, nat

reuselmaent = oktober

reuwen = ruw maken van laken

revalidatus = achteraf gewettigd

reveilleeren = ontwaken

revelatie = openbaring

reveleren = openbaren

revenge = wrake, vergeldding, wreken

revengeren = wreken

revenuen = inkomsten

reverendissimus = hoogeerwaarde heer

reverendus dominus = eerwaarde heer

reverentelijcken = eerbiedig

reverentelijcken = te erkennen, met eerbied te kennen

reverentelijk = eerbiedig, ook: met gepaste eerbied

reverentie = eerbewijs, staat in de eerste zin van een verzoekschrift. (geeft met behoorlijke reverentie

te kennen), eerbied, eerbieding

reversaal = schriftelijke tegen belofte, verzekering

reversael = zie reversaal

reviseren = overzien, herzien

revisie = herziening

revisor = overziender, corrector, controleur van rekeningen

revocatie = herroeping

revoceren = herroepen, intrekken, terugnemen, terug trekken

revolceren = zie revoceren

revolte = oploop, afval

revolteren = afvallen, omwenden, omkeren

revolutie = omwenteling, omloop, omrollen, omdraaiing

revolveren = omwenden, omlopen

revoveer = herroep

revyerviscooper = rivierviskoper

rex = koning

reyhier = smal schiet- of lichtdoorlaat gat in buitenmuur

RG = afk. Remonstrantse Gemeente

rhedarius = wagenmaker

rhetorijcque = de kunst om deftig te spreken

rhetorizijn = rijmer, dichter

rheumate = door reumatiek

ribaldus = landloper

ribaut = zie ribaldus

ribout = deugniet, dief, landloper

richel = dunne plank ca. 4 x 8 cm.

richtinge = zie: rechtinge

richtmei = kleine boom in de top als hoogste punt van het gebouw is bereikt

ricsdaalder = rijksdaalder

ridicule = belachelijk, bespottelijk

ridiculeus = zie ridicule

riedenmakere = weefkammen -maker

riedmarch = rietland

riedmeed = land of weide met veel riet begroeid

riedmeersch = zie riedmarch

riembeslach = versiersels op een riem

rietmaet = zie riedmeed

rigeur = strafheid, strengheid, gestrengheid

riggelen = grendellat, afsluiting

rigoreux = streng

rijcman = vermogend persoon

rijder = betaalmiddel, waarde 1 rijder

rijgenoten = naastgelegen

rijglijf = korset

rijksdaalder (Ned) = muntsoort, waarde gelijk aan 47 stuivers

rijlijf = zie rijglijf

rijshuus = opslagplaats voor rijs(brand)hout

rijsmeyer = opzichter over het rijs- en hakhout

rijst = hoeveelheid leien ca. 56 stks.

rijten = zie reet

rindsschuster = leerlooier

rinsel = deel van een watermolen waar het water naar beneden loopt

rintvleesch = rundvlees

riole = (open)goot, verlaat

ripelijjck = rijp, aanzienlijk

rippe = vrouw

risique = risico, gevaar

ristrictus = stiefvader

rite = naar behoren

rite munitus(a) = Heilig Oliesel ontvangen

rival = medevrijer, medeminnaar

RK = afk. Rooms-Katholiek

roboratie = sterking

roboreren = sterken, versterken

robust = sterk

rocht = zittingdag van de schout, om getuigen te horen, bewijzen te verzamelen

rockener = zwartbroodbakker

rocmaker = kleermaker

roede = de staf des schouten, het symbool van het gezag vroeger op den omgang rondgedragen, later in plaats daarvan van het schepenhuis uitgestoken roede landmaat (roede = 14 m2), ook: oppervlakte maat, groot ca. 12,569 ca, in elk deel van het land anders van oppervlak,  lengtemaat, in elk deel van het land anders van lengte. In Limburg was de
strekkende roede verdeeld in 16 voet, 20 van deze "kleine" roede vormde één "grote" voet. 20 van deze grote voet vormde weer één "bunder". de aanduiding 53-10-0 betekende dus 53 bunder, 10 grote roeden en 0 kleine roeden, ofwel 53,5 bunder,
Rijnlandse roede 3,767 mtr. Blooise roede 3,617 mtr. Drentse roede 4,12 mtr. Duivenlandse roede 3,667 mtr. Schouwse roede 3,727 mtr.

roededrager = mannelijk (teel)lid

roedetale = bepaald aantal roeden land met betrekking tot de omslag

roefbart = zolderplank

roepambacht = ambtelijk stadsomroeper

roeren = aanraken

roerende = betreffende, reeds genoemd

roers = geweren

roetsijdich = scharlakenrood

rogate = 5e zondag na Pasen

rogationes = de 3 dagen voor Hemelvaart., ook: de gehele Hemelvaartsweek, eigenlijk de in deze dagen gehouden processies

roïeren = uitdoen, uitschrappen, uitschrijven

rokelstock = pook:

rollenaer = voerman

rolsmeer = vet, smeervet

rolwagen = ronde hoge vaas van chineesporselein

roman = lang verhalend epos in de volkstaal (Romaans = in de volkstaal)

romano -catholicae religionis = van Rooms -Katholieke godsdienst

rondeel = waltoren, 3/4 cilinder buiten de muur

 

rederijkersvers = vaak achtregelig met twee rijmklanken

rondel = steenhouwers beitel

rondgast = zie rontganger

rondooghe = rozetvenster, roosvenster

rong = zware ijzeren nagel

rontganger = nachtwacht, nachtwaker

rontgat = vensteropening

roocgat = schoorsteen, gat in dak boven stookplaats voor afvoer van rook

roocgaten = schoorstenen

roocpenning = belasting op schoorstenen

rood = heraldiek teken, kleur, weergave met verticale strepen arcering

rood trijp = matrassen met rode trijp(stofsoort) overtrokken

roode roede = staf die de pestlijder moest dragen als herkenningsteken

rooden = loop buikloop, difterie

roodscharlaken = kleur, scharlakenrood

roofkot = rovershol

rooi = rechte lijn

rooien = de rooilijn bepalen

roomelisoen = dysenterie, pest

roomermaent = meimaand

roopastoor = pastoor van de pestleiders

roos = heraldiek teken, bloem als wilde roos weergegeven met meestal 5 bloembladeren in de bloem

roosdach = zondag voor half vasten

roossteenen = stenen behorende bij een tafelspel

root = graanziekte, ook: rood

roscher = wolwever

roselmaent = zie reuselmaent

rosenkranzfest = rozenkransfeest, 1e zondag in oktober

rosenmontag = carnavalsmaandag, maandag voor vastenavond

rosenobel = betaalmiddel, goudstuk van ca. 8 gulden, ook: bepaalde goudkleur.

rosenoblen = gouden munt

rosensontag = Rozenzondag, 3e zondag voor Pasen

roskam = paardenkam

rosmolen = door paard(en) voortbewogen tredmolen

rößler = paardenstalknecht

rotarius = wagenmaker

roten =  rotten van vlas

rotmeester = hoofdman van een rot, meestal 10 man

rotting = wandelstok van rotan

roucamer = opbaarkamer overledene

roufbart = zolderplanken

route = verstrooiing

rouwerck = ruwwerk, grof werk

royeermeester = ambtenaar voor nazien stadsrekeningen

rubrijk = aftekening

rubro sigillo = met rood zegel (geen roepen als men betaalde), zonder roepen trouwen als men wel er extra voor betaalde

rude = hart, rouw

ruffian = koppelaar

rugleggende stoelen = stoelen met rugleuning

ruim (in het) = plaats in de kerk waar de stoelen van de vrouwen stonden

ruine = vernieling, neerstorten

ruïne des boedels = vernielen van de inboedel

ruineren = vernielen, neerslaan, te gronde werpen

ruineus = bouwvallig

ruit= aanspoelsel uit zee

ruminatie = herkauwing, herhaling

ruminge = het bevel tot ontruiming van een perceel door den schout op verzoek van de nieuwe eigenaar aan de oude, voorafgaande aan de "levering" daarvan aan de nieuwe eigenaar, ook: het bevel tot afbraak van een gedeelte van een gebouw, dat op andermans grond

ruminge (vervolg) = getimmerd is, door de schout op verzoek van de eigenaar van die grond

rumoer = gerucht

rumoermeester bendeleider

rupture = breuk

ruraemundensis = van Roermond

Ruremunde = Roermond

rurensis = boer, landbouwer

ruricola = landbouwer

ruricolus = zie ruricola

rus-leeren armstoelen = (gevlochten) leren armstoelen

ruse = moeite

rusticus = landbouwer, landman

rustijk = boers

rustleeren = leren bekleding

rüsttag = goede vrijdag

ruutmolen = schorsmolen

ruwaard = waarnemend graaf, bijvoorbeeld bij krankzinnigheid

ruyminge = zie: ruminge

ruyn = ontmande hengst, paard

rybaude = zie ribout

rysenbrys ondercleeren = gebreide ondergoed

 

S

s = afk. sabel, heraldiekteken, kleur, zwart, weergave met

horizontale en verticale arcering of effen zwart

S = afk. schepen, wethouder

s = afk. semis, half

S = afk. sterbefälle, sterfgeval, overledenen

S = afk. susceptores, doopgetuigen, doopheffer, peter en meter

S.(S) = afk. susceptores, doopgetuigen, doopheffer, peter en meter

s.a.a = afk. sans alliance actuele, zonder actuele huwelijk (sverbintenis), verwantschap

s.g., s.m. = afk. zaliger gedachtenis

s.p = afk. sans postérite, zonder nageslacht, nazaten

S.R.E = afk. Sancta Romana Ecclesia, Heilige Romeinse kerk

s.s.t.t = afk. van salvis titulis, met voorbehoud van de titels

sa = afk. sans alliance, zonder huwelijksverbintenis, verwantschap

saai = gekeperde wollen stof, kamgarenstof

saaien = zie saai

saaihal = gebouw voor het keuren van de saai

saaiwerker = wever van saaiweefsel

saaiwever = zie saaiwerker

saaywerker = de zaaier

sabbathi dies = op zaterdag

sabbatum = zaterdag

sabbatum luminum (magnum sanctum) = zaterdag voor Pasen, op deze dag wordt de paaskaars ontstoken

sabel = heraldiek teken, kleur, zwart, weergave met horizontale en verticale arcering of effen zwart

sabotier = blokmaker, houten schoenmaker

sacage(e)ren = beroven, plunderen

saccage = plundering

saccellarius = schatmeester, penningmeester

sacel = afk. sacellanus, kapelaan, onderpastoor, hulp priester

sacellani = zie sacellanus

sacellanus = kapelaan

sacellum = kapel

sacer = heilig, gewijd, heilige zaken, heiligdommen

sacerdos = priester

säckelmeister = vermogenbeheerder, rentmeester

saclaken = zaklinnen

sacra = zie sacer

sacra baptismatis unda ablutus = gezuiverd door het heilige water van het doopsel

sacra communio = de Heilige Communie

sacraal = geheiligd, gewijd

Sacrae Scripturae = Heilige Schrift

sacrament = heilteken, eedbond, genademiddel

sacramentaliter sacra- menteel = voorzien van de sacramenten

sacramentis munitus = voorzien van de sacramenten

sacramento sacri olei munitus = voorzien van het sacrament van het Heilig Oliesel

sacramentum extremae unctionis = het sacrament van het Laatste Oliesel

sacramentum matrimonii = het sacrament van het huwelijk

sacramentum poenitentiae = het sacrament van de biecht

sacrarium = gewijde ruimte, putje voor afvoer gewijd water

sacreren = heiligen, wijden

sacrificie = heiliging, offerande

sacrifiëren = offeren

sacrilège = heiligschennis

sacrilegie = kerkroof, diefstal uit kerk

sacrista = koster, kerkbewaarder

sacristain = zie sacrista

sacristie = heiligdom, kerkkamer

sacro ledo copulati = in de gehouden mis getrouwd

sacro oleo provisus = voorzien van het H. Oliesel

sadelaere = zadelmaker

sadelhof = zie sadelhofstat

sadelhofstat = de woning, boerderij, het hof van de leenheer

sadelhuus = zadelschuur

sadelijchijt = het volle genot

sadinge = het zaaien op het land

saecschaffer = zaakwaarnemer

saei = zie saai

saeiaerde = zaailand

saeier = zaaier

saeiwaerp = kettingdraad van saai

saeiwerc = saaiweefsel, gekeperde stof

saelhof = zie sadelhofstat

saelhonttouwere = zeehondenleer bewerker

saelstoelmaekers = zitstoel makers

saementlijke leeden = de gezamenlijke leden

saepius = meerdere malen, vaak

saetacker = te bezaaien land

saetcoren = korenzaad

saeygewandt = weeftoestel, weefgetouw voor het weven van

saaiwerc = gekeperde stof

Saeykam = kam, onderdeel van weeftoestel

sagittarius = pijl en bogen maker

saietmaker = wollen garen fabrikant, sajetspinner

sainteurs = vrije boeren die zich, in de vroege middeleeuwen, onder de hoede stelden van kerk of klooster

saiseren = vatten, vast houden, in het bezit stellen

saisie = genieting, bezit

saisoen = jaargetijde, seizoen

sakeloos = niet beschuldigd

sakristan = landmeter

salariëren = bezoldigen, lonen

salaris = wedde, loon, bezoldiging

salarius = zoutbewerker

salde(e)ren = effenen, rekening opmaken, rekening afsluiten

saldus = waardeloos, ongebruikt

salet = salon

salette = kleine salon, ontvangkamer

salff = behoudens

salifex = zouthandelaar

salinator = zie salifex

salm = psalm, kerkelijk lied

salmiator = slijper, gereedschappolijster

saloppe = voorschoot voor vuil werk

salpista = trompetter, trompetblazer, trompettist

saluëren = begroeten

salus populi (ego sum) = 18e zondag na Drievuldigheid, ook: 4e donderdag voor Pasen

salut = zaligheid, groeten

salutair = heilzaam

salutatie = begroeting, heilwensen, groet

saluteren = groeten

salva inthimatione = behoudens gerechtelijke aanzegging
salvatie = bewaring, beschut

salvatien = weerleggen van de bezwaren tegen getuigen, getuigenis of geschriften

salvator = redder, heiland

salve = wees gegroet, welkom

salve(e)ren = bergen, in veiligheid brengen, behouden

salveconduit = vrijgeleiding

salvis = met voorbehoud van

salvis omissis = behoudens het wat vergeten of overgeslagen is

salvo (in) = in behouden haven

salwirth = plaatbewerker, smid

samaar = lang slepend vrouwengewaad

samblant = ogenschijnlijk, schijnbaar

sambuë = paardendek

samencoop = een partij in zijn geheel, in een keer kopen

samenlovenisse = trouwbelofte, verloving

samenrotten = samenscholen met slechte bedoelingen

samentelijcke = gezamenlijk

samenwerker = verzochte getuige bij een

huwelijksovereenkomst

sammelen = treuzelen

sammet = fluweel

samoos schipper = schipper die vaart op de Maas en Sambre

sampt = gezamenlijk, ook: met

samt = samen met

sancmeester = kapelmeester

Sancta Gertrude = Sint-Geertruide

sancta hebdomada = Goede week, ook: stille week voor Pasen genoemd

Sancta Margaretha = Margraten

sancta(-us) = heilige

sanctificatie = heiligmaking, heilig verklaren

sanctificatori = heiligmaker

sanctimonia = heiligheid

sanctis sacramentis = met de heilige sacramenten

sanctissimae theologiae tudiosus = theologiestudent

Sanctorum omnium = Aller Heiligen, 1 november

sanctus = heilig

sandtstande = kuip gevuld met zand

sanguin = bloed

sanguinem spuens = bloed spuwend

sanguinis fluxum = verbloeding

santbusse = busje gevuld met fijn zand om inkt te drogen
santee = drinkglas

santhorste = zandgronden met kreupelhout begroeid

sapc = afk. sans alliance avec postérité connue, zonder huwelijks-verbintenis, maar met erkend nageslacht

sape(e)ren = ondergraven

sapientiei = wijsheid

sapr = afk. sans alliance mais avec postérité reconnue, zonder actuele huwelijksverbintenis, maar met erkend nageslacht

sark = zerk, lijkkist ook: soort wollen stof

sarrieshut = huis naast de molen waarin de cargier/chercer woonde

sartor = kleermaker

sartrix = kleermaakster

saserdos = priester

satblauw = donker blauw

sate = zitting van een bestuursorgaan, ook: graanmaat

satelles = gerechtsbode, leenman, vazal, gewapende bediende

satellites = knecht, slaaf

sater = bemiddelaar, scheidsrechter

satertag = zaterdag

satisfacere = tevreden stellen

satisfactie = voldoening, (genoegdoening), voldoening

sator = zaaier

satrapa = stadhouder

satrix = kleermaakster

saturni dies = zaterdag

saufconduit = vrijgeleide

sausisen = vuurpijl, ook: kruidige worst

sauvegarde = bescherming, beschutting, vrijwaring, vrijgeleiding, vrijgeleide

savelerde = zavel, zware kleigrond met veel zand

savetier = schoenlapper, ook: broddelaar

saysoen = getij, jaargetij

sc = afk scilicet, namelijk

sc = afk. sans contrat, zonder huwelijksvoorwaarden, zonder overeenkomst

scabel = bank, voedbank

scabieus = schurftachtig

scabinale = akten schepenakten

scabini = zie scabinus

scabinus = schepen, schepenen

scabiosa = bloem, werd gebruikt tegen de schurft

scabreus = rouw, ruig, schurft, gewaagd, schuin, onwelvoeglijk

scaelc = knecht, bediende

scaeldeckere = leidekker

scaemelhuus = armenhuis

scaemelhuusweke = arme uit het armenhuis

scaepbrake = zie schaepbrake

scaepcoman = schapenhandelaar

scaephettinc = schapenweide

scaepsciere = zie schaepschier

scalatie = strafwerktuig, ladder waarop men gebonden werd en dan uitgerekt

scallacie = zie scalatie

scandaal = aanstoot, ergernis

scandaleus = ergerlijk, aanstotelijk, ergerniswekkend
scandeliseren = ergeren, aanstoot geven

scandularius = dakplankenmaker, dakdekker

scaperiene = schapenhoedster

scapiere = van schapenvacht

scapperen = ontkomen

scarificatie = scherving, het aan de oppervlakte inkerven in de huid om lidtekens te maken

scatten (enen) = iemand geld afnemen, gewoonlijk als losprijs
scattinge = begroting

scautheete, scaut = schout, gerechtelijk bestuurder

sceau à la cire = lakzegel

scedule, çeel = handschrift

sceell = hebben in iet verschil over iets hebben

sceetgracht = scheidingwater tussen twee stukken land

sceidinge = boedelscheiding

scelereus = schelmachtig, schalks, ondeugend

scelleren = verzegelen, dichtlakken met een zegel

scema = gestalte, voorstel

sceme = zie scema

scene = toneel

scepencameraer = de ambtenaar belast met het innen de door de schepenen uitgesproken boeten

scependom = het gebied der schepenbank

scepenebrief = een acte, opgemaakt van een handeling, voor het gerecht verricht en bezegeld met de zegels van de schout en (vier) schepenen

scepenquitancie = een acte, door schepenen opgemaakt van de voor hen gegeven kwijtschelding van een schuld

scepstock = gevangenis

scepter = koningsstaf, rijksstaf

scerpe examinatie = verhoor op de pijnbank

sceversteyndecker = pannendakdekker

schaar = oppervlaktemaat, ca. 300- 400 vierkante roeden = ca. 0,4-0,65 ha., 2 morgen

schabbelele = bank zie schabel

schabel = voetbankje

schabeltje = knielbankje

schacherer = venter

schacht = veer, synoniem voor lengtemaat roede

schadde = zode van veenachtige heide, als brandstof te gebruiken

schadeloosbrief = brief waarin de schadeloosstelling is beschreven

schadeschout = schuld op interesten

schaecman = struikrover

schaecroof = doel om iemand te beroeven

schaelc = schelm, schurk

schaelgedac = leiendak

schaepbrake = braak liggende grond waarop schapen grazen

schaepschier = grijs bruine wol van schapen

schaerbaer = land om vee op te laten scharen

schaers = scheermes

schalenschroder = mesheftmaker

schalie = schrijflei, lei

schaliedekker = leidekker

schalmei =  muziekinstrument, (houten) fluit

schamele = jongen zie schortkandelaar

schap = houten rek

schapijnre = zie scapiere

schapraai = kast voor etenswaren, provisiekast, spijskast

scharen = scheren, ook: het aantal schapen, waartoe gerechtigd, op de gemeenschappelijke weide laten lopen

scharrebier = scherp dun bier

scharrelen = onzeker lopen, strompelen

scharrmacher = wagenmaker

schat = oppervlaktemaat, 1 schat = 1 mud = 6,8 are

schathuis = veestallen

schatplichtig = belastingplichtig

schatter = taxateur

schäufeler = ventende marskramer met lastdier

schavelen = slijten door schuren

schavotteren = veroordelen tot het schavot of schandpaal, vooraf vaak gebrandmerkt op de kaken

scheenstuk = plaat van metaal die de schenen bedekt bij harnas

scheepsbeschieter = meubelmaker / timmerman op schepen

scheepsjager = bestuurder van het paard dat de boot trok op het jaagpad

scheepsrol = lijst van bemanningsleden aan boord van schepen

scheepston = inhoudsmaat voor schepen = 1m3

scheepsverband = hypotheek met als onderpand een schip

scheerweide = zie schaar

scheet = kleinigheid

scheiber = zouthandelaar

scheidelpennic = kleingeld

scheidepunt = kruispunt van twee wegen

scheidesteen = grenspaal

scheiding van vastigheden = niet meer op kunnen vertrouwen

scheidler = messenmaker

scheidung unserer liebe frauen = Maria Hemelvaart, 15 augustus

schelachtig = in een proces verwikkeld, in een geschil

scheling(e) = geschil, civiele rechtszaak

schelling = munt 17e-18e eeuw , gelijk aan 6 stuivers, ook: betaalmiddel, 1 schelling = 12 denier (ca. 11e eeuw), 1/20 pond = 12 schellingen

schelpkom = kom, in de vorm van een schelp

schelpschaal = schaal in de vorm van een schelp

schelter = goochelaar, kunstenaar

schepampt = kleermakersambacht

schepel = inhoudsmaat bij graan, 1 schepel = 2 mud = ca. 29-34 ltr., ook:1/4 mud en 1/8 mud, na 1820, 1 schepel = 10 ltr. opppervlaktemaat, 1 schepel = 1 schat = 1 mud = 6,8 are, ook: 1 schepel = 4 spint, 1/4 mud en 1/4 morgen, gerechtelijk functionaris bij een lokale rechtbank, lid van de schepenbank

schepen ende raet = het stadsbestuur

schepenbanc locale = rechtbank

schepenboec = wetboek gehanteerd door de schepenbanc

schepencamere = kamer waar de schenen vergaderden en rechtspreken

schepencnape = gerechtsbode

schepeneet = ambtseed van de schepenen

schepenplecht = gerechtelijke erkenning van een schuld, door de schepenen gepasseerd

schepenquitancie = akte waarin opgetekend de kwijtscheldding van een schuld door de schepenen

schepensegel = zegel van de schepenen

schepentuuch = verklaring of getuigenis van de schepenen

scherfmes = hakmes

scherfvat = doodkist, ook: fig. lijkkist

scherpe examinatie = verhoor op de pijnbank

scherprechter = beul

schertmagen = bloedverwanten in de mannelijke lijn

scheuk = ontuchtige vrouw

scheuken = wrijven vanwege jeuk

scheurbanden = breukbanden

scheurmand = prullenmand

scheurzichtig = die op een scheuring uit is

scheversteen = kiezelsteen, steengruis, lei

schijtputte = beerput

schikken = sturen, zenden

schilden = betaalmiddel, 1 schilden = 20 stuivers (ca 14e eeuw)., ook: vaak klinkaart genoemd

schilderhuis = wachthuisje voor de schildwacht

schilt, schattinge = belastingvorm, voorloper van de grondbelasting

schiltleen = leen, waarop het verrichten van krijgsdiensten

schindeldac = dakvlak belegd met schindels (houten dakplanken)

schindele = houten dakpannen, dakplanken

schinder = vilder, beul, slager

schippond = gewicht, 1 schippond = 300 pond

schipsbrief = schuldbekentenisbrief of rentebrief gevestigd op een schip

schirmer = vechtersbaas, voorvechter

schirrmacher = wagenmaker

schlotfeger = schoorsteenveger

schnitter = oogstarbeider

schnittker = houtbewerker, fijnwerk timmerman

schnorrer = landloper

schobberdebonk = bedelen, klaplopen

schoef = bundel, bos, schoof

schoehouten = wilgenhouten deel van een schoen

schoenbroet = witbrood

schoenhoorn = schoenlepel

schoenlinghen = schapenvel, schapenvacht

schoerteldoek = voorschort

schofhecke = valhek in stadspoort

schofhek = valhek in poortdoorgang

schoft = werktijd tussen de pauze, ook: rust tussen de werktijden, ploert en schouder van een dier

schoften = schaftijd

schofvenster = schuivend luik in stadspoort

schoitstroy = dekstro als dakbedekking

scholastijcq = schools

scholder = beul

schole = school

scholebert = uithangbord bij de school met de vermelding van de naam van de onderwijzer (es)

scholes = leerplaats

scholtist = schout

schonk = grof been

schooien = bedelen

schooieren = zwerven, bedelen

schoolman = kerkleraar

schoontjes = geheel en al

schoorttecleet = schort

schoot = gewicht, 1 schoot = 2 pond

schopenhauwer = houten troggenmaker

schoren = vastmaken

schorre = ruwe steen (puin) voor de fundering

schorteldoek met valvulas = voorschort met zakken

schortkandelaar = staande kandelaar, voorzien van een schermpje tegen uitwaaien

schoteldoek = vaatdoek

schotelhuis =  washok, bijkeuken

schotgaarder = inner van de (opbrengst)belasting

schotgavel = hooivork

schotgeld = opbrengst

schotkerver = belastinginner, de betaling werd op de kerfstok d.m.v. een inkerving aangebracht

schotschietende huysen = belasting verschuldigde huizen

schotvarken = mestvarken

schouboete = boeten voor niet goed schoonmaken van de sloot

schoudach = dag waarop geschouwd werd

schouhouder = gevangenbewaarder

schout = een rechtstreekse vertegenwoordiger van de heer der heerlijkheid, rechterlijk ambtenaar, die in civiele zaken rechtsprak, hoofd van een ambacht

schouteteboete = boete aan de schout de voldoen

schoutetenbrief = akte van een voor de schout geschiede rechtshandeling

schoutetendiener = gerechtsdienaar

schoutetinne = vrouw van een schout

schoutheete = schout, vertegenwoordiger van de graaf als hoofd van politie en gerecht

schrede = lengtemaat, 1 schrede = 2,5 voet, landmeterspas, -tree = 2 gemene schrede = 5 voet

schreiboom = boom als grenspaal

schreur = kleermaker

schriefboek = kasboek, cahier

schriftuyre = rechtstuk, pleitstuk

schriftuyren = zie feyten

schrijfhout = timmermansgereedschap

schriver = persoon die kan schrijven en tegen betaling brieven schrijft

schriyfgerief = schrijfgerij, schrijfbehoeften

schrobbelaar = bediener van de schrobbemolen, onderdeel van de voorspinmachine voor het weven van lakenstof, ook: visser die vist met schrobnet

schrobber = lijkverzorger van pestlijders

schrodere = kleermaker

schrooien = verplaatsen door met touwen erom heen rollen

schröter = doekensnijder

schruiven = bankschroeven

schuddelkist = gevangenis

schueren = omploegen om bouwland in weiland te veranderen
schultellies = schotelpan

schumer = landloper, straatrover

schurre = zie schorre

schutterij = de vereniging welke in de middeleeuwen voor de verdediging van de stad zorgde

schuttinge = het vangen en vast zetten vee dat op verboden plaatsen liep

schutzengelfest = feest van de beschermengel, vanaf 1700, 2 oktober daarvoor 29 september, nu echter 2e zondag van september

schuyfspel = sjoelbak

schuytenvoerder = binnenschipper

schwager = broeder van een echtpaar

schwertdegen = jonge ridder

sciatica = heup en lende pijn

scientia = wetenschap

scieur = houtzager

sciif. = tafel; dikwijls de tafel, waarom de rechters bij hun beraadslaging buiten de schepenbank zaten

scijnsgoit = zie chijnsgoet

scilicet = namelijk

sciltboortich =  behorende tot een stand die de wapenen mag voeren, van ridderlijke geboorte

scindere = weghalen (bij bevalling)

scintillatio = glinstering, tinteling, fonkeling

scipper = schipper

scipwrictere = scheepsbouwer, arbeider op een scheepswerf

scisma = tweespalt, scheuring

scismatijcq = scheurmaker

scissie = tweespalt, scheuring

scissum = er uitgerukt

scissuur = splijting, scheur

sclatorius = dakdekker

sclopetus = geweer, buks

scoeboeter = schoenlapper

scoel = zie scolescat

scoenewercstricghe = schoenmaakster

scolaris = scholier, leerling

scolas = afk. scolasticus, hoofd van de school

scolasticus = hoofd van de school

scolescat = boete, voorschot

scoparius = straatveger

scopus = wit, doel, oogmerk

scorator = verwekker van een onecht kind, hoerenloper, overspelpleger

scorpionarius = boogschutter

scorta = ongehuwde moeder

scortatie = hoereren, hoererij

scortatio = overspel, echtbreuk

scortator = hoerenloper, verwekker van een onecht kind

scorteren = hoereren

scortum = lichtekooi, hoer

scotporte = houten valpoort

scoutetedoem = ambt van schout in bepaald gebied

screuder = zie scroeder

scriba = secretaris, ook: schrijver, klerk

scribere = schrijven

scribere non posse = verklarende niet te kunnen schrijven

scribtarius = klerk

scrijfampt = het ambt van den schepenklerk

scrijfgelt = het loon van de schepenklerk voor het maken van een schepenbrief (te betalen door de verzoeker)

scrijnmakere = zie scrinewerker

scrinewerker = timmerman, schrijnwerker, meubelmaker

scriniarius = schrijnwerker, panelenmaker, ook: geheimschrijver en zegelbewaarder

scrinifex = zie scriniarius

scrips = afk. scripsit, heeft geschreven

scripto = geschreven

scriptor = schrijver

scriptura = schrift

scrivegelt = zie: scrijfgelt

scroeder = kleermaker

scrupel = medicinaal gewicht, 1 scrupel = 1/528 pond = 20 grein

scruptatie = nazoeking, doorgronding

scrupul = apothekersgewicht, ca. 1,3 gram

scrupule = angst, bekommering, gewicht van twintig greynen

scrupuleus = angstig, achterkousig, angstvallig

scrutarius = opkoper, uitdrager

scruteren = onderzoeken, doorsnuffelen, nazoeken, doorgronden

sct = afk. sanctus, heilig

sculptor = beeldhouwer

scultetia = schoutambacht, schoutschap

scultetus = schout, dorpsburgemeester

scupteur = beeldhouwer

scurre = rabauw, guit, fielt (schurk)

scurriliteit = fielterij, ,schurkachtigheid

scuteman = binnenschipper

scutterie = jacht

scuwen (iet) =  voorkomen

se affinare = door huwelijk verwant worden

se marier = trouwen

se scribere ignaros, declarvaverunt = verklaarde niet te kunnen schrijven

sec. = afk. serviteur, dienaar, dienstknecht, bediende

secluderen = afzonderen, afsluiten, uitsluiten

seclusie = afsluiting, uitsluiting

seclusie = uitsluiting

second témoin = tweede getuige

seconde = tweede

seconderen = bijstaan, ondervangen

secondine = nageboorte

secours = bijstand, hulp

secr = afk. secrétair, secretaris(-resse)

secreet = geheim, ook: gemak, toilet

secreet siegelt = geheim zegel

secretarijs = geheimschrijver

secretaris = raadschrijver, geheimschrijver, schriftheer, gerechtschrijver, stadschrijver

secretarius (dorps) = secretaris

secretarius subscripsit = als secretaris ondertekend

secretelijk = heimelijk

secta luteranorum = de sekte der Lutheranen

sectaris = aanhanger

secte = aanhang, gedeeldheid, afgescheiden groep gelijkdenkende

seculier = wereldlijk

seculum = honderdjarige eeuw

secunda (feria) = maandag

secunda vota = tweede belofte, tweede verloving

secundum quid = na iets

secundus = tweede

securiteit = veiligheid, onbekommerdheid, onbeschroomdheid, gerustheid

sed = maar

sedecim = zestien

sediteus = oproerig

seditie = oproer

seductor = verleider, de vader van een onecht kind

seeckere = een bepaalde

seeckere origin = het origineel

seeker = zie seeckere

Seelen (aller) = Allerzielen, 2 november

seengaren = pezen voor bogen

segelwas = de te smelten was voor zegels

seghel = zegel

segisser = magere Hein, de man met de zeis

segristanus = koster

segwoort = bewering zonder bewijs

seidenneger = zijde -breister

seigerschmied = groot uurwerkmaker

seigneur = heer

seigneurie = heerlijkheid, in de middeleeuwen het gebied waarover men het gezag uitoefende onderverdeeld in een hoge of lage heerlijkheid

seigneurie = heerschappij, heerlijkheid

sejunctie = onderscheiding, afscheiding

sekel = zeis, sikkel

sekele = zie sekel

sekerheyt = zekerheid

selfsegel = door zijn eigen zegel gezegeld en bekrachtigd

selig = overleden

sellarius = zie sellator

sellatius = zie sellator

sellator = zadelmaker

selver = van hem zelf, maar, ook: zilver

selverijn = zilveren

semblant = schijn

semen = zaad, kroost

semiennis = een half jaar oud

seminarium = planthof, kwekerij, snijhof (bloementuin)

seminis = van het zaad

semiplene = probatie halve proeve, bewijs ten halve

semistultus = halfdwaas

semmler = witbroodbakker

sen = afk. senior

senateur = raadheer

senatus-consulta = raadsbesluiten

 

sendael = doek van linnen, neteldoek

sendebrief = aanbevelingsbrief, missive

senechaussee = rechtsgebied van een seneschalk, rechtbank van een senechalk

senectus = hoge ouderdom

senectute confectus = zwak van ouderdom

senescalcus = ambtenaar belast met toezicht op het koningshuis, aanvoerder van het leger

senescalissa = vrouw van een seneschalk

seneschalk [= zie senescalcus

senex = grijs en eerwaardig, oude man

senii = van de ouderdomskrachten

senilicus = oud mannetje

senio confectus = door ouderdom uitgeput

senior = ouderling, oudste

sensal = makelaar

sensibel = gevoelig

sentence capitale = doodvonnis

sententia = vonnis

sententiare = zie sententie

sententie = vonnis, oordeel, het gewijsde, zin- en zede spreuk, spreuk, zin uitting

sententie-diffinitijf = eindoordeel

sententiëren = vonnissen, oordeel vellen

sententieus = zinrijk, kernachtig, bondig

sentiment = gevoeligheid, gevoelen, oordeel

sentir le fagot = van ketterij verdacht worden

separabil = onderscheidenlijk, afscheidlelijk

separatie = scheiding

separatie bonorum = boedelscheiding

separatio a toro et mensa = gescheiden van tafel en bed

separatio quoad torum et mensam = gescheiden van tafel en bed

separatio quoad vinculum sepelivi = echtscheiding

separeren = scheiden

sepelevi = ik heb begraven

sepelivi = echtscheiding

seperanus = hoogste, voornaamste, exclusieve bevoegdheid tot uitoefening van publiekrechtelijk gezag

seponeren = weg leggen, ter zijden leggen

septem = zeven

septem dies = zeven dagen

septembris = in september, 9e maand, ook voorkomend als; september, septembre, 7ber, 7bre

septemdecim = zeventien

septennis = zeven jaar oud

septimana = week

septimanarum = weken

septimanarum communis = de week voor allen, vanaf 29 september

septimanarum rogationum = de week van de gebedsomgang

septimus = zevende

septimus dicimus = zeventiende

septingentesimus = 700e

septuagenarius = zeventigjarige

septuagesima = de 70e dag, de 9 zondag voor Pasen

septuagesimus = 70e

septuaginta = zeventig, 70

septuennis = zevenjarige

sepulchre = graf

sepulcrum = graf

sepulivi = ik heb begraven

sepulter mortuorum = doodgraver

sepultura = begrafenis, uitvaart, cremeren van een lijk, ook: graf

sepultus in cemetero = op het kerkhof begraven

sepultus in choro = in het koor begraven

sepultus in coemeterio = op het kerkhof begraven

sepultus in ecclesiae = in de kerk begraven

sepultus in ecclesiae navi = in het schip van de kerk begraven

sepultus in templo = in de kerk begraven

sepultus(-ta, -ti) = begraven

sequele = gevolg

sequester = scheidsman, zegsman, makelaar, in wiens handen een betwiste zaak te bewaren en als in verzekering gesteld werd

sequestratie = overgift, inbewaarstelling, overdragen, ook: gerechtelijk besluit

sequestrere = overgeven, in bewaring stellen

serator = slotenmaker

sercksetter = grafsteen-, maker en plaatser

sereniteit = helderheid

serge de nimes = keper geweven stof van wol later, ook: van katoen (denim)

sergeant = bedienaar, rechtsbode

sergiant = zie seriant, ook: extra lange lijmklem

seriant = knecht, helper, soldaat

sericarius = zijdebewerker

serieus = ernstig

serjiant = zie seriant

serment = eed voor geheimhouding bij werkzaamheden, eed, plechtige belofte

sermijn = geweven stof uit de weverijen van Leiden

sermoen = betoog, predikatie, leerreden, vermaning

serpent = slang

serr = afk. serrurier, slotenmaker, ijzerhandelaar

serrarius = zagenmaker

servateur = behoeder, behouder

servatis servandis = met inachtneming van de voorschriften
serveriteit = hardigheid, strengheid

servetten (met dubbele roosjes) = servetten met ingeweven motieven

serviteur = dienaar

servituit = dienstbaarheid

servitus prædiorum rusticorum = velddienstbaarheden

servitus prædiorum urbanorum = huisdienstbaarheden
servituten = erfdienstbaarheden, dienstbaarheden

servitutes rerum = erfdienstbaarheden, servituten, lasten waarmede een erf is bezwaard ten dienste van een
ander erf

servituyt = dienstbaarheid

servus = knecht, dienaar, schildknaap

servysmeester = inkwartieringsambtenaar

sescentesimus = 600e

sesdeel = het zesde deel (bijv. van geld)

sesenti = zeshonderd

sesquiennis = van anderhalf jaar

seßio = zitting, vergadering, bijeenkomst

seste = zesde

sestehalf = vijf en een half

sester = inhoudsmaat voor olie, 1 sester = 40 mengel

set = kont, achterste

settere = belastingontvanger

setterlyden = inwoners

seu = anders gezegd

seurete des corps = vrijgeleide, vrijbrief

seveer = streng, gestreng

sevendalf = zes en een half

sex = zes

sexagenarius = zestigjarige

sexagesima = de 60e dag, de 8e zondag voor Pasen

sexagesimus = 60e

sexaginta = zestig

sexdecim = zestien

sexe = soort, geslacht, kunne, hij, of zij

sexennis = zes jaar oud

sexta (feria) = vrijdag

sextillis = de 6e maand, later is dit augustus geworden

sextus = zesde, 6e

sexus = geslacht

seyen feill = zijden sluier

Sg = afk. signature, ondertekenaar(ster)

Sgr = afk. seigneur, heer, leenheer, landsheer

shoofs (van...) = het gerechtshof (van ...)

sibbe = de familie, verwanten of familieleden

sibbedag = bijeenkomst van familieleden en naamgenoten

sibbedeel = verwantschapsgraad

sibbekunde = familiekunde

sibbemaech = bloedverwant

sibber = nader familie

sibbesten = de naaste familieleden

sibbetabel = parenteel, waar, ook: de afstammelingen in de vrouwelijke lijn zijn opgenomen en die dus alle nakomelingen van de stamvader omvat

sibbetale = graad van bloedverwantschap

sibbevooght = verwantschap -of bloedvoogd, (tweede) voogd

sibbicheit = bloedverwantschap, verwantschap, overeenkomst in aard, verschijnselen, enz

sibi = aan zich, aan hem, aan haar

sic attestor = zo, aldus, aldus verklaar ik

sicaneren = moorden

sicanerie = baatzoekigheid, hoetelachtigheid, moorden

sicaneur, hoetelaar =  baatzuchtig, moordenaar

sickele = sikkel

sickelmaker = sikkelmaker

sicut (et) = en eveneens

sideval = zijlinie, het komen van erfgoed aan een zijlinie

sidten = zeden

sieckman = melaatse

sieckten = ziekten

siedehuus = zoutziederij

sieden = koken, braden

siedoec = doek om stoffen te zeven

siekevoget = bestuurder van het gasthuis

siektens = zie sieckten

sielboec = boek met vermelding van de overledenen

siepel = ui

sigilavit = hij heeft bezegeld

sigillatum = is bezegeld

sigillatur = wordt of is bezegeld

sigillum = zegel

signaal = teken

signatura = handtekening, ondertekening, tekening

signavit = hij heeft ondertekend

signet = zegel, ook: zegelring, merkring

significant = duidelijk

signifieren = betekenen, aanzeggen

signum = teken

silentie = stilzwijgend

silva = bos, woud

Silva Ducis = ’s Hertogenbosch

silveren cop = zilveren kommetje

silveren ducaton = munt

silverfoelge = bladzilver

silvergelt = zilvergeld, zilveren munten

similarius = witbroodbakker

similis = gelijk

similiter = gelijkelijk

simpel = enkel, eenvoudig, slecht

simpliciteit = eenvoudigheid, slechtigheid, eenvoudigheid

simulatie = veinzen, bewimpeling

simuleren = veinzen, bewimpelen, voorwenden

sinceer = oprecht, eenvoudig

sinceriteit = oprechtheid, openhartigheid

sindael = zie sendael

sine = zonder

sine dode hant besoeken = onderzoek instellen omtrent den toestand van een toegevallen erfenis voor de aanvaarding daarvan

sine preavia proclamatione = zonder voorafgaande afroeping

singelmuer = een muur aan den buitensingel van een stad

singulariteit = bijzonderheid, eigenaardigheid, zonderlingheid

singulier = bijzonder, zonderling

sinilis = afgeleefd, door ouderdom

sinister = slinks, vals

sinopel = heraldiek teken, kleur, ook: groen of emaraldgroen genoemd, weergave met schuinsrechtse arcering

sinstag = dinsdag

sinte = de heilige

sinxen = Pinksteren

sippe = een niet scherp begrensde groep van verwante personen, in engere zin de gehele verwantschap van enkele personen

sippenamt = genealogisch bureau

sippenforschung = genealogisch onderzoek

sippenhaft = in arrest, in hechtenis zijn van de familie

sippenlade = familiearchief

sippenschafttafel = sibbetabel, tabel van familieleden

sippenstolz = familietrots

sippenüüberlieferung = familietraditie

sisenaer = sijsmeester

sister = inhoudsmaat voor koren = ca. 49 ltr.

sisteren = in recht stellen, iemand vertonen, ofte doen komen
sitas = zie situs

sitientes venita (ad aquas) = zaterdag voor Pasen

sittardiensis = van Sittard

sittekiste = stoel met er onder een gesloten kist

situ = ter plaatse

situëren = stellen, aanwijzen van plaats, gelegen zijn

situs = gelegen, oorspronkelijke toestand

situs = situatie, stand, gelegenheid, eigenschap eender plaatse

sive = ofwel, anders gezegd

slaaprok = zie beidje, ook: bijtje genoemd

slabbe = zie saloppe

slach = aandeel meestal: een gedeelte van een weg, water of dijk, tot welk onderhoud een college of een persoon verplicht is
slachbosch = kreupelhout, struikgewas, hakhout

slachcleet = kussenovertrek

slachmolen = oliemolen

slachtbeeste = slachtvee

slachturf = baggerturf

slaeckijnghe = vrijlating

slaepclocke = avondklok, gaf het begin van de nacht aan

slaepers messe = mis omstreeks 10 uur 30 voor de middag

slaeplaeckens = beddenlakens

slaeplaken = bedlaken, lijkkleed

slaepstat = slaapplaats

slaepstede = zie slaepstat

slagturven = veen baggeren, de veenlaag onder water werd tot op de kleilaag door slagturven gewonnen

slaper = betaalmiddel, zilveren munt ca. 1500

slaper = de balk waarop het span van het dak rust., ook: een schepenbrief die niet tijdig vertoond is en dus zijn kracht grotendeels verloren heeft

slavine = reismantel

slechtbijl = bijl met korte steel

sleef = pollepel, zowel van hout als metaal

sleepdegen = lange degen

sleepstake = soort eg, houten plank met korte tanden om het land glad te maken

sleescatte = muntrecht

sleg = zie slegge

slegge = grote, houten hamer, inz. voor inslaan van palen gebruikt

sleghel = houten hamer, maar, ook: hendel

sleis = lange stang met greep, om grote vuren en roosters schoon te maken

slemp = slijmerige klei

slenk = ondiepe kom

sleunen = hakken

sleutelraaks = ketting waaraan de vrouwen hun sleutels droegen

sleutelriem = zie sleutelraaks

sleynen = snoeien van takken

sliclant = niet bedijkt land

slief = zie sleef

slincker = linker, aan de ...

slobbe = zie salope

slobhoos = slobberbroek

sloobrade = gebraad van gevulde varkensdarmen

slop = geheime plaats, schuilhoek, doodlopende steeg

slotelare = slotenmaker

slotemakre = zie slotelare

slots = boete

slovaert = rouwmantel, gedragen door de lijkbidder

sloyer = lange smalle doek, als versiering op een hoed gedragen

sluier = sjerp

sluikerijen = smokkelarij

sluipschool = niet erkende school

sluuswael = verdiept en verbreed deel voor de sluis

sluutcorf = korf met deksel (s)

sluutgelt = de geldsom, door de in boeien gesloten (of afzonderlijk opgesloten) gevangenen betaald
om zich levensonderhoud te verschaffen

smaltiende = kleine tiende, een belasting

smedegetouw = smidswerk gereedschap

smedenambagt = smederij

smelthuys = huis met smeltoven

smersnider = spekverkoper

smette (in) = besmet met een besmettelijke ziekte

smitten = smederij, smidsoven

smouttappere = oliehandelaar, meestal in spijsolie

smoutwerc = met boter ingevet wol -weefsel

snaphaen = struikrover, ook: munt met een waarde van ca. 5 stuivers

snaphaenen = soort geweer

snedelinc = kind geboren met een keizerssnede

snees = oppervlakte maat, groot circa 2,5138 ca., in elk deel van het land anders van oppervlak., ook: 1 snees = 20 stuks eieren of vis

snidemaerte = meisje belast met de kruidentuin

snoeisabel = zeis

snoeizeis = zie halve maan

snotveger = barbier

snuijterbak, snuiter = kaarsendover met houder

sober = nuchter, zuinig, spaarzaam, schaars

sobriëteit = nuchterheid, spaarzaamheid

sobrina = nicht van moederszijde

sobrinus = neef van moederszijde

socer = schoonvader

socer magnus = grootvader van de huwelijkspartner

soceri = van de schoonvader

socht = besmettelijke ziekte

societeit geselschap = maatschap, gemeenschap

socrinus = zwager, echtgenoot van zuster

socrus = schoonmoeder

socrus magnus = grootmoeder van de huwelijkspartner

socrus major = overgrootmoeder van de huwelijkspartner

sodalis = kameraad, reisgezel

sodalitas = verbroedering

sodomie = ontucht, ook: zelfbevrediging

soe = hoe

soenboec = boek waarin vermeld is de verzoeningen tussen twee partijen

soenbrief = brief waarin overeenkomst is omschreven

soeur = zuster, non

soeur consanguine = halfzuster van vaderszijde

soevereiniteit = exclusieve bevoegdheid tot uitoefening van publiekrechtelijk gezag

soglam = een bij de koe nog drinkend kalf of lam bij een schaap

soir = namiddag, avond

soirée = zie soir

solaas = troost

solageren = vertroosten

soldanus = soldaat

soldenier = soldaat

solemneel = jaarlijks terugkerend, feestelijk, plechtig, plechtige

solemneele = zie solemneel

solemnele = enkelvoudig

solemnicatio = zie solemnisatie

solemnisatie = trouwplechtigheid

solemniseren = vieren, feestvieren, hoogtijd houden, plechtigen

solemnitatio = zie solemnisatie

solemniteit = hoogtijdviering, feest, plechtig

solemniter = plechtig

solemniteyten = plechtige handelingen

solemnizatum = ingezegend

solicessatio = braakligging

solicitor = procureur, zaakwaarnemer

solidair = gezamenlijk, hoofdelijk

solide = louter, hecht, hard, vast, lichamelijk

soliditeit =  degelijkheid als betaler, louterheid, dichtheid, vastigheid, lichamelijkheid

solis dies = zondag

solitair = solitair, eenzaam

solitis proclamationibus = na de gebruikelijke roepen

sollers = bekwaam

sollicitatie beneerstiging = (dingen naar...), verzoek

sollicitator = verzorger van iemands belangen, van iemands rechtzaak bij de regering

solliciteren beneerstigen = (dingen naar...), verzoeken

solomniteit = verhevenheid

solstitie = zonnestand

solstitium = zonnewende, 24 juni, zonnekeerpunt

solstitium hiemale = winter zonnewende, 25 december

solum = alleen

soluta = alleenstaande vrouw, ongehuwde vrouw

solutie = oplossing, lossing, betaling

solutus = alleenstaande man, ongehuwde man

solvent = betaalbaar, instaat te betalen, geldig, rechtsgeldig

solvere = betalen voldoen

solveren = oplossen, lossen, betalen, verklaren

solvit = hij, zij, hebben betaald

solvyt = zie solvit

sombre = beschaduwt, bedekt, treurig, akelig, droevig

somer = inhoudsmaat voor graan, 1 somer = 1/3 malder, = 2 vat

somerbaen = weg die alleen in de zomer te gebruiken was, niet verharde aarden baan

somma lateris = onder aan een bladzijde de optelling van alle bedragen

sommarie = inhoud, korte samenvatting

sommatie = dagvaarding, gerechtelijke opeising

sommer = zie somer

sommeren = afeisen, afvorderen, uiteisen, opeisen, optellen

sommieren = sommeren, eisen

somtues = zie sumptueus

sonder bespieringe = onbelemmerd, zonder belemmering

sonder erlist = zonder arglist, zonder kwade opzet

sonder oir = zonder nageslacht

sonderen = op de vaste grond zetten, onderzoeken, peilen, uithoren sone = zoon

sonne, bi der sonnen ute ende bi der sonnen in = van zonsopgang tot zonsondergang

sonneabend oculi = zondag voor oculi

sonnendaich = zondag

sonnwende = zonnewende, 24 juni

sont comparus = zijn verschenen

soo = wanneer

soo groot ende cleyn = in afmeting als blijkt

soor = uitgedroogd

sophist = muggenzifter, wijsneus, betweter, haarklover, woord-vitter

sophistiseren = muggenziften, betweterig

soror = zus

soror germana = halfzuster

soror patris = zuster van de vader

soror patruelis = kind van een broer of zus

sorores = de zusters

sororis = van de zusters

sororum = zie sororis

sorteren = uitzonderen

sosius = verbondene

sotorius = zwager

sotternie = klucht, kort toneelspel met grappige inhoud, middeleeuws toneelspel

sottise = dwaasheid, grofheid, zotheid

soude = zou

soude ghelieven = zou willen (geloven)

soulagement = troost, verlichting, opluchting, verzachting

soulageren = vertroosten

soumis = onderdanig, gedwee

souteneren = ondersteunen, staande houden

souterrain = opperhoofd, opperste, oppermachtig

soutvaten = zoutstrooier

souverainiteit = oppermacht, opperhoofdigheid

soverein = exclusieve bevoegdheid tot uitoefening van publiekrechtelijk gezag

spademakere = gereedschapmaker, spadenmaker

spaesvat = wijwatervat

spanninge = dakspanten

sparge(e)ren = verspreiden

spatie = witte ruimte, lege plaats

spatieus = ruim, wijt

specht = Spaanse soldaat

speciaal = zonderling, bijzonder

speciale = procuratie zonderlinge last, met bijzondere opdracht

specialijck = in het bijzonder

specialijk = inzonderheid, bijzonderlijk

specialiteit = bijzonderheid

speciarius = specerijenhandelaar

specie = gedaante, soort, bijzonder

specierente = rente in natura

species = gedaante, soort, gemeen gedaante

specieus = uitzonderlijk, zonderling schoonschijnend, bedrieglijk, misleidend

specificatie = uitzondering, benoeming, uitdrukking, gedaangeving, rekençeel, gesplitst

specifiëren = specificeren, sonderen, uitzonderen

spectakel = schouwspel, beschouwspel

spectateur = aanschouwer

spectatie = opmerking, bespeuring, bespieding, beschouwing

specteren = aanschouwen

specterende sijn = betrekking hebbende op, daarbij behorend

speculatijf = opmerkend, bespiegelend, met onzekere kans op winst

speculator = spion, waker, opmerker, aanschouwer

speculeren = bezinnen, bespeuren, bespieden, beseffen, beschouwen

speek = spaak

speelwort = uitdagende opmerking, scheldwoorden

spekkoper = varkensslager

spelleude = muzikanten

spelonk = aardkuil, grot

spenderen = bekostigen, verspillen, aan te kost hangen

speten = twee steken diep

spica = korenaar

spicarium = graanzolder

spiegaten = kijkgaten in gevelmuren

spijnde = voorraadkast voor etenswaren

spiker = korenschuur

spilside = de vrouwszijde, van moederszijde

spindelmagen = bloedverwante uit de vrouwelijke lijn

spint = inhoudsmaat bij graan, 1 spint = 1/2 schepel = ca 7,2 -8,5 ltr ook: ca 5,4 ltr. en 36,5 ltr., ook:
oppervlakte maat, 1 spint = 1,7 are

spirituel = geestelijk

spiritum Deo reddidit = gaf zijn geest aan God terug

spiritum exhalavit = blies de laatste adem uit

spiritus domini replevit = Pinksteren

spitter = platte schop om roggebrooddeeg los te steken

splenderen = glinsteren

splendeur = klaarheid, glans

splete = deel van een leen d.i. uit een leen gespleten

splettstößer = dakplanken handelaar

spoliatie = beroving, plundering uitplundering, het ter kwader trouw ontrekken van goederen

spoliationes = vernielingen, brandstichtingen, plundering

spolie = storing, roof

spoliëren = beroven, plunderen, verwarring, ontroven

spon = moedermelk, ook: tap, stop

spondboor = gatenboor

sponde = bed, bedstedeplank

spongat = gat in vat voor de spon (stop)

spons = afk. sponsus, sponsalia, aanstaande bruid, verloofde

sponsa = bruid, ook: verloofde

sponsa clandastina = heimelijke huwelijks belofte

sponsa publica = publieke verloving

sponsalia = huwelijk, trouwbeloften, ondertrouw bruidsschat, huwelijksgift

sponsalitium = verloving, ook: huwelijk

sponsari = huwen, trouwen

sponser = doopgetuige, borg

sponser fidei = peetoom. peet, peter

sponsi =  bruid en bruidegom, het bruidspaar

sponsus = bruidegom, ook: verloofde

sponton = zie bartizaan

sporkel = februari

sportularius = korven-, mandenmaker

spoubecskijn = spuwbakje

sprecterende = behorende

sprenkvlees = pekelvlees, gezouten vlees

spuria = onwettige dochter, onecht kind

spurius = onwettig (kind), bastaard, onwettige zoon, onecht kind

spurkel = zie sporkel, ook:februari

sputo sanguinis = door een bloedspuwing

sr = afk. Sieur, (de) heer

ss = . subscripsit, hij heeft dit ondertekend, was getekend

ss.s = afk. susceptores, de doopgetuigen , de doopheffers

sst = afk. subscripsit, heeft hieronder getekend

st. = afk, sunt, heilig

St. Jan mitsomer = feestdag van St. Jan, 24 juni

StA = afk. Staatsarchiv, rijksarchief in Duitsland

StaA = afk. Stadtarchiv, stadsarchief

staak = stam van een familie stamboom, de gezamenlijke afstammelingen van een gemeenschappelijk voorouder, ook: boom, als onderdeel in een erfafscheiding

staand horologie = staande klok

staatboek = legger waarin opgetekend alle bezittingen van een kerk

Staatsarchiv = rijksarchief in Duitsland

stabularis = stalknecht

stadhouder = plaatsvervanger van de vorst in het bestuur van het land, een provincie of een streek

stadsrechten = het recht van een stad om zijn eigen rechtspraak, rechters en (jaar)markten te hebben

Stadtarchiv = stadsarchief

stadthelder = zie stadhouder

stadtsmeijster = stadsgeneesheer

staen tot slitinge van enen = tot het gebied van een rechter behoren

staet van goed = ambtelijke boedelbeschrijving

staetcamere = pronkkamer

staffirmaler = stukadoor

stagnifusor = tinnegieter

staket = paal, staak

stambeer = stamhouder

stammbuch = oorspronkelijk geslachtsregister, later een boek waarin familieleden en (later) vrienden van de eigenaar iets schreven als aandenken

stand = burgerlijke stand, bevolkingsregister, beroep
standkandeler = grote kandelaar die niet verplaatst werd

stannarius = kannen -, tinnegieter

stante pede = zie pedestantelijk

stare ad iura patrie et vicinorum = vallend onder het land- en buurrecht

stat kiste = kast met laden, die tevens als tafel diende; men bewaarde daarin behalve verschillende charters en boeken, ook: het stadszegel en de standaard van maat en gewicht, in de
raadsvergaderingen zaten de kameraars en de stadsklerk daar omheen

statbrief = akte, opgemaakt van een voor het gerecht verrichte handeling en ten bewijze daarvan voorzien van het grote stadszegel

statebode = bode bij de staten

staterarius = wagenmaker

stateren = laten staan, in staat stellen

statieren = vaststellen, verordonneren

statim = terstond, op staan

statt = stad

statue = beeld, stokbeeld

statuëren = instellen, vastzetten

stature = lijfsgroot, lijfstal

status = staat, hoofdzaak

status animarum = staat van de zielen (lijst van parochianen)

statuyten = instellingen, landrechten, stadswetten, keuren

stave = knots, het wapen van de strijders te voet

stedige woen = iemands hoofdverblijf

steekan = inhoudsmaat, bij natte waren. 1 steekan = 1/8 aam = 16 mengel = ca. 18,75 ltr.

steelboerskijn = beurs waarin het gestolen geld opgeborgen werd

steen = gewicht, 1 steen = 8 pond, maar, ook: 6 pond gezien
steen om den hals een zware steen aan een ketting om de hals gehangen als straf o.a. voor laster

steenbickelaar = metselaar, steenbikker

steenbickelere = zie steenbickelaar

steenboete = de levering van een zeker aantal stenen voor den stadsmuur, later vervangen door betaling van de waarde daarvan, ook: een zware steen, door vrouwen, die een of ander
misdrijf gepleegd hadden, volgens rechterlijk vonnis om de stad gedragen

steengelt = zie: sluutgelt

steenkosten = gevangeniskosten

steenpoorte = stenen stadspoort, hierin was vaak de gevangenis voor landlopers en vagebonden

steenput = waterput

steenstuk = oorlogswerktuig, katapult voor grote stenen

steenwaerder = gevangenisbewaarder in de steenpoort (stadstoegangspoort)

steenwech = steenweg

steewyf = stadsvrouw

stekaed stock = steekwapen, b.v sabel, degen

stellmacher = wagenmaker

stemma = stamboom

sterbefälle = sterfgeval, overledenen

sterculium = mestvaal, beerput

stere = inhoudsmaat, 1 stere = 1 m3 los opgestapeld

 

brandhout, double stere = 2 m3

sterfhand = geestelijke liefdadige instelling

sterfhuis = nalatenschap

sterfput = beerput, zinkput voor de privaat

steriliteit = onvruchtbaarheid

sterquilinum = beerput, zinkput voor de privaat

sterre = zie stere

sterzer = landloper

steynmetzer = metselaar

stiefsnaar = vrouw van de stiefzoon

stieg = hoeveelheid, 1 stieg eieren = 20 stuks eieren

stift = klooster

stijffmoeder = stiefmoeder

stijg = zie stieg

stille wacht = personen die de beerputten leegmaakten

stille woche = week voor Pasen

stiller freitag = goede vrijdag

stilletje = kastje met po achterdeurtje op schap

stillevanger = personen die de beerputten leegmaakten

stilo novolabl = aanduiding voor de nieuwe kalenderstijl van 1582

stimulatie = aanporring

stimuleren = voortdrijven, aanporren

stinkroer = geweer

stipael = tot de familie behorend

stipulatie = afspraak, overeenkomst, toezegging

stipuleren = toezeggen, bedingen

stipus = bedelaar

stirpis = van de afstammeling, van de familie

stirps = het geslacht, de familie, erfgenamen

stiven (enen) = bijstaan, handhaven

stockhouder = ambtenaar belast met de wettelijke verkoping van goederen

stockleggensbrief = akte van overdracht van een goed met stoklegging

stocksgewijs = volgens de graad van verwantschap

stoep = ratelwacht, nachtwacht , drinkbeker

stoepschijter = huursoldaat, huurling

stoet = zie: stoot

stoetselaer = steekwapen

stofvarken = handveger, stoffer

stok leggen = in rechte afstand doen van (onroerend) goed en in eigendom overdragen door het neerleggen van een stok als eigendomssymbool

stokbewaarder = cipier

stokwaarder = gevangenisbewaarder

stoolgelden = onzekere inkomsten van een priester bij het verrichten van bepaalde handelingen (dopen, trouwen, begraven)

stoop = inhoudsmaat, bij natte waren. 1 stoop = 2 mengel = ca. 2,4 ltr., bij melk = ca. 0,75 ltr.

stoot = geschil, twist, oploop

storger = marktschreeuwer, ook: zwerver

storting = miskraam

stoter = munt 17e-18e eeuw, gelijk aan 40 penningen

stoven = voetstoof

straetbespieder = rover in het struikgewas of hinderlaag

straetmare = overal bekend gerucht

straetmodder = vuil op straat, ook: vaak van de beerput

stratagema = arglistigheid, loze trek, loosheid (slimheid)

stratarius  =zadelmaker

strijckvat = maatvat voor het afmeten van droge waren

strijcrepe = koord om het laken mee te meten

strikte = gijzeling (in) onder streng arrest

stro = hoeveelheid speciaal voor vis, bekend is 1 stro haring = 500 stuks, 20 stro = 1 last

stroe dack - zie week dack, dak van stro

stroedecker = strodaklegger

stroncken = staken, afgezaagde boom, van een geslacht

stronckgoed = familiebezit

structure = timmerwerk, gebouw

student = leerling, boekoefenaar, schoolgast

studeren = vlijtig, oefenen

studie = leeroefening, vlijt

studieus = naarstig, vlijtig, leerzuchtig

studiosus = student

studoor = oefenkamer

stuferos = zie stuferus

 

stuferus = stuiver, stuivers

stuiver = muntsoort, waarde 1/20 gulden

stuksgewijze (iets) = en detail verkopen

stulta = zie stultus

stultus = beroofd van zijn/haar zinnen, gek, zot

stupenator = badkuipbezitter

stupiditeit = stompheid, domheid, botheid, domme streek

stuprata = ongehuwde zwangere vrouw

stuprum = echtbreuk, overspel, verkrachting

stuprun violentium = verkracht, schofferen

sturte = dun plaatijzer voor harnassen

stylo novo = volgens de nieuwe stijl (kalender na 1582)

stylo veteri = volgens de oude stijl (kalender voor 1582)

suade(e)ren = raden, oefenen

suae coniugis = van zijn (wettige) echtgenote

suasie = aanrader, overreding

suasor = overreder

suatie = afvoer, lozing van (overtollig) water

sub = onder

sub conditione = onder voorwaarde

sub dimissorialibus = met de verlofbrieven van

sub dimissorialibus Reverendus Dominus pastoris sponsi = met de verlofbrieven van eerwaarde heer pastoor van de bruidegom

sub hac condicione = onder deze voorwaarde

sub hac parochia = onder deze parochie

sub juramento = onder eed

sub matricularius = onder koster

sub mediam noctem = omstreeks middernacht

sub meridiem = tegen de middag

sub urbe = buiten de stad

sub vesperam = tegen de avond

subalternatie = ondergeschiktheid

subalterne = onderhorig, ondergeschikte

subalterne regters = die onder een andere hogere rechter staan

subdiveren = onderscheiden

subicieeren = onderwerpen

subijt = zie subyt

subitanea morte = door een plotselinge dood

subitanee = plots, plotseling

subito = plotseling

subito defuncta = plotseling overleden

subject = onderwerp, onderworpen, grondzaak, grond

subjectie = onderwerping, onderworpenheid

subjiciëren = onderwerpen

subjungeren = onderwerpen, ondervoegen

sublev(e)eren = opheffen, opbeuren, optillen

submersus = verdronken

submersus in ...(mosa) = verdronken in de ...(Maas)

submissie = onderworpen, mee akkoord gaan

submißie = onderstelling, verblijf

submitteren = onderstellen, verblijven

suboles = nakomeling

suborn(e)eren = heimelijk opzeggen, uitmaken

suborneren = heimelijk besteken, uitmaken

subrept = steelswijs, ter sluip, in het geheim

subreptie = heimelijke onttrekking

subreptijf = onderkropen

subrideren = meesmuilen, kokermuilen

 

subrogeren = in de plaats van een ander stellen, plaats vullen

subscribtie = ondertekening

subscripsi = ik heb ondertekend

subscripsit = heeft ondertekend

subscriptie = ondertekening

subscriven = ondertekenen

subsecutum matrimonium = is gewettigd door het daarop gevolgd huwelijk

subsequens = (hieronder) volgend

subsidie = onderstand

subsignerant = hebben ondertekend

subsigneren = ondertekenen

subsistentie = onderstandigheid, bestaanlijkheid, het op zich zelf bestaan, levensonderhoud

subsisteren = bijstaan, onderstand doen, helpen

substantie = wezenlijkheid, zelfstandigheid, werkelijkheid, ook: essentie, samenvatting

substantieus = bondig, zelfstandig, op eigen kracht

substituëren = in de plaats stellen, onderstellen, erfstellen (aanwijzing van erfgenamen)

substitutie = in de plaatsstelling, onderstelling, erfmaking (erfstelling over de hand, aanstelling tot

erfgenaam = na de dood van een erfgenaam of vruchtgebruiker)

substituyt = in de plaats gesteld, ondergestelde, plaatsvervanger

substractie = aftrekking

substraheren = aftrekken

subtijl = spitsvinding, scherpzinnig, fijn, snedig

subtiliseren = haarkloven, al te fijn uit pluizen

subtiliteit = spitsvondigheid, scherpzinnigheid

subulcus = varkenshoeder, varkensdrijver

subveniëren = voorkomen, te hulp komen, onderstand doen

subventie = onderstand

subventio = heffing

subversie = omkering

subvirguleren = onderstrepen

subyt = snel, terstond, gezwind

succedeerde = volgde op

succederen = involgen, navolgen, gelukken, in het erfrecht opvolgen, erven

successeur = erfgenaam, nakomeling

succeßie versterffenis = (bij sterven overgaan), navolging, involging (zijn wensen vervullen)

succincte = beknopt

succomberen = verliezen van het proces, veroordeeld worden

succours = hulp

succumbant = verliezende partij

succumberen = onderliggen

succursalis = hulpkerk

sud = zuid
suerde = zwaard

sufferator = hoefsmid

sufficientiem facere = deugdelijk houden

suffisant = genoegzaam

suffisante = voldoende

suffisante cautie jurisdictie = onder deze een voldoende borg binnen deze jurisdictie

suffocatus = gestikt, gewurgd

sui juris = onafhankelijk, mag zonder toestemming ouders trouwen

suis = dat, aan zijn

suite = stoet

sulcke effecte (ten) = met zodanige uitwerking

sulfferpriem = zwavelstok, voorloper van de lucifer

sumittieren = onderwerpen

summa = som, totaal, bedrag

summa gradis = met, in de hoogste graad

summa lateris = bedrag van deze bladzijde

summa summaris = totaal van alle (blad) totalen

summa totalis = totaal bedrag, eindbedrag

summer = zie somer

sumptueus = kostelijk

sunlichten = zonnewende, 24 juni

sunt = zij zijn

sunte (Nicolaes) = sint (Nicolaas)

suo = haar, in bv aan haar filio (zoon)

superabondant = overvloedig

superabondantie = overvloed

superbe = hoogmoedig, trots, hovaardig

superbiteit = hoogmoedigheid, trotsheid

superficie = oppervlak, vlak, vlakte

superflu = overvloedig, overtollig

superintendent = oppervoogd

superioriteit = overheid

superius = hierboven

superscriptie = opschrift

supersede(e)ren = aflaten, nalaten

supersolutien = schriftuur waarbij iemand bewijst, dat zijn partij het bewijs niet voldaan heeft dat hem bij de rechter was opgelegd

superstitie = overtolligheid, bijgeloof, afgeloof, wangeloof, waangelovig

superstitieus = bijgelovig

suppediteren = toereiken

suppi evil = trad op in plaats van

supplement = suppletie, vulling

suppleren = vullen, vervullen

suppleverunt = die bij hun afwezigheid vervangen werden door

suppliant = indiener van een verzoek of request (rekest)

supplianten = indieners van een verzoek of request (rekest), smekelingen, verzoekers

supplicatie = smeking, smeekschrift, ootmoedig verzoek, verzoekschrift, smeekschrift

suppliceren = smeken, te voet vallen (neer knielen?)

supplicie = straf, lijfstraf

supponeren = veronderstellen

suppoost = ondergestelde, onderhorig, bediende van een magistraat

support = steun, stut

supportare = overdragen

supporteren = verdragen, onderstutten, onderschragen

supposeren = ondersteken, onderstellen, uitmaken, toestellen, versieren

suppositie = uitmaken, onderstelling

suppreßie = verdrukking, onderdrukking

supprimeren = verdrukken, onderdrukken, onderhouden, dempen

supra octavas = na afloop van de 8 dagen

supradictus = bovengenoemd

surceance = schorsing, opschorting

surceren (iet) =  opschorten, uitstellen

surcheren = schorten, opschorten

surcket = overkleed

surdaster = hard horend

surdus = doof

surdus et mutus = doofstom

surplus = overschot

surreptie aftroning = (door mooi praten verkrijgen), weglokken, ontfutseling

surrogatie = in de plaats stelling

surrogeren = in de plaats stellen

survivantie = overleving, toezegging om naar iemands dood in zijn ambt, of officie te komen, of te blijven

sus = afk. suceptor, suceptrix, doopheffer, peter en meter

susc = afk. susceperunt, zij namen de zorg op zich, wij hebben ten doop gehouden, hij/ zij verhief ten doop

susceperunt = zij namen de zorg op zich, wij hebben ten doop gehouden, hebben ten doop gehouden

suscepit = beschermer, Peter of Meter bij doop

suscepto prius baptismate ab obstetrice =  na eerst het doopsel ontvangen te hebben van de vroedvrouw

susceptor = doopheffer, peter

susceptores erant = de doopgetuigen waren

susceptores fuerunt = de doopgetuigen waren

susceptorum = van de doopgetuigen

susceptrix = doopheffer, meter

suscipi = gedoopt worden

suscipientes = doopgetuigen

suscipientibus = met als doopgetuigen

suscipientibus eum de sacro funte = die zij opnamen van de H. Doopvont

suscipio = ik ben doopgetuige

susciteren = opwekken

susdit = bovengenoemd, voornoemd

suspect = verdacht

suspect allegeert = als verdachte aangemerkt

suspect de fuga = van voorvluchtigheid verdacht

suspecteren = verdenken, nadenken, achterdenken

suspenderen = opschorten, afstellen

suspensie, suspicie = achterdocht, argwaan, nadenken, achterdenken, vermoeden, verdenking

sustentatie = onderhoud

sustineeren = beweren, staande houden

sustineren = staande houden, drijven

sustinue = staande houding, drijving, gevoelen, bewering

sutor = schoenmaker

suum = zijn, haar, hun

suus = zijn, haar, hun

suwe = sloot, gracht, afwatering

suyckerdose = suikerdoos

suyker stroyers = suiker strooipotjes

swaartvager = wapensmid, die steek- en slagwapens smeed

swaelyck = zeer zwaar

swaertveger = zie swaartvager

swager = ieder door een huwelijk vermaagschapt, manspersoon

swagerse = ieder door een huwelijk vermaagschapt, vrouwspersoon

swanger = zwanger

swaricheyt = probleem, last

swart = zwart

swart van swaerde = onbegroeid, maar weinig begroeid, (letterlijk met zwarte aardkleur)

sweer = schoonvader

sweeren = zweren, bij de rechtbank

swegersse = schoonzuster

swegher = schoonmoeder

swehir = zwager

swelen = omkeren van gemaaid gras

swere = zie sweer

sweren = een eed afleggen

swerre = zie sweeren

swertside =  de mannelijke zijde

sweserik = zwezerik

swetland = grensland

swetnoot = buren met de zelfde erfafscheiding

swieher = schoonvader

swinre = varkenshoeder

Swoll = Zwolle

sx = afk. sexe, geslacht

sychte = zeis

sydehaudentheyd = bepaling in een huwelijkscontract waarbij de in het huwelijk ingebrachte goederen na de dood teruggaan naar de familie waarvan ze afkomstig waren

sylveren = zilveren

synagoge = school, vergaarplaats

synode = kerken landraad, kerkelijke vergadering

 

'