Razzia is een door de overheid (politie, leger) georganiseerde, groots opgezette, opsporing en jacht op een groep mensen. Het woord komt via het Frans uit het Arabisch: (ḡāziya, غزوة, spreek uit: ghazwa) en betekent strooptocht van de ene stam tegen de andere.

Inhoud 

- Weggevoerde personen NOP

- Weggevoerde personen Wolfheze

- Weggevoerde personen Arnhem

- Weggevoerde personen Alkmaar

- Kerkrazzia's (1944)

- Weggevoerde personen Den Haag

- Zigeunerrazzia (1944)

- Zuid-Holland (1944)

- Weggevoerde personen Hollandia Kattenburg

- Weggevoerde personen Utrecht

- Weggevoerde personen Amsterdam

- Weggevoerde mannen Rotterdam

- Weggevoerde mannen Putten  (incl. namenlijst)

 

Weggevoerde personen NOP

Op 4 augustus 1944 wordt Vollenhove en de omgeving opgeschrikt met een razzia. De reden van deze actie is niet bekend. Volgens diverse pioniers is het een eenmansactie van een officier in Vollenhove. Een aantal jongemannen wordt opgepakt en ergens anders tewerkgesteld.
Dat de Duitsers op niet zachtzinnig te werk gaan, blijkt wel uit het feit dat Henk Bolt, een pionier die wilde vluchten, wordt neergeschoten in kamp Vollenhove. Vrienden wilden hem vervoeren naar een arts of het ziekenhuis, maar de Duitsers laten hem doodbloeden. Landdrost Smeding vertelt erna dat de razzia een vergissing was en er iets dergelijks niet meer voor zal komen. De schrik zit er bij diverse pioniers er goed in. Sommigen zoeken de bescherming van de geboortestreek weer op. Vooral de jongens uit het zuiden van Nederland. De meeste onderduikers kunnen jammer genoeg nergens naartoe.

Op 7 augustus 1944 houden de Duitsers samen met de politie van de Arbeidscontroledienst de eerste razzia in de Noordoostpolder. Enkele honderden mannen worden opgepakt om voor de Organisatie Todt in de omgeving van Maastricht te werken. Dit heeft een uittocht uit de polder tot gevolg.

 

Op 9 augustus 1944 wordt weer door Duitsers, ditmaal van een marine eenheid een razzia gehouden. 

 

De dwangarbeiders die naar Limburg worden afgevoerd moeten daar werk in de mergelgrotten verrichten. Zij komen terecht in de Brondsdaelgroeve. Hier werken zij gedwongen aan een ondergrondse gebruiksruimte voor onder meer BMW-motoren voor Duitse bommenwerpers. Dit alles onder de deknaam ‘Operation Molch’.

Op een regenachtige vrijdag, 17 november 1944, vanaf een uur of vier ’s morgens, stromen zo’n vierduizend Duitse militairen de polder in. Ze worden geholpen door veel Nederlanders. In de kampen worden duizenden polderwerkers onaangenaam verrast. Veel mannen werden gevangen genomen en afgevoerd naar Duitsland. De meesten keren pas na de bevrijding in 1945 terug naar Nederland.

 

Om de herinnering aan al die onderduikers levend te houden werd in de Noordoostpolder een weg naar hen genoemd, de Onderduikersweg.

Weggevoerde personen Wolfheze

 

De razzia van Wolfheze begon in de vroege ochtend van 23 juli 1943 en duurde een groot deel van de dag. De actie was een gevolg van het verraad van Johnny de Droog en Jean François Velle die zich in de maanden daarvoor ophielden in het Renkumse dorp. Het aantal arrestanten wordt geschat op tien tot twintig, waaronder twee Joodse kinderen.

In april 1943 dook de V-Mann Johnny de Droog op in Wolfheze. Hij deed zich onder de schuilnaam De Geus voor als verzetsman en legde op die manier verschillende contacten. Een maand later kreeg hij gezelschap van de rechercheur Jean François Velle, die het pseudoniem Jaarsma hanteerde. Zij introduceerden zichzelf bij de pensionhouder Neeltje Root van De Buunder. Haar werkster Coba Jansen had een relatie met de verzetsman Jacobus Westland, die samen met zijn broer Willem achter de aanslag op de Wageningse politiecommissaris Willem Marinus Versteeg zat. Jansen gaf echter niet thuis. In De Buunder zat wel een joods echtpaar ondergedoken, Margaretha en Isaäc Wallega uit Den Haag. Velle vertelde hun dat er verschillende razzia's in de buurt op komst waren, maar dat hij wel een veilig toevluchtsoord wist. Op 25 juni ging het echtpaar met hen mee. Onderweg naar Arnhem werden ze echter gearresteerd.

Begin juli begon de dekmantel van Velle en De Droog steeds meer scheuren te vertonen. De Renkumse verzetsstrijders Bram Streefland en Wouter van den Brink, waarmee beide verraders ook hadden aangepapt, waren achterdochtig geworden. Op 15 juli ontving Root een briefje van Isaäc Wallega dat hij gevangen was genomen. Deze berichten waren voor veel verzetsmensen reden om tijdelijk uit te wijken. Het echtpaar-Wallega slaagde er overigens in om uit Kamp Westerbork te ontsnappen en overleefde de oorlog.

In de nacht van 22 op 23 juli reed een langgerekte colonne bestaande uit dertien auto's en tweehonderd man Wolfheze binnen. In het gebouw van de Blindenstichting kwam een centrale commandopost. Alle toegangswegen in en in de wijde omgeving van Wolfheze werden afgezet. De grootste slag sloeg de bezetter bij de boerderij Jonkershoeve tussen Wolfheze en Renkum in. Root had daar bij familie-Bal de joodse kinderen Dina en Bernhard Pinto ondergebracht en dat verteld aan Velle. Hun ouders die elders zaten ondergedoken gaven zich direct na het horen van het nieuws aan bij de Sicherheitsdienst in Arnhem. Drie maanden later vonden alle gezinsleden de dood in de gaskamers van Auschwitz.

Hoeveel mensen er precies zijn gearresteerd is onduidelijk. Bronnen spreken van tien tot twintig arrestanten. Meerdere onderduikers werden aangehouden omdat zij de gedwongen tewerkstelling in Duitsland probeerden te ontlopen. In een ander geval ging het mogelijk om hulp aan joden. Sommige arrestanten werden dezelfde dag nog vrij gelaten, anderen brachten de rest van de oorlog door in Duitse werkkampen.

 

Weggevoerde personen Arnhem

In november en december 1942 vinden in Arnhem grote nachtelijke razzia's plaats, waarmee het merendeel van de Arnhemse Joden wordt weggevoerd om vermoord te worden. Het zijn niet de eerste razzia's in Arnhem.

Een overzicht:

Op 7 en 8 oktober 1941 worden zeventig Joodse mannen in Gelderland opgepakt, onder wie tenminste zeven Arnhemmers. Zij worden in de Willemskazerne gevangen gezet en na een paar dagen op transport naar Mauthausen gezet. Zij sterven daar, de laatste in november. 

 

In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 worden de Joodse mannen die in de werkkampen verblijven naar het doorgangskamp Westerbork gedeporteerd. Hun vrouwen en kinderen thuis worden onder het mom van gezInshereniging, vanuit de St.Eusebiusschool aan de Utrechtsestraat  waar zij de nacht doorbrengen en per trein naar Westerbork gebracht. De razzia vindt plaats in de nacht van vrijdag op zaterdag 2-3 oktober 1942, de laatste dag van het Joodse loofhuttenfeest.

 

Ook worden achtendertig z.g. Palestina-pioniers in Huize Voorburg in Elden opgepakt en afgevoerd naar kamp Westerbork. De meesten worden in januari 1944 gedeporteerd naar kamp Bergen Belsen. Twaalf van hen overleven de kampen niet, zeven worden uitgeruild. 

 

Op 17 november 1942 en 10 december 1942 houdt de Duitse bezetter twee grote razzia's. Ook oude en zieke mensen worden uit het Joods bejaardenhuis aan de Markt 5 opgehaald. 

 

Op 29 maart 1943 moeten de Joden die nog in Arnhem aanwezig zijn, een reisvergunning afhalen om naar kamp Vught te kunnen afreizen.

 

Op 7 april 1943 worden de 38 patienten van het doorgangsziekenhuis voor Joodse ouderen op de Amsterdamseweg naar Westerbork overgebracht, samen met zes patiënten uit andere ziekenhuizen. Op 8 april 1943 vertrekt de laatste groep Joden uit Arnhem naar kamp Vught. Het zijn voornamelijk medewerkers van de Joodse Raad en een aantal statelozen, die misschien over het hoofd waren gezien.

 

Weggevoerde personen Alkmaar

 

Door de opmars van de geallieerden tot aan de grote rivieren en de pro-geallieerde houding van de bevolking (Dolle Dinsdag op 5 september 1944) maakten de Duitsers zich ernstige zorgen over de rol van het verzet en de houding van de bevolking in de eindstrijd. Deze omstandigheden leidden ertoe dat de Wehrmacht eind september – begin oktober plannen ontwikkelde om weerbare mannen uit het militaire bedreigde West-Nederland weg te voeren. Het meest zwaarwegende argument was dat de mannen “wehrfähig” (weerbaar) waren en dus een gevaar voor de strijd vormden: "Entziehung vom Wehrdienst beim Feind" was de officiële benaming. Een ander argument, maar minder belangrijk, was dat ze “arbeitsfähig” waren en dus als arbeidskracht konden worden ingezet.

In de periode van het najaar van 1944 waren er geen geregelde post- en telefoonverbindingen. Toch was het ook in Alkmaar bekend dat de Duitsers in verschillende steden, als onderdeel van de “Aktion Rosenstock”, duizenden mannen in de leeftijd van 17 tot 40 jaar hadden opgepakt. Alleen al in Rotterdam waren er bij de razzia's van 10 en 11 november 1944 zo'n 52.000 mannen gedeporteerd. Het ging onder het mom van “Arbeitseinsatz”. Ze moeten in de Duitse oorlogsindustrie aan het werk, of anders in het oosten van het land verdedigingswerken aanleggen.

Zeker was dat de Duitsers ook in Alkmaar zouden toeslaan. In alle stilte werd de stad in de vroege ochtend van 12 december door de Duitsers omsingeld. In iedere brievenbus werd een pamflet gedaan; het bevel dat alle mannen van 17-40 jaar zich moesten melden voor de arbeidsinzet. Het bericht van het dreigende gevaar verspreidde zich razendsnel door de stad. De ene buur deelde het de andere mee en politiemannen van de goede kant waarschuwden waar ze konden. Zo kon het grootste deel van de mannelijke bevolking nog op tijd de vaak van te voren gemaakte schuilplaatsen opzoeken. Deze totale mislukking werd onder andere ook gemeld in het blad "Strijd" van december 1944. Toch wisten de Duitsers nog enkele honderden mannen op te pakken. Ook kwamen zij met het volledige piket van de Alkmaarse Brandweer, in vol ornaat, aanzetten. Via Amsterdam zouden zij per schip naar Kampen worden vervoerd. Op hoge poten ging commandant Ringers van de brandweer naar Major Schausz, de Ortskommandant van Alkmaar. Deze kon niets meer doen, waarop Ringers een motorboot regelde het schip op weg naar Kampen op het IJsselmeer inhaalde en zijn mannen van het schip liet overstappen op zijn motorboot.

Van de weggevoerde Alkmaarders zijn de meesten, enkelen zelfs voor de bevrijding, weer in Alkmaar teruggekeerd.

Kerkrazzia's (1944)

 

De razzia van 2 augustus 1942 Nijmegen
Op zondag 26 juli 1942 werd in de meeste Nederlandse kerken een gezamenlijk protest tegen de deportatie van Joden en het wegvoeren van mensen voor dwangarbeid van de kansel voorgelezen. In de rooms-katholieke kerken werd daarnaast ook de tekst voorgelezen van een telegram dat men op 11 juli aan rijkscommissaris Seyss-Inquart had gestuurd met de dringende oproep om af te zien van de massadeportaties van Joden.

 

Met het telegram reageerden zij op een redevoering van Schmidt (een van de vier Generalkommissare) van 29 juni. Het telegram was voor de Duitse autoriteiten aanleiding om de rooms-katholieke Joden met voorrang te deporteren. Een week later, op zondag 2 augustus werden 245 rooms-katholieke Joden opgepakt. De meeste 'gemengd gehuwden' werden al vrij snel weer vrijgelaten, de anderen gingen naar Westerbork.

 

Op zondag 30 januari 1944 werden 48 jonge mannen opgepakt bij een razzia door de Duitse bezetters op de Christelijk Gereformeerde Kerk en de gereformeerde Westerkerk in Aalten.

Eerste kerkrazzia tijdens de oorlog
Nog niet eerder in de oorlog vond een dergelijke kerkrazzia in Nederland plaats. De Grüne Polizei wist dat veel jongemannen in de leeftijd van 19 t/m 23 jaar de Arbeitseinsatz ontdoken of niet waren teruggekeerd na verlof. Ook wisten zij dat de kerken in Aalten overvol zaten met kerkgangers en wilden daar hun slag slaan. De mannen - dat waren boerenzonen en onderduikers uit heel Nederland, die hier een veilig toevluchtsoord hadden gevonden - konden niet ontkomen. Er werden ook een paar mannen meegenomen die ouder waren dan 23 jaar.

Aalten bood tijdens de oorlog onderdak aan 500 evacuées uit Scheveningen. Veel vrouwen droegen klederdracht. Een aantal mannen kon aan de Duitsers ontsnappen omdat zij een Scheveningse witte muts op het hoofd kregen of konden schuilen onder een brede mantel en zo ongezien weglopen. Ook was er een jongeman die door kerkgangers onder de vloer werd verstopt, bovenop de verwarmingsbuizen, waar hij bleef tot de kust veilig was.

De 48 mannen van de kerkrazzia in Aalten werden afgevoerd naar de koepelgevangenis in Arnhem en de volgende dag vervoerd naar Kamp Amersfoort. Na enige tijd werden de mannen tewerkgesteld op boerderijen in Duitsland. Anderen moesten werken in fabrieken in het Ruhrgebied of kwamen in Duitse concentratiekampen terecht. Een aantal mannen is door de barre oorlogsomstandigheden of de ontberingen in de kampen overleden. De mannen die het overleefden, droegen de gevolgen hun leven lang.

De razzia maakte veel indruk in Aalten en Nederland. Men was gewaarschuwd waartoe de Duitsers in staat waren. Zoals The London News schreef op 14 februari 1944: ‘AALTEN Bij het uitgaan van de kerk werd een razzia gehouden. 50 ondergedokenen liepen er in! Ook een kerkgang is dus niet meer veilig. Men blijve thuis, al zal dat velen zwaar vallen.’ Vanaf die tijd werden kerkdiensten gehouden, waarbij altijd iemand op de uitkijk stond.

1944 - Op hetzelfde moment waren al ongeveer 3.000 jongens en mannen uit Noord-Limburg in Duitsland tewerkgesteld, die bij de zogeheten 'kerkrazzia's' van september en oktober 1944 waren meegevoerd. Duitse gewapende eenheden wachtten op zondagen bij het uitgaan van de H.Mis de kerkgangers op en hielden per keer tientallen aan die in hun ogen geschikt waren voor werk in Duitsland. Veel Limburgers zijn de laatste oorlogsmaanden tewerkgesteld geweest bij de Hermann Göring-Werke in Salzgitter. Het was de opzet van de bezetter alsnog zo veel mogelijk arbeidskrachten te ronselen voor de oorlogsindustrie, alsook om preventief sabotage- en verzetsacties van de bevolking de kop in te drukken die zeker zouden oplaaien nu de geallieerde troepen in opmars waren. Naar verluidt hebben 129 van de Limburgse dwangarbeiders de tewerkstelling niet overleefd.

Op zondag 8 oktober 1944 vonden er in Noord en Midden-Limburg en delen van Noord-Brabant zogenaamde kerk-razzia's plaats.

Er werden 2805 mannen tussen de 18 en 65 jaar gearresteerd door de Duitsers toen zij na afloop van de heilige mis de kerken verlieten. Het merendeel werd tewerkgesteld bij de Hermann Göring-Werke. De meesten van hen hebben de oorlog overleefd. Voor 121 gearresteerden geldt dit niet.

Plaats  - opgepakt - overleden
America 43 0
Baarlo 23 5
Baexem 46 0
Beegden 108 5
Beringe 119 17
Broekhuizen en Broekhuizenvorst 61 0
Buggenum 3 1
Castenray 48 0
Egchel 5 0
Grashoek 100 7
Grathem 52 1
Grubbenvorst 46 1
Haelen 44 2
Heel 43 1
Heibloem 25 1
Heide 13 0
Helden[1] 135 1
Helenaveen 143 26
Heythuysen 101 2
Horn 133 5
Horst 94 1
Kelpen-Oler 24 0
Kessel 83 4
Koningslust 17 1
Kronenberg 75 9
Leunen 47 0
Leveroy 18 0
Lottum 21 0
Maasbree 60 3
Meijel 38 2
Melderslo 51 0
Meterik 34 0
Nederweert-Eind 108 5
Neer >40 0
Nunhem 22 0
Oirlo 40 0
Oostrum 14 0
Panheel 26 0
Panningen 242 13
Pol 10 0
Roggel 27 0
Sevenum 326 5
Tienray 43 0
Veulen 14 0
Wessem 40 3

 

 

 

Weggevoerde personen Den Haag

 

Operatie Sneeuwvlok is de codenaam van een Duitse razzia die op 21 november 1944 in Den Haag, Rijswijk (Zuid-Holland) en Voorburg plaatsvond.

Tien dagen na de razzia van Rotterdam, waarbij 52.000 mannen waren opgepakt, was Den Haag als tweede grote stad in het westen van Nederland aan de beurt. Alle bruikbare mannen in de leeftijd van 17 tot en met 40 jaar werden opgezocht voor de Arbeitseinsatz. Aangezien de razzia van Rotterdam al was geweest, waren mannen in andere steden meer op hun hoede, ze hadden goede verstop plaatsen georganiseerd en velen waren ondergedoken.

In de vroege ochtenduren van 21 november verschenen de eerste Duitse soldaten in het straatbeeld. Straten werden afgesloten en huizen werden doorzocht.

De mannen werden verzameld in het K&W gebouw aan de Zwarteweg, in de Haagse Dierentuin en in het Gymnasium Haganum. Ook politieagenten, brandweerlieden en mensen met werkontheffing werden opgepakt.

Vandaar moesten de mannen te voet naar het Slachthuisplein aan de Laakhaven. Daar werden ze in rijnaken gepropt en via het IJsselmeer naar Kampen gebracht, waarna ze in de Van Heutszkazerne werden ondergebracht. Vandaar werden ze naar verschillende kampen in Duitsland vervoerd.

Ongeveer 3.000 Nederlandse dwangarbeiders kwamen in Kamp Rees terecht. Tussen december 1944 en eind maart 1945 overleed 10% van deze mannen.

 

Andere razzia's
Den Haag had eerder te maken gehad met kleinere razzia's.

Op 11 juni 1941 was de eerste razzia op joden in Den Haag.
Op 16 mei 1944 was een razzia waar speciaal Roma's en Sinti's gezocht werden. Zij werden naar kamp Westerbork afgevoerd. De meesten kwamen niet terug.

Zigeunerrazzia (1944)

Hoewel volgens de nationaalsocialistische rassenleer de zigeuners ook tot de Arische stam gerekend moesten worden, was het nazibeleid er toch op gericht om hen uit het maatschappelijk verkeer te halen, op grond van de gedachte dat zij asociaal waren. Ook overheerste de mening dat het 'zuivere bloed' van deze nomaden al sinds eeuwen 'verontreinigd' was door hun contacten met andere volkeren, zoals Slaven en Joden. Op 16 mei 1944 vond een landelijke razzia plaats die expliciet tegen de Roma gericht was. 245 van hen werden drie dagen later al op transport gesteld van Westerbork naar Auschwitz-Birkenau. Onder hen bevonden zich 147 kinderen. Honderdnegentig van de Roma die bij de razzia waren opgepakt hebben uiteindelijk de oorlog niet overleefd.

 

Zuid-Holland (1944)

Op 16 mei 1944 vonden in de dorpen Sliedrecht, Hardinxveld, Giessendam, Werkendam (N-Br.) en Sleeuwijk (N-Br.) grote razzia's plaats, waarbij in totaal circa 900 jonge mannen tussen de 18 en 26 jaar werden opgepakt. De razzia was een vergelding voor het doodschieten van enkele landwachters bij een hinderlaag in de Biesbosch. De Merwedegijzelaars, zoals de groep mannen wordt aangeduid, worden rechtstreeks naar Kamp Amersfoort getransporteerd. Binnen een aantal weken is een aantal van hen weer vrij (veelal mannen die bij scheepswerven werkten). Het grootste deel van de groep wordt op 7 juli 1944 verder op transport gesteld naar diverse strafkampen in Duitsland. Meer dan twintig mannen overleven deze kampen niet.

 

Weggevoerde personen Hollandia Kattenburg Amsterdam

Op 11 november 1942 werden tijdens een razzia bij confectiefabriek Hollandia-Kattenburg in Amsterdam-Noord 367 Joodse medewerkers opgepakt en tezamen met hun familieleden, in totaal 826 mannen, vrouwen en kinderen, weggevoerd naar Duitse concentratiekampen. Van dit transport zijn maar acht mannen teruggekeerd.

 

Weggevoerde personen Utrecht

De Eerste razzia van het Centraal Israëlitisch Weeshuis 'Miflat Jatom' in Utrecht vond plaats tussen 9 en 12 februari 1942 (precieze datum onbekend). 21 Duits-Joodse vluchtelingen uit het weeshuis werden naar Westerbork gebracht. Op 14 en 15 juli 1942 werden de kinderen naar Auschwitz gedeporteerd.

Op zaterdag 7 oktober 1944 worden in Utrecht ongeveer 5500 mannen tussen de 17 en 50 jaar na een oproep en een grote razzia afgevoerd om werkzaamheden te verrichten voor de Duitsers. Het is de grootste razzia in Utrecht in het kader van de Arbeitseinsatz.

Weggevoerde personen Amsterdam

De Razzia van Amsterdam vond plaats op 22 en 23 februari 1941. Het was de eerste grootschalige razzia in bezet Nederland. Meer dan 400 Joodse mannen werden opgepakt in de Jodenbuurt en op het Jonas Daniel Meijerplein en het Waterlooplein verzameld. Vanaf daar werden ze via Kamp Schoorl naar Buchenwald en Mauthausen gedeporteerd. Slechts twee mannen overleefden. De razzia vormde de aanleiding voor de Februaristaking.

De Februaristaking was een staking op 25 en 26 februari 1941 die begon in Amsterdam en zich uitbreidde naar de Zaanstreek, Haarlem, Velsen, Weesp, Hilversum en de stad Utrecht. Het was de eerste grootschalige verzetsactie tegen de Duitse bezetter in Nederland. De staking was het enige massale en openlijke protest tegen de Jodenvervolging in bezet Europa. Aanleiding van de staking waren de eerste razzia's in Amsterdam waarbij honderden Joodse mannen opgepakt werden. De toenmalige illegale CPN initieerde deze staking met het motto ‘STAAKT!!! STAAKT!!! STAAKT!!!’

Vanaf begin februari 1941 overwoog de CPN al om actie te voeren tegen een mogelijke en door haar gevreesde Mussert-regering van de NSB. Op 17 februari 1941, toen een metaalstaking in Amsterdam-Noord op haar hoogtepunt was (als gevolg van – toen al – mogelijke gedwongen tewerkstelling van arbeiders in Duitsland), besprak de partijleiding van de CPN de mogelijkheden om voor de volgende dag op 18 februari een algemene staking uit te roepen. Doordat de Duitse bezetter echter zwichtte voor de eis om de uitzending naar Duitsland van Nederlandse metaalarbeiders te staken, verviel de aanleiding voor de staking.

Stakingsvoorbereiding

Stakingspamflet
De CPN zag door de razzia een kans om de staking die op 18 februari niet was doorgegaan, alsnog uit te voeren. De CPN zag voldoende aanleiding "om de gehele massa te mobiliseren, daar de gehele massa tegen deze antisemitische actie was". De CPN greep zodoende niet slechts terug op het idee van een staking die ze al op 17 februari overwogen had maar gebruikte ook ongeveer dezelfde motivering: de dreigende machtsovername van de NSB door middel van de Jodenvervolging moest worden voorkomen. Wellicht zou de Duitse bezetter door een algemene staking in gaan zien dat de Jodenvervolging in Nederland een doodlopende weg was en zeker geen middel om de NSB aan de macht te brengen. Het landelijke partijbestuur en het bestuur van het District Amsterdam besloten vervolgens over te gaan tot een staking op 25 en 26 februari 1941.

Ter voorbereiding op de staking organiseerde de ondergrondse CPN op 24 februari een korte openluchtvergadering van ongeveer 400 Amsterdamse leidinggevende verzetsfunctionarissen op de Noordermarkt in de Jordaan. Stratenmaker Willem Kraan verkondigde hier het besluit tot staken. De merendeels communistische aanwezigen werden ook tot staken aangespoord door Piet Nak en Dirk van Nimwegen en stemden in met de plannen. Ze ontvingen pakken met manifesten en moesten proberen de arbeiders in de bedrijven tot staking te bewegen. De bedoeling was dat er twee dagen zou worden gestaakt: dinsdag zo veel mogelijk bij de overheidsbedrijven en woensdag een algemene staking, dus inclusief het bedrijfsleven.

Het gestencilde stakingspamflet
PROTESTEERT TEGEN DE AFSCHUWELIJKE JODENVERVOLGINGEN!!!
De Nazi's hebben Zaterdag en Zondag - en Maandag is dit voortgezet - als beesten in de wijken met veel Joodse bevolking huisgehouden.
Honderden Grüne Feldpolizei kwamen zwaar bewapend plotseling de oude binnenstad en andere wijken binnenvallen. Razend, tierend, ranselend en schietend stortten zij zich met hun bewapende overmacht op de weerloze mannen, vrouwen en kinderen.
Honderden jonge Joden werden met ruw geweld en volkomen willekeurig van de straat in arrestantenwagens gesmakt en weggevoerd naar een onbekend verschrikkingsoord.
DAT IS DE NAZI-WRAAK voor de kloeke zelfverdediging, die de W.A.-pogromhelden 2 weken geleden deed afdruipen en waarbij de W.A.-bandiet Koot als terrorist het leven liet.
Dat is het ploertige antwoord op de massa-verontwaardiging en de massa-protest-demonstratie van het Amsterdamse volk tegen de Joden-pogrom.
Dat is vooral het gevolg van de groot-kapitalistische "bemiddeling" van Asscher, Saarlouis en Cohen, die kruiperig de schuld der Joden aanvaardden en verdere krachtige verdedigingsmaatregelen en strijd de kop poogden in te drukken door het voor te stellen, dat nu weer "rust" zou intreden. Deze groot-kapitalisten zijn bang voor het opleggen van een zoengeld en hun duiten zijn hun liever dan het Joodse werkende volk!
De, ook door de Duitse soldaten, gehate S.S. en Grüne Feldpolizei verrichten dit smerige werk met ware wellust. Hier was het uitschot en het crapuul van het Duitse volk aan het werk. De laffe W.A.-slungels, het uitschot van ons volk, die nu ontbraken moeten van dit gespuis leren, hoe de terreur tegen het werkende volk moet worden toegepast.
Deze Jodenpogroms zijn een aanval op het gehele werkende volk!!!
Zij zijn een inzet voor een verder te verscherpen onderdrukking en terreur!!!
Zij moeten de weg effenen voor de machtsgreep van de door elke Nederlander gehate Mussert!!!
WERKEND VOLK VAN AMSTERDAM, KUNT GIJ DIT DULDEN??
Neen, duizendmaal NEEN!!!
HEBT GIJ DE MACHT EN DE KRACHT DEZE AFSCHUWELIJKE TERREUR VERDER TE VERHINDEREN??
Ja, dat hebt gij!!!
De Amsterdamse metaalbewerkers hebben getoond hoe het moet. Zij staakten eensgezind tegen hun gedwongen uitzending naar Duitsland. En de dwang van de Duitse militaire macht moest HET tegen dit verzet afleggen! In één dag behaalden de metaalarbeiders de overwinning!!
LAAT U DUS DOOR DE PLOMPE DUITSE SOLDATENLAARS NIET INTIMIDEREN!!
ORGANISEERT IN ALLE BEDRIJVEN DE PROTEST-STAKING!!!
VECHT EENSGEZIND TEGEN DEZE TERREUR!!!
EIST DE ONMIDDELLIJKE VRIJLATING VAN DE GEARRESTEERDE JODEN!!!
ORGANISEERT IN DE BEDRIJVEN EN IN DE WIJKEN DE ZELFVERDEDIGING!!!
WEEST SOLIDAIR MET HET ZWAAR GETROFFEN JOODSE DEEL VAN HET WERKENDE VOLK!!!
ONTTREKT DE JOODSE KINDEREN AAN HET NAZI-GEWELD, NEEMT ZE IN U GEZINNEN OP!!!!
BESEFT DE ENORME KRACHT VAN UW EENSGEZINDE DAAD!!!!!
Deze is vele malen groter dan de Duitse militaire bezetting!
Gij hebt in uw verzet ongetwijfeld een groot deel van de Duitse arbeiders-soldaten met U!!!!
STAAKT!!! STAAKT!!! STAAKT!!!
Legt het gehele Amsterdamse bedrijfsleven één dag plat, de werven, de fabrieken, de ateliers, de kantoren en banken, gemeente-bedrijven en werkverschaffingen!!
Dan zal de Duitse bezetting moeten inbinden! Dan hebt gij een slag toegebracht aan het monsterachtig plan, Mussert aan de macht te helpen! Dan verhindert ge een verdere leegplundering van ons land!! Dan krijgt de de kans Woudenberg uit het N.V.V. te jagen!!!
STELT OOK OVERAL UW EISEN VOOR VERHOGING VAN LOON EN STEUN!!
WEEST EENSGEZIND!! WEEST MOEDIG!!!
STRIJDT FIER VOOR DE VRIJMAKING VAN ONS LAND!!!!
KAMERADEN,
Geeft dit manifest na gelezen te hebben verder door!
Plakt het op waar gij kunt doch doet het voorzichtig!
REEDS TOONDEN DE GEMEENTE EN ANDERE GROTE BEDRIJVEN HOE HET MOET!!!
VOLGT ALLEN HUN VOORBEELD!!!!
Stakingen
Op de ochtend van 25 februari 1941 stonden de trams stil in Amsterdam. Tezelfdertijd verspreidden aanhangers van de CPN het manifest ‘STAAKT!!! STAAKT!!! STAAKT!!!’ onder Amsterdamse bedrijven. De staking breidde zich als een olievlek uit over de stad. Rond het middaguur van de 25e was de algemene staking een feit, eerder dan de organisatoren hadden verwacht en anders dan zij hadden voorzien.

Van Amsterdam sloeg de staking over naar Zaandam, Haarlem, Velsen, Hilversum, Bussum, Weesp, Muiden en de stad Utrecht. De communistische Vonkgroep deed ook een poging om de februaristaking uit te breiden tot Den Haag; pamfletten met een stakingsoproep werden uitgereikt bij de tramremise, maar er was geen stakingsbereidheid bij het personeel van de HTM.

Ook in Hilversum werd uitgebreid gestaakt, op 25 en ook op 26 februari 1941. Op 25 februari was een werknemer van Fokker in Amsterdam, de Hilversumse communist Gerrit Meerbeek, naar zijn werk gegaan en had in Amsterdam aan de staking deelgenomen. Hij keerde al in de ochtend weer terug naar Hilversum om bij het grootste bedrijf van de stad, de Nederlandsche Seintoestellen Fabriek (Philips) met 4000 werknemers, de staking uit te roepen. Dat lukte en een grote stroom arbeiders, vrouwelijke en hogere personeelsleden trok van dit bedrijf langs andere bedrijven naar het centrum. De tweede dag was er 's ochtends een demonstratieve tocht van het centrum naar het nieuwe raadhuis, dat door de Wehrmacht in gebruik was genomen. Daar echter was de weg versperd door soldaten. De stoet trok daarop verder naar het oude raadhuis. Daar stonden eveneens soldaten en de stoet loste zich op. Deze stoet telde volgens onbevestigde berichten uit die tijd mogelijk 10.000 deelnemers, zowel mannen als vrouwen.

In Utrecht werd gestaakt op woensdag 26 februari 1941.

Beëindiging

Proclamatie van Friedrich Christiansen tot beëindiging van de staking
De Duitsers braken de staking met geweld, intimidatie en meedogenloos ingrijpen. Hierbij vielen negen doden en 24 zwaargewonden en talloze stakers werden gevangengenomen. Na twee dagen was de staking ten einde. Dit was een gevolg van de combinatie van enkele factoren: het Duitse ingrijpen, de stakingsparolen van de CPN (de staking mocht slechts twee dagen duren) en de druk van het Amsterdamse gemeentebestuur om het werk te hervatten.

De steden die hadden meegedaan aan de staking kregen van de Duitsers hoge boetes opgelegd. Amsterdam moest 15 miljoen gulden betalen, Zaandam een half miljoen en Hilversum 2,5 miljoen. Omdat er in Hilversum, net als in Amsterdam, ook was betoogd, was de boete daar relatief hoog.

Vervolging
Na de staking openden de bezetters de jacht op CPN-leden, vanwege hun deelname aan en het initiëren van de staking. Hierdoor kon een nieuwe staking, die op 6 maart van start zou gaan, niet meer doorgaan. Bij die jacht werd op 5 maart de Joodse communist Leendert Schijveschuurder betrapt op het aanplakken van stakingsoproepen voor de volgende dag. Hij werd meteen de volgende dag gefusilleerd en was de eerste Nederlander die door de Duitsers gefusilleerd werd. Op 13 maart 1941 werden op de Waalsdorpervlakte bij Scheveningen de drie communistische Februaristakers (Hermanus Coenradi, Joseph Eijl en Eduard Hellendoorn) door een Duits vuurpeloton gefusilleerd. Naast de drie communisten werden ook 15 leden van de Geuzen-verzetsgroep, die kort daarvoor verraden was, gefusilleerd.

Verder werden tweeëntwintig communisten die aan de organisatie van de staking hadden meegewerkt in een proces tot tien jaar Zuchthaus veroordeeld, die in Duitse gevangenissen moest worden uitgezeten. Hoewel ze niet de doodstraf kregen, stierven er twee in Duitsland, namelijk Adrianus van Waert op 9 juni 1942 in de gevangenis in Rheinbach en Joseph Jacques van Weezel op 23 april 1945 in Dachau.

Sommige historici schrijven dat de Duitsers na de Februaristaking een jacht op de communisten openden, maar de massale arrestaties van communisten vanaf het voorjaar van 1941 hadden andere achtergronden: de massale arrestaties vonden ook plaats in Groningen en Den Haag, waar geen staking was geweest. Bovendien blijkt dit ook uit de processen-verbaal die na de oorlog zijn opgesteld met betrekking tot de politieagenten die voor en tijdens de oorlog van de respectievelijke regionale inlichtingendiensten deel uitmaakten.
De grote razzia van juni 1943 was een razzia op zondag 20 juni 1943 in Amsterdam . Tijdens deze razzia werden 5542 Joden opgepakt en per trein naar Kamp Westerbork getransporteerd.

Geschiedenis
Eerder was al de Jodenbuurt ontruimd en Joden werden gedwongen zich te huisvesten in Amsterdam-Oost. Omdat eerdere razzia's onvoldoende resultaat hadden besloot de Duitse bezetter deze razzia in het geheim voor te bereiden. Vroeg in de ochtend werd Amsterdam-Zuid en de Transvaalbuurt in Amsterdam-Oost compleet afgesloten. Met luidsprekerwagens werd de Joodse bevolking naar de verzamelpunten Daniel Willinkplein, Sarphatipark en Olympiaplein gedreven. Door de speciaal uit kamp Westerbork overgekomen administratie werden de persoonsgegevens verwerkt. Met trams werden ze vervolgens naar het treinstation Muiderpoort gebracht. Hiervandaan vertrokken zij om drie uur met een lange passagierstrein en kwamen om negen uur in de avond in Kamp Westerbork aan. Vanuit Kamp Westerbork werden ze de weken erna via goederentreinen naar concentratiekampen in Polen getransporteerd waar velen direct bij aankomst vermoord werden.

De collaborerende fotograaf Herman Heukels kreeg de opdracht die dag foto's te maken. Daardoor zijn er veel beelden bekend van de betreffende razzia van 20 juni 1943.

Een deel van de medewerkers van de Joodsche Raad bleef nog in Amsterdam achter. Tijdens de razzia van 29 september 1943 werden zij met 2000 andere Joden opgepakt en afgevoerd. Amsterdam werd 'Jodenvrij' verklaard.

 

Weggevoerde mannen Rotterdam

Op 17 september 1944 begonnen de geallieerden met operatie ‘Market Garden’. In heel Nederland gingen op dat moment de werkers van de Nederlandse Spoorwegen in staking. Uit vrees dat spoedig anderen ook gehoor zouden geven aan deze verzetsdaad, werd besloten om 600.000 ‘arbeitsfähige’ mannen (van 17 tot en met 40 jaar) uit West-Nederland weg te voeren en in te zetten in de Duitse oorlogsindustrie, die mankracht tekort kwam. Door middel van razzia’s zouden de mannen bijeengebracht worden.

In de avond van 9 november 1944 werd Rotterdam door zwaarbewapende Duitse troepen (8.000 man) omsingeld. Alle belangrijke pleinen en bruggen werden bezet en het telefoonverkeer werd afgesloten. Eerst werd de razzia in de buitenwijken uitgevoerd, daarna in het centrum. Het was een goed georganiseerde operatie, waardoor ontsnapping nagenoeg onmogelijk was. Een belangrijke verzamelplaats was het Feyenoordstadion. In de loop van 10, 11 en 12 november 1944 werden naar schatting 50.000 Rotterdamse en Schiedamse mannen weggevoerd. Ongeveer 20.000 gingen te voet, 20.000 in Rijnaken en 10.000 per trein. Van hen werden 10.000 tewerkgesteld in het oosten van Nederland, de rest ging naar ‘Arbeitslagers’ in Duitsland.

 

Weggevoerde mannen  Putten

De Duitsers besloten een razzia te houden in het dorp nadat in de nacht van 30 september op 1 oktober 1944 leden van het Puttense verzet een aanslag pleegden bij de Oldenallerbrug tussen Putten en Nijkerk. Een auto van de Duitse Wehrmacht werd beschoten en een Duitse officier en een van de verzetsleden kwam om het leven. Twee Duitse korporaals wisten te ontvluchten en een zwaargewonde officier vluchtte naar een boerderij. Vanuit die boerderij contacteerde hij de hulptroepen.

De Duitsers besloten dat de verzetsactie gewroken moest worden. Generaal Friedrich Christiansen liet het hele dorp omsingelen en zorgde ervoor dat de mannen van de vrouwen werden gescheiden. Vervolgens werden ruim honderd woningen in brand gestoken. Zes mannen en een jonge vrouw werden rond die tijd neergeschoten.

In totaal deporteerden de Duitsers 659 mannen naar Kamp Amersfoort. Hier werden 58 mannen vrijgelaten. De overige mannen belandden hierna in concentratiekampen als Bergen-Belsen, Beendorf en Ladelund. Dertien mannen wisten tijdens het transport naar deze kampen te ontkomen. Ze sprongen uit de trein.

Q

Leendert Quist
Geboortedatum: 19-11-1916
Geboorteplaats: Amsterdam
Overlijdensdatum: 14-03-1945